بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
آزمایش پروستات (PSA ) یک آزمایش خون است که در اصل برای غربالگری سرطان پروستات به کار گرفته می شود. در این آزمایش، مقدار آنتی ژن ویژه پروستات (prostate-specific antigen) که به اختصار به آن پی اس ای می گویند (PSA) در خون اندازه گیری می شود.
آنتی ژن اختصاصی یا ویژه پروستات پروتئینی است که هم بافت های سرطانی و هم بافت های غیر سرطانی در پروستات، تولید میکنند. پروستات غده کوچکی است که در مردان در پایین مثانه جای دارد. درمان سرطان پروستات در مراحل اولیه میتواند نجات بخش باشد. با این حال گاهی اوقات نیازی به درمان های شدید و تهاجمی نیست.
پی اس ای در منی مردان بیشتر وجود دارد و در پروستات ساخته می شود. مقدار کمی پی اس ای در خون نیز وجود دارد. آزمایش پی اس ای مقدار زیاد آن را شناسایی می کند که می تواند نشان دهنده وجود سرطان پروستات باشد. اگر چه بسیاری از وضعیت های دیگر مانند بزرگی یا التهاب پروستات نیز می توانند باعث افزایش مقدار آن شوند. از این رو تفسیر نتیجه آزمایش امری پیچیده است و به علائم و شرایط دیگر نیز باید توجه کرد.
ضرورت غربالگری سرطان پروستات در مردان
مبحث آزمایش غربالگری آنتی ژن ویژه پروستات روتین در جامعه پزشکی موضوع بحث برانگیزی است و موافقان و مخالفانی دارد. علت عدم توافق بر سر انجام این غربالگری به صورت روتین برای همه مردان، این است که این آزمایش ها کاملا مطمئن نیستند و ممکن است نتیجه مثبت کاذب بدهند یعنی در حالی که سرطانی وجود ندارد به اشتباه سرطان تشخیص بدهد. هم اکنون از بیشتر مردان مشکوک به سرطان خواسته میشود پیش از نمونه برداری (بیوپسی)، ام آر آی انجام بدهند تا از آزمایش های غیر ضروری پیشگیری شود.
علاوه بر این، حدود یک نفر از هر هفت نفری که نتیجه آزمایش پروستات شان نرمال است سرطان پروستات دارند (نتیجه منفی کاذب) بنابراین اتکا به آزمایش پروستات به تنهایی، گزینه خوبی نیست. در آزمایش پروستات یا پی اس ای، سرطان پروستات تهاجمی تشخیص داده میشود. اگر چه سرطان پروستات کندرو نیز در این روش تشخیص داده میشود در حالی که ممکن است هرگز علائمی ایجاد نکند یا طول عمر فرد را کوتاه ننماید.
آزمایش پروستات
سرطان پروستات یک بیماری شایع است و یکی از عوامل مرگ ناشی از سرطان در دنیا به شمار می آید. شناسایی زود هنگام آن ابزار مهمی در درمان به موقع و نجات جان بیماران است. سرطان پروستات می تواند باعث افزایش میزان پی اس ای شود. با این وجود بسیاری از وضعیت های غیر سرطانی نیز باعث افزایش آن می شوند. از این رو، این آزمایش تنها یک ابزار برای غربالگری و شناسایی علائم اولیه سرطان پروستات محسوب می شود. یک آزمایش غربالگری دیگر که معمولا در کنار آن توصیه میشود، معاینه دستی راست روده است.
در این آزمایش، پزشک دستکش پوشیده و به آن ژل لوبریکانت میزند و انگشت خود را داخل مقعد بیمار می کند تا به پروستات برسد. با حس کردن یا فشار دادن انگشت به پروستات، می تواند وجود توده یا برامدگی غیر طبیعی در آن را حس کند.
نه آزمایش پروستات پی اس ای و نه معاینه انگشتی مقعد، اطلاعات کافی برای تشخبص سرطان پروستات در اختیار پزشک قرار نمیدهد. بلکه اگر نتیجه این آزمایش ها نرمال نباشد، پزشک نمونه برداری پروستات را تجویز می کند. در نمونه برداری پروستات، نمونه هایی از بافت پروستات برای بررسی در آزمایشگاه برداشته می شود و بر اساس جواب آزمایشگاه، تشخیص قطعی داده میشود.
جدا از این، دلایل دیگر انجام آزمایش پروستات عبارتند از:
- تصمیم گیری در مورد کارایی درمان
- بررسی برگشت سرطان
برای اطلاع از جای غده پروستات در دستگاه تناسلی مردان کلیک کنید.
علائم بالا بودن میزان PSA
آزمایش پروستات در اغلب موارد توسط پزشک متخصص اورولوژی تجویز می شود. پزشک یا بیمار در صورت مشاهده علائم زیر برای اطمینان از ابتلا به پروستات آزمایش را انجام می دهد.
- میل مکرر به ادرار کردن
- تکرر ادرار در شب
- احساس نیاز فوری به ادرار کردن، اما ناتوانی در ادرار کردن یا فقط کمی ادرار کردن
- چکیدن ادرار
- نشت ادرار
- جریان ضعیف ادرار
- رنگ یا بوی غیرمعمول ادرار
- خون در ادرار یا منی
- درد یا سوزش ادرار
- انزال دردناک
- درد یا سفتی مکرر در قسمت پایین کمر، لگن، ناحیه لگن یا رکتوم یا بالای ران
- درد و ناراحتی مزمن در آلت تناسلی یا کیسه بیضه، ناحیه بین کیسه بیضه و مقعد، شکم و کمر
نکته: توجه به این نکته مهم است که سطح بالای PSA همیشه باعث علائم نمی شود. سایر شرایط مانند پروستاتیت و عفونت های دستگاه ادراری نیز می توانند باعث افزایش PSA به همراه علائم خاص خود شوند.
نمونه گیری از بافت پروستات چگونه انجام می شود؟
در بیوپسی پروستات، بافت غده پروستات با سوزن بیوپسی خارج می شود. یا در حین جراحی خارج می شود. بافت بررسی می شود تا مشخص شود آیا سرطان یا سایر سلول های غیر طبیعی در غده پروستات وجود دارد یا خیر. بیوپسی پروستات ممکن است با استفاده از روش های زیر انجام شود:
- روش رکتال: این از طریق رکتوم انجام می شود و رایج ترین روش است.
- روش ترانس پرینال: این کار از طریق پوست بین کیسه بیضه و راست روده انجام می شود. سونوگرافی اغلب برای مشاهده غده پروستات و هدایت سوزن بیوپسی استفاده می شود.
بیوپسی پروستات اغلب به صورت سرپایی انجام می شود. یعنی می توانید همان روز به خانه بروید. روش نمونه برداری ممکن است بسته به شرایط بیمار و عملکرد پزشکان ما متفاوت باشد.
چه زمانی باید آزمایش انجام شود؟
طبق گفته انجمن سرطان آمریکا،مردانی که در معرض خطر متوسط سرطان پروستات قرار دارند، قبل از سن ۵۰ سالگی با معاینه دیجیتال رکتال و آزمایش سطح خون آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) باید غربالگری شوند. اگر سابقه خانوادگی سرطان پروستات دارید، باید اولین آزمایش پروستات خود را در سن ۴۵ سالگی انجام دهید.
نکته: توصیه می شود برای مردان بالای ۷۰ سال از غربالگری استفاده نکنید.
غربالگری PSA باید بر اساس امید به زندگی، شرایط موجود، سابقه خانوادگی و قومیت به دقت در نظر گرفته شود. درمان به موقع می تواند امید به زندگی و کیفیت زندگی را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: نگه داشتن درار چه عوارضی دارد؟
شرایط نمونه گیری برای آزمایش پروستات
برای اطمینان از نتایج دقیق برای آزمایش پروستات و آزماش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA)، شرایط نمونه برداری خاصی باید رعایت شود. رعایت این شرایط به کاهش عواملی که می توانند به طور مصنوعی سطح PSA را افزایش دهند، تاثیر می گذارد.
رعایت نکات گفته شده در زیر برای انجام آزمایش پروستات باعث دقیق تر شدن نتایج آزمایش می شود:
- اجتناب از انزال: مردان باید حداقل ۴۸ ساعت قبل از آزمایش پروستات از انزال خودداری کنند، زیرا این امر می تواند به طور قابل توجهی بر سطح PSA تأثیر بگذارد.
- محدود کردن ورزش شدید: فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری، دویدن یا هر ورزش شدید نیز باید به مدت ۴۸ ساعت قبل از آزمایش اجتناب شود تا از افزایش سطح PSA جلوگیری شود.
- آزمایش پروستات پس از اورولوژی: اگر مردی تحت هر گونه روش اورولوژی (مانند بیوپسی پروستات) قرار گرفته باشد، باید حداقل شش هفته صبر کند و سپس آزمایش پروستات انجام دهد.
- عفونت های ادراری: در صورت وجود عفونت ادراری فعال یا در عرض شش هفته پس از بهبودی، آزمایش نباید انجام شود، زیرا عفونت ها می توانند سطح PSA را افزایش دهند.
- زمان: نمونه ها در حالت ایده آل باید در صبح جمع آوری شوند و در صورت استفاده از کیت خانگی، باید در همان روز نمونه را به آزمایشگاه تحویل دهید. برای اطمینان از جداسازی دقیق سرم برای آزمایش، بسیار مهم است که نمونه خون به سرعت، حداکثر ظرف ۱۶ ساعت به آزمایشگاه برسد.
توجه به مصرف داروها قبل از آزمایش پروستات
برخی از مخلوط هایی که به عنوان مکمل های غذایی فروخته می شوند ممکن است سطح بالای PSA را پنهان کنند. به همین دلیل مهم است که در صورت مصرف هر نوع مکملی، حتی مکمل هایی که لزوماٌ برای سلامت پروستات نیستند، به پزشک خود اطلاع دهید.
متن انگلیسی:
“Certain other medicines: Some research has suggested that long-term use of certain medicines, such as aspirin, statins (cholesterol-lowering drugs), and thiazide diuretics (such as hydrochlorothiazide) might lower PSA levels.”
ترجمه فارسی: «برخی تحقیقات نشان داده اند که استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند آسپرین، استاتین ها (داروهای کاهش دهنده کلسترول) و دیورتیک های تیازیدی (مانند هیدروکلروتیازید) ممکن است سطح PSA را کاهش دهد.»
به نقل از سایت cancer
مهارکننده های ۵-آلفا ردوکتاز از دیگر داروهایی هستند که باید به آنها توجه کنید. این داروها برای درمان BPH یا علائم ادراری استفاده می شوند، مانند فیناستراید (Proscar یا Propecia) یا دوتاستراید (Avodart)، می توانند سطح PSA را کاهش دهند. این داروها همچنین می توانند بر خطر سرطان پروستات تأثیر بگذارند. اگر یکی از این داروها را مصرف می کنید به پزشک خود اطلاع دهید.
آزمایشات تکمیلی برای تشخیص مشکلات پروستات چیست؟
برای تشخیص مشکلات پروستات، ممکن است از انواع آزمایشات فراتر از روش های استاندارد استفاده شود. این آزمایشات اضافی به متخصصان کمک می کند تا اطلاعات بیشتری در مورد سلامت پروستات و مشکلات احتمالی جمع آوری کنند.
آزمایش های اضافی کلیدی عبارتند از:
- آزمایش ادرار: این آزمایش عفونت های مثانه را بررسی می کند و می تواند سایر مشکلات دستگاه ادراری را نشان دهد. شامل تجزیه و تحلیل نمونه ادرار برای علائم عفونت یا ناهنجاری است.
- تست های یورودینامیک: این آزمایش ها فشار مثانه را هنگام ادرار اندازه گیری می کنند و به تشخیص وجود انسداد مؤثر بر جریان ادرار کمک می کنند. این آزمایش اطلاعاتی در مورد عملکرد و ظرفیت مثانه می دهند.
- سیستوسکوپی: در این روش، یک لوله نازک با دوربین (سیستوسکوپ) از طریق مجرای ادرار برای بررسی مثانه و پروستات وارد می شود. به شناسایی شرایطی مانند سرطان مثانه یا سنگ کمک می کند و اندازه و شکل پروستات را ارزیابی می کند.
- سونوگرافی: سونوگرافی شکم می تواند به تشخیص انسداد در دستگاه ادراری از جمله کلیه ها کمک کند.
- ام آر آی و سی تی اسکن: این تکنیک های تصویربرداری برای شناسایی ناهنجاری ها در دستگاه ادراری و ارزیابی وضعیت پروستات با جزئیات بیشتر استفاده می شود. MRI، به ویژه MRI چند پارامتری، در ارزیابی سرطان پروستات مفید است.
تست های تخصصی PSA
شاخص سلامت پروستات (PHI): نتایج PSA کل، PSA آزاد و proPSA را برای محاسبه خطر سرطان ترکیب می کند.
تست ۴Kscore: شامل PSA کل، PSA آزاد، PSA دست نخورده و کالیکرئین انسانی ۲ (hK2) برای تخمین احتمال سرطان تهاجمی پروستات.
خطرات و عوارض آزمایش پروستات
این آزمایش غربالگری خطر خاصی ندارد، فقط باید در کنار آن از روش های دیگر هم برای اطمینان از نتیجه استفاده شود.
تفسیر نتیجه آزمایش پروستات (PSA)
نتیجه این آزمایش با واحد نانوگرم در میلی لیتر ng/mL گزارش می شود. در مورد پی اس ای، نمیتوان نقطه مشخصی را به عنوان مرز بین سرطان و غیر سرطان مشخص کرد.
در گذشته مقدار ۴.۰ نانوگرم بر میلی لیتر و کمتر از آن نرمال در نظر گرفته میشود. اگر چه برخی افرادی که پی اس ای کمتر از ۴.۰ ng/mL داشتند دچار سرطان پروستات بودند و بسیاری از افرادی که پی اس آی بالاتر از این (بین ۴ تا ۱۰) داشتند سرطان پروستات نداشتند.
پزشک بر اساس مقدار پی اس ای و اندازه پروستات، نتیجه آزمایش را تفسیر می کند.
- برای مردانی که در دهه ۴۰ تا ۵۰ زندگی شان قرار دارند نمره PSA بالاتر از ۲.۵ ng/ml غیر طبیعی محسوب میشود. مقدار متوسط آن در این سن ۰.۶ تا ۰.۷ ng/ml است.
- برای مردانی که در دهه ۶۰ عمرشان قرار دارند نمره پی اس ای بزرگتر از ۴.۰ ng/ml غیر طبیعی به شمار می آید. مقدار نرمال آن در این سن بین ۱.۰ تا ۱.۵ ng/ml است.
- افزایش غیر طبیعی PSA نیز غیر طبیعی به شمار می آید اگر این افزایش ظرف یک سال چشمگیر باشد. مثلا اگر مقدار پی اس آی شما تنها ظرف یک سال بیش از ۰.۳۵ ng/ml افزایش یافته باشد، پزشک ممکن است آزمایشهای بیشتری تجویز نماید.
عوامل تاثیر گذار بر نتیجه آزمایش پروستات PSA
عواملی مانند بیماریهای دیگر به جز سرطان پروستات نیز بر مقدار پی اس ای تاثیر می گذارند. برای مثال با افزایش سن، بزرگ شدن اندازه غده پروستات و التهاب یا عفونت پروستات مقدار این پروتئین در خون بالا می رود.
بیوپسی اخیر پروستات، انزال یا ورزش شدید مانند دوچرخه سواری که ظرف دو روز پیش از آزمایش انجام شده باشد نیز می تواند مقدار این آنتی ژن را بالا ببرد. برخی داروها از جمله فیناستراید (finasteride) و دوتاستراید (dutasteride) که برای درمان هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات استفاده می شوند، پی اس ای را پایین می آورند. به طور کلی هر چه پی اس ای فردی بالاتر باشد، احتمال سرطان بیشتر می شود.
بیشتر بخوانید : راه های درمان سرطان پروستات
کلام پایانی
اگر آزمایش پروستات انجام می دهید و سطح اولیه PSA خون شما بالاتر از حد طبیعی است، همیشه به این معنی نیست که سرطان پروستات دارید. بسیاری از مردان با سطح PSA بالاتر از حد طبیعی سرطان ندارند. با این حال، برای کمک به تشخیص صحیح نیاز به آزمایش های بیشتری دارید. در بخش دیدگاه ها از تجربه خود با ما بگویید. منتظر دیدگاه های ارزشمند شما عزیزان هستیم.
