یکی از بیماری های گوارشی که ممکن است انسان به آن دچار شود بیماری آبسه مقعدی یا آبسه آنورکتال می باشد. این بیماری همان طور که از نام آن پیدا است مربوط به ناحیه مقعد می باشد و باعث درد و ناراحتی در این قسمت از بدن می شود. به عبارت دیگر درباره این بیماری باید این گونه گفت که گاهی در اطراف مقعد در زیر پوست و یا در اطراف دیواره روده راست یک سری تومورهای دردناک ایجاد می شوند که حاوی چرک و عفونت هستند. این آبسه ها به مرور زمان رشد کرده، قرمز شده و دردناک می باشند.
ممکن است در پی توضیحاتی که داده شد این سوال نیز برای شما ایجاد شود که این بیماری به چه علتی ایجاد می شود؟ علائم این بیماری چیست؟ آبسه مقعدی چند نوع می باشد؟ چگونه می توان این بیماری را درمان کرد؟ راه های پیشگیری و عدم ابتلاء به این بیماری چیست؟ و …. برای یافتن پاسخ این سوال ها و آشنایی همه جانبه با ابعاد مختلف این بیماری در این مقاله ما را همراهی کنید.
انواع آبسه مقعدی
آبسه های مقعدی را در کل می توان به دو دسته آبسه های سطحی و آبسه های عمیق دسته بندی کرد:
- آبسه های مقعدی سطحی آبسه هایی هستند که بر روی سطح مقعد ایجاد می شوند و با درد و التهاب همراه هستند و نسبت به سایر نقاط مقعد دمای بیشتری دارند.
- آبسه های عمیق آبسه هایی هستند که در قسمت های عمقی مقعد تشکیل می شوند. این آبسه با نفوذ چرک و عفونت به قسمت های عمقی ایجاد می شوند.
به غیر از این دسته بندی آبسه های مقعدی با توجه به محل دقیقی که در آن ایجاد می شوند (چه در سطح و چه در قسمت های عمقی مقعد) به چند نوع مختلف تقسیم می شوند. انواع آبسه مقعدی شامل آبسه دور مقعدی، آبسه ایسکیورکتال، آبسه رترورکتال، آبسه زیر مخاطی، آبسه کناره ای، آبسه پلوی رکتال، آبسه بین عضلانی، آبسه جانبی که در ادامه به توضیح مفصل درباره هر یک از انواع آبسه مقعدی می پردازیم.
۱- آبسه دور مقعدی
یکی از انواع آبسه های مقعدی آبسه دور مقعد است. در این نوع از آبسه چرک و عفونت در پایین ترین نقطه از مجرای مقعد قرار جمع می شود و باعث تشکیل آبسه دور مقعدی در این ناحیه می شود.
۲- آبسه ایسکیورکتال
یکی دیگر از انواع آبسه های مقعدی آبسه ایسکیورکتال است. در این نوع از آبسه چرک و عفونت در حفره ای به نام ایسکسورکتال جمع می شود و باعث ایجاد آبسه ایسکسورکتال می شود. این نوع از آبسه در میان انواع آبسه ها معمولا غیر شایع می باشد.
۳- آبسه رترورکتال (پشت مقعد عمیق)
یکی دیگر از انواع آبسه های مقعدی آبسه رترورکتال می باشد. در این نوع از آبسه چرک و عفونت در فضای رترورکتال تمجمع می کند و به آبسه رترورکتال تبدیل می شود.
۴-آبسه زیر مخاطی
یکی دیگر از انواع آبسه های مقعدی آبسه زیر مخاطی است. در این نوع از آبسه چرک و عفونت در زیر لایه ی مخاطی تجمع می کند و باعث ایجاد آبسه زیر مخاطی می شود.
۵- آبسه کناره ای (مارژینال)
یکی دیگر از انواع آبسه های مقعدی آبسه کناره ای یا آبسه مارژینال می باشد. این نوع از آبسه ها با تجمع چرک و عفونت در زیر لایه اندودرم ایجاد می شوند و آبسه کناره ای و یا مارژینال را به وجود می آورند.
۶- آبسه پلوی رکتال (لگنی – رکتومی، سوپر الواتور)
یکی دیگر از انواع آبسه های مقعدی آبسه پلوی رکتال است. این نوع از آبسه با جمع شدن چرک و عفونت در قسمت های لگنی – رکتومی و قسمت سوپر الواتور ایجاد می شود.
۷- آبسه بین عضلانی
یکی دیگر از انواع آبسه های مقعدی آبسه بین عضلانی است. این نوع از آبسه با جمع شدن چرک و عفونت در لایه های عضلانی اسفنکتر ایجاد می شود.
۸- آبسه جانبی
یکی دیگر از انواع آبسه های مقعدی آبسه جانبی است. آبسه جانبی به شکل یک نعل اسب می باشد. در این نوع آبسه چرک و عفونت از داخل یک مثلث که در پشت مقعد قرار گرفته است عبور می کند و به طرف مخالف آن دور می زند و به این ترتیب آبسه ای به شکل نعل اسب که همان آبسه جانبی است را تشکیل می دهد.
دلایل بروز آبسه مقعدی چیست؟
از دلایل ایجاد بیماری آبسه مقعدی جمع شدن چرک و عفونت در غده های مقعدی می باشد. کار این غده ها در اصل ترشح مخاطی است که باعث عبور آسان مدفوع از راست روده به سمت خروجی مقعد می شود. حال در این راستا به بررسی عواملی که باعث عفونی شدن این غده ها می شود می پردازیم:
- یکی از دلایلی که باعث عفونی شدن غده های مقعدی می شود مسدود شدن این غده ها به واسطه باقی مانده مدفوع می باشد.
- از دیگر عواملی که باعث ایجاد آبسه های مقعدی می شود باید به وجود باکتری هایی چون استافیلو کوک و باکتری اشرشیا کولای اشاره کرد.
- ایجاد آبسه های مقعدی قارچ های پوستی
- در افرادی که مقاربت مقعدی دارند. علی الخصوص در افرادی که از کاندوم استفاده نمی کنند این آمار بیشتر است.
- دفع پوسته تخم مرغ، استخوان ماهی و … است.
- ابتلای فرد به بیماری ایدز که باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می شود.
- ابتلای فرد به بیماری سل
- ابتلای فرد به بیماری زمینه ای دیابت
- ابتلای فرد به بیماری های روده التهابی همچون کرون و یا کولیت زخمی که باعث می شود بدن به بافت های سالم خود حمله ور شود.
- ابتلای فرد به بیماری التهابی لگن
- ابتلای فرد به بیماری دیورتیکولیت
- ابتلای فرد به بیماری شقاق مقعدی
- زنانی که باردار هستند.
- وارد کردن اجسام خارجی به درون مقعد
- استفاده کردن افراد از داروهایی مثل پردنیزون، پردنیزولون و دیگر داروهای استروئیدی که باعث ضعیف کردن سیستم دفاعی بدن فرد می شود.
- ابتلای فرد به بیماری های گوارشی
- ابتلای فرد به بیماری بواسیر بیرون زده از مقعد
- وجود شکاف مقعدی
- شیمی درمانی که باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می شود.
- ابتلای فرد به اسهال به مدت طولانی که باعث ایجاد زخم در ناحیه مقعد می شود.
علائم آبسه مقعدی
ابتلا به بیماری آبسه مقعدی دارای یک سری علائم می باشد. وقتی که فرد متوجه بروز این علائم در خود شود باید برای درمان بیماری خود به پزشک مراجعه کرده و برای درمان اقدام کند. از جمله علائمی که فرد مبتلا به بیماری آبسه مقعدی دچار آن می شود به شرح زیر است:
- فرد مبتلا به این بیماری در قسمت نشیمنگاه خود احساس درد می کند.
- فرد دچار تب می شود.
- توده هایی در ناحیه مقعد فرد بیمار به وجود می آید که قرمز رنگ، ملتهب و دردناک می باشد.
- احساس درد در قسمت روده ها
- احساس درد در قسمت های زیرین شکم
- احساس خستگی مداوم
- عرق کردن مداوم به خصوص در طول شب
- یبوست
- داشتن ترشحات چرکی در بعضی از مواقع
- داشتن احساس بی اشتهایی و بی میلی به غذا
- ورم کردن لبه های مقعد
- ایجاد احساس بدن درد در فرد مبتلا
علاوه بر این علائم که در بالا ذکر شد علائم دیگری نیز برای این بیماری وجود دارد که فرد مبتلا با دیدن این علائم باید خیلی فوری به پزشک مراجعه کند و به طور اورژانسی تحت درمان قرار بگیرد این علائم شامل:
- تب و یا لرز شدید هر دو با هم و یا به طور جداگانه
- درد شدید غیر قابل انکار در قسمت مقعد و نشیمنگاه
- استفراغ کردن فرد مبتلا به طور مداوم
- خونریزی شدید از مقعد
- احساس حرکات دردناک در روده به گونه ای غیر قابل انکار و یا عدم حرکت در روده
اطلاعات بیشتر : خطرات و عوارض رابطه جنسی مقعدی و راه های پیشگیری از آن
پیشگیری از بیماری آبسه مقعدی
برای این که افراد از ابتلا به بیماری آبسه مقعدی در خود جلوگیری کنند باید به نکاتی که در زیر به آن ها اشاره خواهیم کرد توجه کنند. از جمله مواردی که برای پیشگیری از بیماری آبسه مقعدی باید به آن توجه شود شامل :
- شستشوی مقعد با استفاده از آب گرم و خشک کردن آن با دستمال کاغذی های استریل و بهداشتی.
- داشتن رژیم غذایی مناسب و استفاده از سبزیجات در وعده های غذایی برای تامین فیبر مورد نیاز مجرای گوارشی
- اجتناب از رژیم های غذایی نامناسب و غیر استاندارد و محروم کردن بدن از یک سری مواد غذایی مغذی
- خودداری از نشستن بر روی سطوح سرد، خیس و یا مرطوب مثل نشستن بر روی چمن
- خودداری از نشستن بر روی محیط های آلوده مثل توالت فرنگی، سرویس های بهداشتی عمومی و…
- خودداری از اجابت مزاج با زور و فشار که ممکن است باعث زخمی شدن اطراف مقعد شود.
- انجام حرکت های ورزشی مناسب که حرکات روده را تسهیل می بخشد و از یبوست گرفتن فرد جلوگیری می کند.
- خودداری فرد از نشستن بیش از حد و یا ایستادن بیش از حد
- استفاده از مایعات ولرم و آب میوه های طبیعی تازه
- استفاده از مواد غذایی ویتامین دار
- خودداری از مقاربت مقعدی و یا استفاده از کاندوم در این روابط برای جلوگیری از انتقال عفونت و بیماری های باکتریایی از شریک جنسی
- عدم استفاده از لباس زیرهای تنگ، زبر و نامرغوب از لحاظ جنس پارچه مانند پارچه های پلی استر
- عدم استفاده از ادویه جات حساسیت زا که در هنگام دفع مدفوع باعث ایجاد حساسیت در اطراف مقعد می شود مانند فلفل های بسیار تند
درمان آبسه مقعدی
معمولا انواع آبسه های مقعدی را می توان با مراجعه به پزشک برای همیشه درمان کرد. برای اقدام به درمان آبسه مقعدی فرد مبتلا باید در ابتدای کار بداند در چه مرحله ای قرار دارد و بیماری تا کجا پیش رفته است. فرد مبتلا قبل از هر کاری و در هر مرحله ای که از بیماری قرار دارد باید به پزشک متخصص مراجعه کند و پزشک با معاینه کردن فرد تشخیص دهد که بیماری آبسه مقعدی تا کجا پیش رفته است.
- درمان آبسه مقعدی ابتدایی :
پس از این که پزشک تشخیص داد بیمار در کدام مرحله قرار دارد اگر در مرحله ی ابتدای بیماری باشد می تواند بدون نیاز به جراحی و با استفاده از داروها و آنتی بیوتیک ها بیماری را درمان کند. فرد مبتلا باید به نکاتی که در زمینه پیشگیری از بیماری آبسه مقعدی گفته می شود را مورد توجه قرار داده و رعایت کند زیرا در کنار درمان دارویی توجه به این نکات نیز مهم می باشد.
- درمان آبسه مقعدی پیشرفته :
در صورتی که فرد مبتلا در مرحله پیشرفته بیماری خود باشد دچار علائمی چون خونریزی، درد شدید، استفراغ، تب و لرز شدید و … می شود. در این مرحله پزشک معالج چه با تیغ و چه با لیزر اقدام به تخلیه چرک و عفونت موجود در آبسه می کند. تخلیه چرک باعث کاهش فشار وارده بر روی بافت های سالم می شود. بعد از تخلیه چرک توسط پزشک بخیه ای بر روی محل جراحی زده نمی شود و محل جراحی باز گذاشته می شود. در این گونه عمل ها استفاده از روش لیزری موثرتر عمل کرده و برای بیمار نیز راحت تر می باشد.
در این گونه عمل ها معمولا احتیاج به نگهداری بیمار بعد از عمل در بیمارستان نیست اما در صورتی که فرد به دلیل پیشرفت آبسه های مقعدی از قبل از عمل شرایط مساعدی نداشته باشد و یا دچار بیماری های زمینه ای مانند بیماری دیابت، بیماری قلبی و یا بیماری هایی که باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می شود مانند ایدز و … باشد باید بسته به تشخیص پزشک چند روزی در بیمارستان تحت مراقبت باشد.
فرد جراحی شده باید پس از عمل به دستور العمل های پزشک عمل کند. از جمله کارهایی که بعد از جراحی توسط فرد باید انجام شود این است که با استفاده از آب ولرم باعث کاهش فشار بر روی محل جراحی شود. فرد باید با نشستن درون محلول آب ولرم و بتادین محل جراحی را تمیز نگه دارد تا زمان بهبود کاهش یابد. علاوه بر این کارها تا مدتی باید آنتی بیوتیک مصرف کند تا دچار عفونت مجدد نشود.
یکی از وسایلی که به درمان هر چه زودتر بیمار کمک می کند استفاده از لگن هموروئید است. از این وسیله برای آب درمانی استفاده می شود. استفاده از این وسیله باعث می شود جریان خون در محل جراحی افزایش پیدا کند در نتیجه بافت های بدن ترمیم خود را تسریع می بخشند.
عوامل عود آبسه مقعدی
از جمله عواملی که باعث عود کردن مجدد آبسه مقعدی می شود باید به مواردی چون:
- بارداری در بانوان
- ابتلا به بیماری ایدز که باعث تضعیف سیستم دفاعی بدن می شود.
- ابتلا به بیماری دیابت
- استفاده از داروهای استروئیدی که باعث ضعیف شدن سیستم عصبی بدن می شود.
- شیمی درمانی که باعث ضعیف شدن سیستم عصبی بدن می شود.
- رعایت نکردن نکات بهداشتی مانند استفاده از آب ولرم و خشک کردن مقعد با دستمال تمیز
- رعایت نکردن رژیم های غذایی مناسب و عدم استفاده از سبزیجات برای تامین فیبر مورد نیاز دستگاه گوارش
- ورزش نکردن
- نشستن بر روی مقعد در هنگام اجابت مزاج که باعث ایجاد زخم در ناحیه مقعد شود.
- رعایت نکردن نکات بهداشتی در هنگام مقاربت مقعدی
- استفاده از لباس زیر نامناسب و …
این ها همه از مواردی هستند که به برگشت و عود کردن آبسه مقعدی در بیمار کمک می کند و باعث تحریک عوامل ایجاد آن می شود.
عوارض عدم درمان آبسه مقعدی
در صورتی که فرد مبتلا به هر دلیلی نسبت به درمان آبسه مقعدی اقدام نکند ممکن است دچار ضررهای غیر قابل جبرانی شود. انواع آبسه های مقعدی در صورتی که درمان نشوند امکان دارد عفونت درون خود را به سایر بافت ها منتقل کند. در صورتی که این آبسه ها عمقی باشند و در قسمت های عمقی بدن بترکند و آبسه باز شود عفونت خود را به درون قسمت های اطراف راست روده و مقعد منتشر می کنند و باعث ایجاد آبسه های فراوانی در مجرای گوارش می شوند.
گاهی اوقات سهل انگاری بیش از حد و نادیده گرفتن علائم این بیماری علاوه بر تحمل دردهای ناشی از آن، باعث نفوذ عفونت به درون خون فرد مبتلا می شود که در این صورت شرایط خطرناکی برای فرد به وجود خواهد آمد. علی الخصوص اگر فرد در کنار بیماری آبسه مقعدی به دیگر بیماری های مجرای گوارشی مانند شقاق و یا بیماری های تضعیف کننده سیستم دفاعی بدن مانند ایدز مبتلا باشد عوارض شدیدتری را تجربه خواهد کرد.
سوالات متداول
۱- آیا در مورد آبسه های مقعدی سطحی که خود هر از چند گاهی سر باز کرده و چرک و عفونت آن ها تخلیه می شود باید به پزشک مراجعه کرد؟
پاسخ: بله در این صورت نیز مراجعه به پزشک الزامی می باشد زیرا پزشک متخصص با معاینه بیمار می تواند تشخیص دهد که فرد نیازی به جراحی دارد و یا می توان با استفاده از دارو آن را درمان کرد.
۲- چه علائمی نشان می دهد که فرد مبتلا به بیماری آبسه مقعدی در شرایط خطرناکی قرار دارد و باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه نماید ؟
پاسخ: علائمی چون تب و لرز شدید، استفراغ مداوم، خونریزی از مقعد، درد شدید در ناحیه مقعد و … از جمله عواملی هستند که فرد در مواجهه با آن ها باید سریعا به پزشک مراجعه کند و در صورت تشخیص پزشک اقدام به تخلیه آبسه مقعدی و جراحی نماید.
۳- افرادی که اقدام به تخلیه آبسه مقعدی خود کرده اند چه نکاتی را باید در رژیم غذایی خود رعایت کنند؟
پاسخ: این افراد باید همیشه در وعده های غذایی خود از سبزیجات استفاده نمایند زیرا فیبر موجود در سبزیجات در روند کار دستگاه گوارش تاثیر مثبتی را از خود به جای می گذارد. علاوه بر آن، این افراد باید از خوردن مواد غذایی و ادویه های حساسیت زا خودداری کنند چون ممکن است در هنگام دفع در مقعد ایجاد حساسیت کنند.
۴- در صورتی که فرد مبتلا به آبسه مقعدی پس از جراحی دچار عفونت شود چه کارهایی باید انجام دهد؟
پاسخ: در صورتی که فرد بعد از عمل مجددا دچار عفونت شد باید به پزشک خود مراجعه کند و با دستور پزشک به مصرف آنتی بیوتیک جهت از بین بردن عفونت ها اقدام کند.
۵- از جمله کارهایی که فرد مبتلا به آبسه مقعدی پس از عمل باید انجام دهد چیست؟
پاسخ: فرد باید پس از عمل چند بار در روز در لگن حاوی محلول آب ولرم و بتادین بنشیند تا محل آبسه ضد عفونی شود. علاوه بر آن دوش آب ولرم از فشار وارده بر بافت های اطراف آبسه کم می کند. از دیگر کارهایی که فرد پس از جراحی باید انجام دهد استفاده از لگن هموروئیدی می باشد. این لگن برای آب درمانی استفاده می شود و جریان خون را در محل جراحی افزایش می دهد در نتیجه بافت به سرعت خود را ترمیم می کنند.
۶- چه چیزی باعث ایجاد آبسه مقعدی می شود؟
پاسخ: مسدود شدن غده هایی که وظیفه دارند خروج مدفوع از راست روده به سمت مقعد را با ترشح مخاط تسهیل کنند باعث ایجاد آبسه مقعدی می شوند. عواملی که باعث انسداد این غده ها و بعد تجمع چرک و عفونت در درون آن ها می شوند متعدد هستند.
۷- استفاده از تیغ جراحی برای تخلیه چرک آبسه مقعدی بهتر است یا لیزر؟
پاسخ: با استفاده از لیزر عوارض جراحی کمتر می شود و بدون خونریزی خواهد بود.
