مضرات فلوراید برای بدن

اگر در مورد فلوراید اطلاعات زیادی نداشته باشید و یا در مورد ویژگی و عملکرد آن مطالعه ای نداشته اید، حتما نام آن را در تبلیغات خمیر دندان و مباحث دندانپزشکی به دفعات شنیده اید. در واقع با نام تجاری مواد دارای سدیم روبرو هستیم که تقویت فلوراید سدیم در بدن عاملی برای کاهش خرابی دندان و جلوگیری از پوسیدگی آن می باشد. اکثر افراد با افزایش سن، دچار بیماری های مربوط به دندان از جمله خرابی، پوسیدگی و خالی شدن آن می شوند. جایی که فلوراید سدیم بسیار قابل توجه می شود و باید به آن اهمیت داد. اما اختلافات علمی وجود دارد که آیا فلوراید ضررهایی هم برای بدن دارد یا نه؟ پس در کنار دانستن مزایا و ویژگی‌های فلوراید باید نسبت به تاثیرات مخرب و مضرات فلوراید برای بدن نیز آگاه باشیم.

فلوراید چیست؟

اگر به تاریخچه فلوراید بپردازیم، این ماده معدنی در اوایل قرن ۱۹ میلادی توسط شیمیدان‌هایی چون مورچینی (Morichini) و برزلایوم (Berzelium) شناخته شد و در سالهای بعد دانشمندان دیگری آن را جزئی از مینای دندان معرفی کردند و کاهش یا عدم وجود فلوراید کلسیم را عاملی برای خرابی و پوسیدگی دندان دانستند.

ماده معدنی فلوراید سدیم در طبیعت فراوان است و در مواد غذایی و نوشیدنی هایی که مصرف می کنیم وجود دارد. با این حال گزارش ها نشان می دهد که مواد تصفیه شده فاقد فلوراید سدیم می باشند. برای همین بعضی شرکت ها به تولید آب های معدنی غنی شده با فلوراید سدیم پرداختند.

موردی که توسط سازمان بهداشت جهانی مورد تایید است و آن را عاملی برای کاهش پوسیدگی دندان می داند. به مرور فلوراید وارد محصولات بهداشتی دهان از جمله خمیر دندان‌ها شد، تا در زمان شستشو در تماس با سطوح دندان و لثه قرار بگیرد.

فلوراید بیماری زاست یا سلامتی بخش؟

یک سوال چالش برانگیز در مورد فلوراید به وجود آمده است که نشان می دهد مرز باریکی بین تاثیر مثبت و منفی فلوراید وجود دارد. در واقع به همان اندازه که این ماده معدنی اهمیت دارد، افزایش و انباشت آن نیز مضر و بیماری زا می باشد. تحقیقات نشان می دهد که عوارض ناشی از مصرف زیاد فلوراید و یا به عبارتی دریافت مقدار زیادی فلوراید توسط بدن از نوشیدنی ها و مواد غذایی، منشا و نقطه عطفی بر شروع بیماری هایی است که در ادامه چند مورد از آنها را بیان خواهیم کرد.

با اینکه تاثیر فلوراید بر دندان ثابت شده است، با این حال بین جوامع علمی و پزشکی اختلاف نظرهایی در مورد آن وجود دارد.

از بعد سلامتی بخشی یا همان نکات مثبت اگر بخواهیم فلوراید را مورد بررسی قرار دهیم، به موارد و ویژگی های با ارزشی چون کاهش پوسیدگی دندان و لثه برخورد می کنیم که این مورد در شرایط کنترل شده و استاندارد است که بهترین نتیجه را بروز می دهد.

مزایای فلوراید

از آنجایی که فلوراید دارای مجموعه ای از مزایا و معایب است، سوال مطرح شده این می باشد که چرا در خمیر دندان از فلوراید استفاده می شود. برای درک بهتر این قضیه بهتر است به صورت تیتروار به مزایای فلوراید بپردازیم تا دلیل استفاده از آن در خمیر دندان توجیه شود.

• فلوراید استحکام سطح دندان و مینای آن را افزایش می دهد.
• عاملی برای رشد و تقویت دندان هاست.
• فعالیت باکتری های اسید ساز را کنترل می کند و به این شکل میزان اسید در دهان کاهش می یابد.
• فلوراید عاملی برای بازسازی دندان ها توسط مواد معدنی است.
• همچنین شرایط جذب در ساختار یون های کلسیم و فسفات را فراهم می آورد.
• از ایجاد عفونت توسط باکتری های متمرکز در سطح دندان جلوگیری می کند.
• به گونه ای کمبود ویتامین های جانبی مانند D و همچنین کلسیم را جبران می کند و از پوکی استخوان دندان جلوگیری به عمل می آید.

معایب و عوارض فلوراید چیست

همانطور که بیان شد، سطح دریافت فلوراید توسط بدن باید در یک محدوده مشخص باشد و در صورت مصرف زیاد فلوراید باید آماده پذیرش عوارض آن باشیم که به عنوان مضرات فلوراید برای بدن شناخته می شوند. مواردی که هم شامل بیماری های دندانی و دهانی می شود و هم روی سایر نقاط بدن اثرگذار است.

در مورد معایب مصرف بیش از اندازه فلوراید بر روی دندان ها می توان به مواردی چون ناهنجاری های استخوان و دندان، پوکی استخوان و لکه دار شدن دندان اشاره کرد.

به همین دلیل توصیه می شود که در کودکانی با سن کمتر از سه سال، از خمیر دندان های ساده استفاده شود. چرا که این کودکان نمی توانند به خوبی مایع خمیر دندان را مدیریت کنند و ممکن است مقداری از آن را قورت بدهند. با این کار سطح فلوراید در بدن کودک افزایش پیدا می کند.

تاثیر فلوراید بر رشد عصبی کودکان

طبق آزمایشات انجام شده بر روی دو گروه از کودکان که در مناطق آلوده به فلوراید زندگی می کردند و کودکانی که در مناطق سالم بودند، نتیجه ای به عمل آمد. کودکان در معرض فلوراید،  ضریب هوشی پایین تری دارند و در بزرگسالی دچار مسمومیت عصبی می شوند.

عوارض فلوراید بر مغز و سیستم عصبی و رفتار افراد

طبق تحقیقات زیادی که دانشمندان انجام داده‌ اند، اثبات شد که فلوراید می تواند اثرات بسیار بدی بر روی مغز و سلامت روان داشته باشد که مهم ترین آن ها کاهش هوش (IQ)، نقص های عصبی رفتاری (ADHD) و اختلال در توانایی یادگیری و به خاطر سپردن است.

دانشمندان موش هایی که در دوران بارداری و یا اوایل دوران نوزادی شان بودند را مورد آزمایش قرار دادند. آن ها را در معرض فلوراید قرار دادند و متوجه شدند که دچار مشکلاتی در حافظه کوتاه مدت و بلند مدت، افسردگی، اضطراب و یادگیری کندتر شده اند، همچنین از آن ها رفتارهای بیش فعالانه بروز کرد. فلوراید در موش ها وارد هیپوکامپ مغزشان شد و باعث تحریکات عصبی و اختلال عملکردی و احساساتی شد و انتقال دهنده های عصبی شان را متغیر کرد که نتیجه آن افزایش سطح سروتونین، گلوتامات، هیستامین، کاهش سطح استیل کولین و دوپامین در مغزشان بود.

دانشمندان پس از این آزمایش به نتایج کلی رسیدند که فلوراید باعث تغییر خلق و خو، کاهش یادگیری، ضعف حافظه و تمرکز، کاهش انگیزه و افزایش بیش فعالی می شود.

تاثیر فلوراید بر مغز جنین در دوران بارداری

پزشکان به خانم های باردار توصیه می کنند که مصرف فلوراید را در این دوران به حداقل برسانند زیرا فلوراید می تواند از طریق جریان خون مادر و جفت به جنین برسد و در جنین مشکلات سلامتی ایجاد کند. فلوراید می تواند در دوران بارداری بر روی مغز جنین مستقیماً اثر بگذارد و پیامدهای خطرناکی را برای جنین داشته باشد. پیامدهایی مثل کم خونی شدید برای مادر، سقط جنین، مرگ داخل رحمی، ناهنجاری های مادرزادی، توقف رشد نورون های مغزی، کاهش ضریب هوشی و ناتوانی های ذهنی.

تاثیر فلوراید بر باروری

محققان دو گروه از افراد را مورد آزمایش قرار دادند، افرادی که تحت اثرات فلوراید قرار گرفته بودند و افرادی که در معرض این ماده نبودند. آن ها به این نتیجه رسیدند که فلوراید در باروری مردان اثرات منفی بیشتری می گذارد تا باروری خانم‌ها. همچنین متوجه شدند که آقایانی که در معرض اثرات فلوراید قرار گرفته بودند، سطح تسترون پایین تری داشتند نسبت به مردانی که در منطقه‌ سالم تر زندگی می کردند. متوجه شدند که فلوراید اثرات بسیار بدی بر روی هورمون های جنسی و باروری دارد.

عوارض فلوراید در خمیر دندان ها

• فلوروزیس دندانی که باعث می شود بر روی دندان لکه ها یا رگه های کوچک و سفید رنگ ایجاد شود. این لکه ها به سلامت دندان آسیب نمی رسانند اما باعث تغییر رنگ محسوس دندان می شوند.
• فلوروزیس اسکلتی که استخوان ها را دچار درد، آسیب، سفت شدن، از دست دادن خاصیت ارتجاعی و مفاصل را دچار آسیب و اختلال در تحرک می کند.
• غده ی تیروئید را دچار اختلال و هیپرپاراتیروئیدیسم را ایجاد می کند. این مشکل باعث می شود هورمون های پاراتیروئید کنترل نشده ترشح شوند، کلسیم در استخوان ها کاهش یابد و فرد مستعد شکستگی استخوان باشد.
• کاهش IQ ‌کودکان و ایجاد مشکلات عصبی در آن ها.
• آکنه، مشکلات پوستی، مشکلات قلبی و عروقی، فشار خون بالا، آسیب به میوکارد، نارسایی قلبی، مشکلات باروری، کاهش باروری، بلوغ زودرس و مشکلات عصبی از دیگر عوارض فلوراید هستند که در موارد مصرف شدید آن بروز می کند.

عوارض مصرف زیاد فلوراید موجود در آب آشامیدنی

میزان فلوراید اضافه شده به آب آشامیدنی مسئله ای است که در آن بحث ‌هایی وجود دارد و از دیدگاه‌های مختلف علمی دچار چالش شده است. از طرفی در مناطقی که فلوراید به آب اضافه شده است، با دستاوردهای خوبی در زمینه سلامت دندان روبرو بوده اند و از طرفی انباشت بیش از حد فلوراید به عنوان زمینه ساز عوارض جانبی مختلفی در بدن، شناسایی شده است. بعضی از این عوارض شامل موارد زیر می باشد :

• فلوراید یک نورتوکسین پیش رونده

ابتدا خوب است بدانیم که نورتوکسین ها موادی سمی هستند که با تخریب بافت مغز، سیستم عصبی و نخاع، به این ها آسیب وارد می کنند. منظور از نوع نورتوکسین پیش رونده هم نوع خاصی از نورتوکسین می باشد که در شرایط خاص بیشترین اثر را می گذارد. منظور از شرایط خاص زمانی است که بدن در لحظات حساس و تغییرات مهم به سر می برد، مانند دوران قبل از تولد، دوران کودکی یا دورانی که فرد درگیر بیماری خاصی می باشد.

اما در مورد فلوراید تحقیقات نشان داده است که تحت شرایط و عواملی به عنوان یک نورتوکسین پیش رونده به حساب می آید که عملکردی مشابه نورتوکسین های پیشرفته دیگر از جمله سرب، آرسنیک و جیوه را از خود نشان می دهد. کاهش سطح هوش و اختلال در حافظه فرد از جمله اثرات این نوع نورتوکسین پیش رونده می باشند.

• کاهش IQ در کودکان با بلعیدن فلوراید

همانطور که در بخش قبلی بیان شد، فلوراید در تحقیقات کنونی به عنوان یک نورتوکسین پیش رونده در نظر گرفته شده است و در صورت ورود به بدن و افزایش مقدار آن در کودکان، رشد مغز دچار اختلال می شود و از این رو سطح IQ کودک کاهش پیدا می کند.

پس حتما در مورد کودکان حتی زیر ۵ سال که احتمال بلعیدن خمیر دندان در زمان مسواک زدن هست، از خمیر دندان‌های معمولی بدون فلوراید استفاده کنید و یا اینکه شستشوی دهان کودک را به نحوی دیگر انجام دهید.

تحقیقات زیادی در زمینه تاثیر فلوراید بر IQ هم در کودکان و هم در بزرگسالان انجام شده است که نتایج اکثر آنها، نشان می دهد افرادی که در شرایطی با مقدار فلوراید بیشتر قرار گرفته اند، سطح IQ  پایین تری دارند.

• تسهیل ورود آلومینیوم به مغز با فلوراید

یکی دیگر از عوارض مربوط به فلوراید، تسهیل ورود آلومینیوم به مغز است که عاملی برای آلزایمر می باشد. زمانی که نورتوکسین آلومینیوم در مغز اشباع می شود، فرد در شرایطی قرار می گیرد که مستعد ابتلا به آلزایمر خواهد بود. از آنجایی که فلوراید هم تسهیل کننده ورود آلومینیوم به مغز است، به عنوان یک کاتالیزور فرآیند آلزایمر را تسریع می کند.

اطلاعات بیشتر: داروهای دندان درد

• کم کاری تیروئید ناشی از فلوراید

یک عارضه جانبی دیگر که سر منشا آن فلوراید شناخته می شود، کم کاری تیروئید است. در این مورد فلوراید در فعل و انفعالاتی که ایجاد می کند وارد واکنش و پیوند با گیرنده های ید تیروئید می شود. بنابراین گیرنده های یُد به اشتباه با فلوراید اشباع می شوند و خبری از میزان یُد مورد نیاز نخواهد بود. با کم بود ید در تیروئید میزان فعالیت آن تقریبا نصف می شود.

کم کاری تیروئید با ایجاد مشکلات دیگری در عملکرد مغز مانند عدم تمرکز، کاهش حافظه، ایجاد بیماری های روحی و روانی از جمله استرس، اضطراب و افسردگی، زندگی فرد را دچار اختلال می کند. در کنار این مواردی که بیان شد، زوال سیستم عصبی، مختل شدن عملکرد غده صنوبری و ایجاد اختلال بیش فعالی هم از دیگر مواردی است که انباشت فلوراید در بدن ایجاد می کند.

تاثیر داروهای ضد افسردگی حاوی فلوراید

در مورد داروهای ضد افسردگی یک عامل متناقض وجود دارد که شاید به دلیل سایر ویژگی‌های فلوراید از آن در این داروها استفاده می شود. چرا که خود فلوراید به عنوان یک عامل افسردگی شناخته می شود و وجود آن در داروی ضد افسردگی یک پارادوکس می باشد. اما از آنجایی که تاثیرات دیگر نیز به همراه دارد، شاید عامل استفاده از فلوراید در داروی ضد افسردگی قابل توجیه باشد. با این حال خیلی از مصرف کنندگان این داروها با نظر پزشک، داروی خود را به داروی بدون فلوراید تغییر می دهند.

کاهش فلوراید در زندگی

بیشترین حجم فلورایدی که افراد با آن روبرو هستند در خمیر دندان و آب آشامیدنی می باشد که باید برای کاهش مضرات فلوراید برای بدن اقداماتی صورت گیرد. خوشبختانه خمیر دندان های فاقد فلوراید در بازار موجود می باشند و به راحتی می توانید با تغییر خمیر دندان خود، در این مورد مشکل را برطرف کنید.

اما در مورد آب، باید به این نکته توجه کنید که آب طبیعی در حالت معمول ممکن است فلوراید زیادی داشته باشد و همچنین در مناطق و کشورهایی که آب آشامیدنی فلوراید دار شده است، به این دو مورد باید توجه بیشتری شود.

منابع فلوراید

فلوراید به صورت چشمگیر در طبیعت وجود دارد و از خاک و آب به سایر محصولات وارد می شوند. بنابراین آب، مواد غذایی و میوه ها دارای فلوراید هستند. اما میزان فلوراید موجود در آب و در نتیجه محصولات بوجود آمده، بسته به شرایط و موقعیت کشور و شهر، متفاوت است.

بیشترین میزان فلوراید دریافتی بدن انسان از آب آشامیدنی می باشد و در کنار این مورد، غذاها و نوشیدنی هایی مانند ماهی و میگو، چای، سبزیجات، از اصلی ترین منبع های فلوراید به حساب می آیند.

در مورد محصولات بهداشتی هم خمیر دندان بیشترین عامل ورود فلوراید به بدن است که باید به این نکته توجه کنید که در زمان شستشوی دهان، تا حد امکان هیچ مایع خمیردندان موجود در دهان را قورت ندهید.

بهترین جایگزین برای مواد دارای فلوراید

کاهش مصرف نوشابه، چای، آب های غنی شده و …. اولین قدم در کاهش میزان دریافتی فلوراید بدن است. گام بعدی این است که حتما بعد از مصرف همان مقدار کم این موارد، با خمیر دندان بدون فلوراید دندان های خود را مسواک بزنید. در کنار این موارد استفاده از روش های خانگی شستشوی دهان و دندان، شرایط را برای فرد بسیار مناسب می گرداند که کاهش فلوراید بیشتری داشته باشد.

در منزل این امکان برای افراد فراهم است که حتی بدون استفاده از خمیر دندان فلوراید دار، دندان های خود را با مواردی مانند جوش شیرین، آب اکسیژنه و نمک تمیز کنند. ترکیب این سه مورد به تمیزی و نظافت دهان فرد کمک می کند.