بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
پنل آزمایش هپاتیت (hepatitis panel) به گروهی از آزمایش های خون گفته می شود که عفونت ویروسی هپاتیت در بدن در گذشته یا اکنون را بررسی می کنند. همچنین این آزمایش نشان می دهد آیا با واکسن هپاتیت در برابر این بیماری ایمن شده اید یا نه.
شایع ترین انواع هپاتیت ویروسی، هپاتیت A، B و C است که با استفاده از آزمایش هپاتیت می توان آن را تشخیص داد. کبد عضو مهمی است که خون را فیلتر می کند. اگر فردی التهاب کبد داشته باشد، بر عملکرد این عضو هم تاثیر می‌گذارد. ویروس ها اغلب باعث هپاتیت می شوند. انواع مختلف هپاتیت بر اساس علائم، نحوه تشخیص و درمان معمولا سه دسته هستند:
- هپاتیت A: از راه آب و غذای آلوده گسترش می یابد. خفیف است. در بیشتر مواقع ظرف ۶ ماه برطرف می شود.
- هپاتیت B: از راه تماس با خون و دیگر مایعات بدن فرد آلوده یا از مادر به کودک گسترش می یابد. هپاتیت B می تواند آسیب مرگباری به کبد وارد نماید و سال ها طول می کشد. هپاتیت نوع D در افراد مبتلا به هپاتیت B بروز می کند.
- هپاتیت C: از راه خون آلوده یا از مادر به کودک در حال تولد انتقال می یابد.
هپاتیت چیست؟
هپاتیت گونه ای بیماری کبدی است که التهاب در کبد ایجاد می کند. متداولترین عامل هپاتیت دسته ای از ویروس ها به نام های ویروس هپاتیت A، هپاتیت B و هپاتیت C هستند. پنل هپاتیت آزمایش خونی است که بررسی می کند آیا عفونت هپاتیت ناشی از یکی از این سه دسته ویروس را داشته اید یا نه.
انواع هپاتیت
هپاتیت (Hepatitis) یک واژه عمومی برای التهاب کبد است و دسته های گوناگون دارد. التهاب کبد می تواند در اثر ویروس های هپاتیت، مواد شیمیایی، داروها، الکل، برخی اختلالات ژنتیکی و یا پرکاری دستگاه ایمنی و یورش آن به بافت های سالم ایجاد شده باشد.
در دسته بندی دیگری هپاتیت دو گونه است: حاد و مزمن. هپاتیت بسته به روندی که دارد می تواند حاد باشد به این گونه که ناگهان اوج بگیرد و سپس از بین برود و یا مزمن باشد به این گونه که طی مدت زمان طولانی وجود دارد و آسیب آن با گذر زمان پیشروی می کند.
پنج ویروس وجود دارند که گونه های هپاتیت ویروسی را ایجاد می کنند: هپاتیت A، B، C، D و E.
- باید بدانید هپاتیت A می تواند از راه آب و غذای آلوده گسترش یابد. اگر چه معمولا خفیف است و احتمال آسیب رساندن آن به کبد کم است و در بیشتر مواقع ظرف ۶ ماه برطرف می شود.
- هپاتیت B از راه تماس با خون و دیگر مایعات بدن فرد آلوده یا از مادر به کودک گسترش می یابد. هپاتیت B می تواند آسیب مرگباری به کبد وارد نماید اگر چه سال ها طول می کشد.
- هپاتیت C تنها از راه خون آلوده یا از مادر به کودک در حال تولد گسترش می یابد. این بیماری کبدی نیز می تواند به سیروز و سرطان کبد بینجامد.
- هپاتیت D تنها رد کسانی دیده می شود که دچار هپاتیت B هستند.
- هپاتیت E بیشتر در آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی دیده می شود و میتواند در اثر استفاده دوز بسیار بالای برخی مواد و داروها رخ دهد. یادتان باشد دوز بالای هر ماده ای هرچند گیاهی باشد می تواند برای کبد آسیب زا باشد.
بیشتر بخوانید: برای سلامتی خود چه چیزهایی را دوره ای باید چک کنیم
آزمایش های هپاتیت چیست؟
پنل هپاتیت آزمایش هایی دارد که برای ارزیابی آنتی ژن ها و آنتی بادی ها (پادتن ها) به کار گرفته می شوند:
- آنتی ژن های هپاتیت: موادی در ویروس هپاتیت هستند که دستگاه ایمنی را به مبارزه با ویروس بر می انگیزند.
- پادتن های هپاتیت: پروتئین هایی هستند که دستگاه ایمنی برای مبارزه با عفونت هپاتیت میسازد.
اگر هم نشانه های عفونت را نداشته باشید ممکن است پادتنها و آنتی ژنهای هپاتیت در خون شما یافت شود.
آزمایش هپاتیت چه چیزهایی را آشکار می کند؟
این دسته از آزمایش ها نشان می دهند آیا عفونت فعال هپاتیت A یا B دارید یا در گذشته داشته اید یا نه. همچنین روشن می نمایند آیا تا کنون به هپاتیت C آلوده شده اید یا نه. اما این آزمایش ها تفاوت بین عفونت هپاتیت C در گذشته و اکنون را نشان نمی دهند.
اگر این آزمایش ها نشان دهند هپاتیت دارید، معمولا آزمایش های بیشتری انجام می شود تا داده های بیشتری در مورد وضعیت شما به دست بیاید.
چه کسانی به آزمایش هپاتیت نیاز دارند؟
کسانی که در تماس با بیماران هپاتیت بوده اند یا نشانه های هپاتیت دارند باید آزمایش هپاتیت بدهند. اگر چه هپاتیت همیشه علائم ندارد اما اگر علائمی ایجاد کند می تواند به این گونه باشد:
- زردی پوست یا سفیدی چشم ها
- تب
- خستگی
- کاهش اشتها
- تیرگی رنگ ادرار
- رنگ پریدگی یا خاکی شدن رنگ مدفوع
- دل درد
- حالت تهوع و استفراغ
- درد مفاصل
- اسهال (تنها در هپاتیت A)
همچنین اگر آزمایش کبد نتیجه نرمال نشان ندهد یا در خطر عفونت هپاتیت ویروسی قرار گرفته باشید، پزشک برایتان آزمایش هپاتیت می نویسد.
در موارد زیر پزشک این آزمایش را برایتان می نویسد:
- در تماس نزدیک با کسی که به هپاتیت آلوده بوده قرار داشته اید.
- از سوزن استفاده شده برای تزریق مواد استفاده کرده اید.
- بیماری مقاربتی دارید.
- مردی هستید که با مردان دیگر ارتباط جنسی دارید.
- خیلی وقت است که دیالیز انجام می دهید.
- پیشه ای دارید که شما را در معرض آلودگی به هپاتیت قرار می دهد.
- پیوند عضو انجام داده اید.
آزمایش هپاتیت چگونه انجام می شود؟
نخست نمونه خون از شما گرفته می شود. این کار تنها چند دقیقه وقت نیاز دارد. نمونه در یک ویال ویژه نگهداری می شود. آزمایش خون دردی ندارد و تنها کمی سوزش در وقت تزریق حس می کنید. نمونه خون شما در آزمایشگاه بررسی می شود.
آزمایش تشخیصی هپاتیت A،B،C،D
آزمایش های تشخیصی هپاتیت برای تشخیص عفونت های ناشی از ویروس های مختلف هپاتیت، از جمله A، B، C و D ضروری هستند. هر نوع هپاتیت آزمایش های خاصی دارد که می تواند عفونت های فعلی یا گذشته را شناسایی کند و همچنین سلامت کبد را کنترل کند. انواع هپاتیت با علائم، معاینه فیزیکی و آزمایش خون تشخیص داده می شود.
گاهی اوقات از مطالعات تصویربرداری مانند سونوگرافی یا اسکن CAT و بیوپسی کبد نیز استفاده می شود. در ادامه به شرح مهمترین روش تشخیصی و آزمایش می پردازیم:
آزمایشات مورد استفاده شامل آزمایش خون برای آنتی بادی ها، به ویژه IgM و IgG علیه ویروس هپاتیت A (HAV) است و هدف تشخیص عفونت های اخیر یا گذشته و ارزیابی ایمنی فرد است.
آزمایشات مورد استفاده شامل آزمایش خون برای آنتی ژن سطحی هپاتیت B (HBsAg)، آنتی بادی علیه آنتی ژن مرکزی (Anti-HBc) و آنتی بادی برای آنتی ژن سطحی (Anti-HBs) است و هدف آزمایش تعیین اینکه آیا عفونت فعال، عفونت قبلی یا مصونیت ناشی از واکسیناسیون وجود دارد یا خیر.
آزمایشات مورد استفاده شامل آزمایش خون برای آنتی بادی های ویروس هپاتیت C (HCV) و در صورت مثبت بودن، آزمایش بیشتر برای HCV RNA برای تأیید عفونت فعال است. هدف از انجام این آزمایش شناسایی عفونت های فعلی و ارزیابی نیاز به درمان در بیمار است.
آزمایشات مورد استفاده شامل آزمایش هپاتیت D معمولا همراه با آزمایش هپاتیت B انجام می شود، زیرا هپاتیت D فقط در افراد آلوده به هپاتیت B رخ می دهد. هدف ارزیابی عفونت همزمان و پایش سلامت کبد در فرد بیمار است.
کیت تشخیص سریع هپاتیت
کیت های تشخیص سریع هپاتیت، به ویژه برای تشخیص عفونت های ویروس هپاتیت B (HBV)، در درجه اول از روش های ایمونوکروماتوگرافی استفاده می کنند. این کیت ها برای ارائه نتایج سریع و قابل اعتماد برای تشخیص کیفی آنتی ژن سطحی هپاتیت B (HBsAg) در نمونه های سرم یا پلاسما طراحی شده اند. مقدار کمی سرم یا پلاسما روی نوار تست اعمال می شود. این نوار حاوی آنتی بادی هایی است که از قبل روی یک غشا پوشانده شده اند.
اگر HBsAg در نمونه وجود داشته باشد، به آنتی بادی های پوشش داده شده روی نوار تست متصل می شود. سپس این کمپلکس به دلیل عملکرد مویرگی در طول نوار مهاجرت می کند. همانطور که مخلوط حرکت می کند، با مجموعه دوم آنتی بادی های بی حرکت در خط آزمایش نوار مواجه می شود. اگر HBsAg وجود داشته باشد، یک خط رنگی قابل مشاهده در ناحیه آزمایش (T) تشکیل می دهد. ظاهر این خط نشان دهنده یک نتیجه مثبت برای HBsAg است.
یک خط کنترل (C) نیز روی نوار وجود دارد. این خط بدون توجه به نتیجه آزمایش ظاهر می شود و به عنوان یک کنترل عمل می کند تا تأیید کند که آزمایش به درستی انجام شده است و حجم نمونه کافی بوده است. اگر خط کنترل ظاهر نشود، آزمایش نامعتبر تلقی می شود.
نتایج را معمولا می توان در عرض ۱۰ تا ۱۵ دقیقه خواند، که آن را برای آزمایش های نقطه ای مناسب می سازد، به‌ویژه در محیط هایی با منابع محدود که زیرساخت های آزمایشگاهی ممکن است وجود نداشته باشد. این تست ها حساسیت بالایی را نشان داده اند و برای غربالگری و تشخیص عفونت های HBV موثر هستند.
برای اطلاع از انواع غربالگری ژنتیک کلیک کنید.
تفسیر نتیجه آزمایش هپاتیت چگونه است؟
فاکتورهایی که در آزمایش هپاتیت B بررسی می شوند HbsAg، anti-HBs یا HbsAb، anti-HBc یا HbcAb هستند.
آزمایشگاه های گوناگون گزارش خود را به شیوه های متفاوتی ممکن است بنویسند:
- اگر نتیجه نرمال (normal) یا منفی (negative) است یعنی عفونت هپاتیت ندارید.
- اگر نتیجه غیرنرمال (abnormal) یا مثبت (positive) است می تواند به این معنی باشد که اکنون یا در گذشته عفونت هپاتیت داشته اید.
- یادتان باشد درباره هپاتیت A و B، نتیجه آزمایش به شما می گوید اکنون عفونت دارید یا در گذشته داشته اید یا نه و این که آیا واکسن زده اید و در برابر این بیماری ویروسی ایمن شده اید یا نه.
- اگر نتیجه آزمایش نشانه های هپاتیت C را آشکار کند، باید آزمایش دیگری بدهید تا روشن شود آیا اکنون آلوده هستید یا در گذشته عفونت داشته اید.
شوربختانه هنوز واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد. همچنین نیاز است آزمایش هایی بدهید که روشن شود تاثیر هپاتیت بر کبدتان چگونه بوده است و در چه شرایطی جای دارید.
باید قبل از ازدواج آزمایش هپاتیت بدهیم؟
بله، انجام آزمایش هپاتیت قبل از ازدواج به زوجین توصیه می شود. زیرا هپاتیت B و C در هنگام زایمان از مادر به کودک منتقل می شود. غربالگری به زوج ها این امکان را می دهد تا اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از انتقال عفونت به فرزندان خود انجام دهند. هپاتیت B معمولا ۵۰ تا ۱۰۰ برابر بیشتر از HIV مسری است. غربالگری به شناسایی عفونت های بدون علامت و جلوگیری از انتقال به همسر کمک می کند.
هپاتیت مزمن B و C در صورت عدم درمان می تواند منجر به عوارض جدی مانند سیروز و سرطان کبد شود. تشخیص زودهنگام امکان درمان و مدیریت مناسب را فراهم می کند.
بهترین زمان برای آزمایش هپاتیت چه زمانی است؟
کسانی که به تازگی دچار عفونت ویروس هپاتیت شده باشند ممکن است هنوز پادتن های بدنشان به اندازه ای بالا نرفته باشد که در آزمایش شناسایی شود.
برای عفونت هپاتیت حاد، یک تا دو هفته زمان میبرد تا ذرات ویروس به اندازه ای برسند که در خون شناسایی شوند و برای واکنش بدن به ویروس و ساخت پادتن در اندازه ای که در آزمایش خون آشکار شود، هشت تا یازده هفته طول می کشد. از این رو اگر به دلیل قرارگیری در معرض ویروس می خواهید آزمایش بدهید، بهتر است چند هفته دیگر این کار را انجام بدهید.
آزمایش هپاتیت در بارداری انجام می شود؟
در برخی کشورها در بارداری چند آزمایش انجام می شود از جمله هپاتیت B، ایدز و سیفیلیس. اگر میخواهید این آزمایش را در بارداری انجام بدهید هیچ مانعی ندارد و هر چه زودتر انجام دهید بهتر است. اگر در ده هفته نخست بارداری این آزمایش را انجام دهید و آلوده شده باشید، درمان زود شروع می شود و خطر گسترش بیماری به جنین کاهش می یابد. اگر هپاتیت B داشته باشید، می توانید با راهنمایی پزشک و دریافت مراقبت های بارداری درست، از بیمار شدن کودک خود جلوگیری کنید.
برای آزمایش هپاتیت به چه دکتری مراجعه کنیم؟
پزشک عمومی قادر است با علائمی که بیمار دارد، آزمایش هپاتیت تجویز کند.
متن انگلیسی:
“Doctors who specialize in treating hepatitis include: Doctors who treat digestive diseases (gastroenterologists), Doctors who treat liver diseases (hepatologists) & Doctors who treat infectious diseases.”
ترجمه فارسی: «پزشکانی که در درمان هپاتیت تخصص دارند عبارتند از: پزشکان معالج بیماری های گوارشی (متخصص گوارش)، پزشکانی که بیماری های کبدی را درمان می کنند (متخصص کبد) و پزشکانی که بیماری های عفونی را درمان می کنند.»
به نقل از سایت mayoclinic
آیا امکان دارد خود به خود هپاتیت از بین رود؟
توانایی پاکسازی هپاتیت بسته به نوع ویروس هپاتیت درگیر به طور قابل توجهی متفاوت است.
هپاتیت A به طور کلی خود محدود شونده است. اکثر افراد آلوده به ویروس هپاتیت A ویروس را بدون درمان خاصی در عرض چند هفته تا چند ماه از بدن خود پاک می کنند. کبد معمولا در عرض شش ماه به طور کامل بهبود می یابد و معمولا ماندگاری ندارد. استراحت و هیدراتاسیون، در طول بهبودی توصیه می شود.
هپاتیت B می تواند حاد یا مزمن باشد. هپاتیت B حاد ممکن است در بسیاری از بزرگسالان خود به خود برطرف شود و تقریبا ۹۰٪ بدون درمان در عرض ۱ تا ۳ ماه به طور کامل بهبود می یابند. با این حال، اگر ویروس بیش از شش ماه باقی بماند، درصد کمی ممکن است به هپاتیت B مزمن مبتلا شوند. در حال حاضر هیچ درمانی برای هپاتیت B مزمن وجود ندارد. در حالی که درمان های ضد ویروسی می توانند به مدیریت عفونت و کاهش خطر آسیب کبدی و سرطان کمک کنند، اما ویروس را از بدن حذف نمی کنند. هدف از درمان، کنترل ویروس و جلوگیری از عوارض کبدی است.
هپاتیت C در مقایسه با هپاتیت B، میزان بهبودی بالاتری دارد. با درمان ضد ویروسی مناسب، بسیاری از بیماران می توانند به پاسخ ویروسی پایدار دست یابند، به این معنی که ویروس پس از درمان در خون قابل شناسایی نیست و درمان می شود.
قیمت آزمایش هپاتیت در خانه چقدر است؟
قیمت انجام آزمایش هپاتیت با توجه به مرکز آزمایشگاه خصوصی و دولتی متفاوت است. معمولا مراکز خصوصی امکان نمونه گیری در محل را برای بیماران فراهم می کنند که علاوه بر هزینه آزمایش، هزینه خون گیری در محل نیز به هزینه آزمایش اضافه می شود. بسته به شهری که در آن زندگی می کنید و آزمایشگاه، هزینه ها متغیر است. بنابراین برای اطلاع دقیق از هزینه ها بهتر است با آزمایشگاه مورد نظر تماس بگیرید و هزینه را جویا شوید.
آزمایش هپاتیت شامل بیمه می شود؟
بله. هپاتیت جزو مهمترین بیماری های عفونی در کشورمان محسوب می شود. بنابراین بسیاری از بیمه های درمانی بخش قابل توجهی از هزینه های آزمایش هپاتیت را پرداخت می کنند. بسته به بیمه ای که بیمار تحت پوشش آن است، سهم پرداختی بیمه متفاوت خواهد بود.
کلام پایانی
آزمایش و تشخیص عفونت هپاتیت بخش مهمی از یک پاسخ موثر به همه گیری هپاتیت است، زیرا دروازه ای را برای دسترسی به خدمات پیشگیری و درمان فراهم می کند. بیشتر افراد آلوده به ویروس هپاتیت B و C از عفونت خود بی اطلاع هستند. بنابراین جهت پیشگیری از انتقال این ویروس در صورت مشکوک بودن، فرد باید آزمایش هپاتیت انجام دهد. نظرات ارزشمند خود را در بخش دیدگاه ها با ما در میان بگذارید.
