کم خونی یا آنمی (Anemia) به وضعیتی میگویند که در آن سلول های قرمز خون (که به آنها گلبول قرمز میگوییم) و یا هموگلوبین برای حمل اکسیژن به بافتهای بدن به تعداد کافی وجود ندارد. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول های قرمز وجود دارد و اکسیژن را از ریه ها به بافتهای دیگر بدن میرساند. کم خونی در موارد شدید باعث خستگی، ضعف و نفس نفس زدن میشود.
انواع کم خونی
کم خونی انواع مختلف دارد که هر کدام از آنها دلایل متفاوتی دارند. کم خونی ممکن است کوتاه مدت یا مزمن و دراز مدت باشد. همچنین میتواند خفیف و بدون نشانه و یا شدید باشد. کم خونی گاهی زنگ هشداری برای بیماری جدی دیگری است که به آن مبتلا هستید. به همین علت باید عامل آن مشخص شود.
دیگر انواع کم خونی
- آنمی آپلازی (آپلاستیک)
- آنمی کمبود آهن
- آنمی سلول های داسی شکل
- تالاسمی
- آنمی کمبود ویتامین
در چه صورت باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر احساس میکنید زود خسته میشوید، ضعف دارید یا تنفستان سطحی یا تند است به پزشک مراجعه کنید. علت آن میتوان کاهش اکسیژن رسانی به اندام ها به دلیل کم خونی باشد.
برای اطلاعات بیبشتر: دلایل ضعف و بی حالی چیست
در آزمایش خون کم خونی چه مواردی بررسی می شود؟
- سی بی سی CBC: در این آزمایش شمار هموگلوبین، هماتوکریت، گلبول سفید، پلاکت و حجم میانگین گلبول های قرمز که به اختصار به آن ام سی وی (MCV) میگویند، بررسی میشوند. نتیجه غیر نرمال میتوان نشان دهنده کم خونی، اختلال خونی، عفونت یا موارد دیگر باشد.
- شمار رتیکولوسیت: شمار رتیکولوسیت در خون نیز ارزیابی میشود. رتیکولوسیت، گلبولهای قرمز جوان و نابالغ هستند که به گلبولهای قرمز بالغ تبدیل خواهند شد. این مورد نشان میدهد آیا مغز استخوان با نرخ درستی گلبول قرمز میسازد یا نه.
- اسمیر خون محیطی
- اندازه گیری مقدار آهن سرم خون، فریتین سرم، ترنس فرین و ظرفیت کلی اتصال آهن
- اریتروسیت پروتوپورفیرین: این ماده شیمیایی یکی از ترکیبات هموگلوبین است.
نحوه تشخیص کم خونی ناشی از کمبود آهن
کم خونی یا آنمی کمبود آهن با آزمایش خون شناسایی میشود. این آزمایش خون شامل سی بی سی (شمار سلول های خون) و موارد دیگر مانند فریتین، ظرفیت کل اتصال به آهن و یا ترنس فرین می باشد. در کسانی که کم خونی ناشی از کمبود آهن دارند، معمولا آزمایش موارد زیر را نشان میدهد:
- کمبود هموگلوبین (Hg) و هماتوکریت (Hct)
- کم بودن حجم میانگین سلولی یا MCV
- کم بودن فریتین
- کم بودن آهن سرم خون
- بالا بودن ترنس فرین یا ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC)
- پایین بودن اشباع آهن
در موارد شدید کمبود آن، شمار گلبولهای قرمز نیز ممکن است پایین باشد. همچنین شمار پلاکتها ممکن است بالا یا پایین باشد.
در صورت کم خونی کمبود آهن چه آزمایش هایی باید انجام شود؟
ممکن است پزشک تصمیم بگیرد آزمایشهای بیشتری به عمل بیاورد. کمبود آهن در زنان پیش از یائسگی و همچنین در کودکان شایع است.
در زنان یائسه و مردان و زنان جوانی که کم خونی شدید دارند آزمایش های بیشتری که ممکن است تجویز شوند به صورت زیر هستند:
- آزمایش بررسی خون پنهان در مدفوع
- بررسی دستگاه گوارش از جمله معده، مری، و روده ها با انجام آندوسکوپی و کولونوسکوپی یا روش های دیگر
- آزمایش ادرار برای بررسی وجود خون یا هموگلوبین
- در زنانی که خونریزی قاعدگی شدید دارند، معاینه ناحیه لگن و سونوگرافی
در برخی افراد کم خونی ارثی است مانند تالاسمی که در آن گلبول های قرمز خون کوچک و رنگ پریده هستند و بیماری سلول های داسی شکل یا اختلالات خونی دیگر، کسانی که عفونت های مزمن یا وضعیت هایی مانند نارسایی کلیه، بیماری های خود ایمنی و اختلالات التهابی دارند ممکن است سلول های قرمز خون کوچک باشند.
اگر کم خونی دارم به چه پزشکی باید مراجعه کنم؟
برای بررسی تخصصی تر کم خونی باید به متخصص خون شناسی یا هماتولوژی مراجعه کنید.
آمادگی برای آزمایش کم خونی
لباسی بپوشید که راحت بتوانید آستین آن را بالا بزنید تا از شما نمونه خون گرفته شود.
معمولا میتوانید طبق روال معمول بخورید و بیاشامید اما اگر پزشک به شما گفته ناشتا باشید، از حدود دوازده ساعت پیش از آزمایش هیچ چیزی به جز آب نخورید.
آزمایش خون کم خونی چقدر طول میکشد؟
این آزمایش تنها چند دقیقه زمان می برد.
تفسیر نتیجه آزمایش کم خونی
تفسیر نتیجه آزمایش را پزشک باید انجام بدهد اما برای آشنایی کلی میتوانید مقدار مرجع یا رفرنس را بدانید و مقدار نتیجه آزمایش خود را با مقدار نرمال مقایسه کنید:
- مقدار نرمال هموگلوبین به طور کلی در مردان ۱۳.۲ تا ۱۶.۶ و در زنان ۱۱.۶ تا ۱۵.۱ است. پایینتر از این مقدار کم خونی محسوب میشود.
- مقدار MCV نرمال بین ۸۰ تا ۹۵ است اما در کسانی که کم خونی دارند کمتر از ۸۰ می باشد.
- هماتوکریت در مردان ۳۸.۳% تا ۴۸.۶ درصد و در زنان ۳۵.۵ تا ۴۴.۹ درصد
- شمار گلبول های سفید ۳.۴ تا ۹.۶ میلیارد سلول بر لیتر
- شمار پلاکتها در مردان ۱۳۵ میلیارد تا ۳۱۷ میلیارد بر لیتر
- آهن سرم خون در مردان ۸۰ تا ۱۸۰ ، در زنان ۶۰ تا ۱۶۰، در کودکان ۵۰ تا ۱۲۰ و در نوزادان ۱۰۰ تا ۲۵۰ میکروگرم بر دسی لیتر
- فریتین در مردان ۱۲ تا ۳۰۰ نانوگرم بر میلی لیتر و در زنان ۱۲ تا ۱۵۰ نانوگرم بر میلی لیتر. توجه داشته باشید مقدار پایین فریتین حتی اگر در دامنه نرمال قرار گرفته باشد باز هم احتمال کمبود آهن را مطرح میکند.
- مقدار نرمال ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC ) در آزمایشگاههای مختلف تفاوت دارد اما به طور کلی ۲۴۰ تا ۴۵۰ mcg/dL (میکروگرم بر دسی لیتر) است.
برای اطلاعات بیشتر: تفسیر آزمایش خون
۱. تفسیر آهن خون
بالا بودن آهن خون نشانه چیست؟
بالا بودن آهن سرم خون میتواند با یکی از موارد زیر مرتبط باشد:
- هموکروماتوز ایدیوپاتیک
- نکروز کبدی (هپاتیت ویروسی)
- هموسیدروز ناشی از بالا بودن مصرف آهن (خوراکی یا تزریقی)
- مسمومیت حاد آهن
- کم خونی همولیتیک
- کم خونی پرنیشیوز
- کم خونی آپلازی یا هیپوپلاستیک
- مسمومیت سرب
- تالاسمی
- کمبود ویتامین ب ۶
- استروژن
- اتانول
- داروهای ضد بارداری
پایین بودن آهن خون نشانه چیست؟
پایین بودن مقدار آهن سرم خون میتواند نشان دهنده یکی از موارد زیر باشد:
- کم خونی ناشی از کمبود آهن
- سندرم نفروتیک (کم بودن پروتئین های متصل شونده به آهن)
- کمبود آهن
- نارسایی مزمن کلیه
- عفونت زیاد
- هماتوپویز فعال (Active hematopoiesis)
- کم خونی پرنیشیوز بهبود یافته
- کم کاری تیروئید (علل کم کاری تیروئید)
- بدخیمی (سرطان)
- پس از جراحی
۲. تفسیر فریتین
فریتین بالاتر از نرمال نشانه چیست؟
بالا بودن فریتین میتواند به دلایل زیر باشد:
- بیماری کبدی به دلیل مصرف زیاد الکل
- اختلال خود ایمنی مانند روماتیسم مفصلی
- دریافت مکرر خون
- بالا بودن مقدار آهن بدن
پایین بودن فریتین نشانه چیست؟
پایین بودن فریتین زمانی اتفاق می افتد که کم خونی ناشی از کمبود آهن داشته باشید. علت کم خونی ناشی از کمبود آهن میتواند کم بودن آهن غذا، خونریزی زیاد در قاعدگی یا جراحی یا آسیب دیدگی، پایین بودن جذب آهن و یا خونریزی گوارشی باشد.
۳. تفسیر هموگلوبین
بالا بودن هموگلوبین نشانه چیست؟
به طور کلی هموگلوبین بالای ۱۶.۶ گرم بر دسی لیتر در مردان و بالای ۱۵ گرم بر دسی لیتر در زنان بالاتر از حد نرمال به شمار می آید. مقدار هموگلوبین بدن در شرایط مختلف تغییر میکند و کم آبی بدن نیز بر آن تاثیر میگذارد. عوامل زیر میتوانند باعث بالا بودن هموگلوبین شوند:
- استعمال دخانیات از جمله سیگار و قلیان
- زندگی در ارتفاعات بالا (بدن با تولید گلبول های قرمز بیشتر تلاش میکند کمبود اکسیژن را جبران نماید)
در موارد کمتر شایع:
- ضعف قلبی یا ریوی که باعث میشود بدن با تولید بیشتر گلبول قرمز بخواهد کمبود اکسیژن را جبران کند
- تولید بیش از حد در مغز استخوان
- مصرف برخی داروها یا هورمون هایی که تولید گلبول قرمز را تحریک میکنند (غالبا اریتروپوئیتین در مواردی که مقدار زیاد آن تزریق میشود برای مثال در برخی ورزشکاران)
- بیماری انسداد مزمن ریوی
- بیماری قلبی مادرزادی
- دهیدراته یا کم آبی بودن
- امفیزم
- نارسایی قلبی
- سرطان کلیه
- سرطان کبد
- پلی سیستمی ورا
اگر هموگلوبین بالا دارید بدون این که ناهنجاری دیگری داشته باشید، احتمالا این وضعیت مشکل جدی را نشان نمیدهد.
پایین بودن هموگلوبین نشانه چیست؟
اگر هموگلوبین پایینتر از حد نرمال باشد، دلایل مختلفی برای آن میتوان اشاره کرد:
- بدن گلبول قرمز کافی تولید نمیکند (برای مثال بیماری هایی که بر مغز استخوان تاثیر میگذارند)
- بدن گلبول قرمز کافی تولید میکند اما سلول ها سریعتر از سرعت تولید گلبول قرمز، میمیرند بنابراین به موقع جایگزین نمیشوند
- به دلیلی خون از دست میدهید مثلا پریودهای شدید دارید یا خونریزی گوارشی دارید
- بدن آهن را خوب جذب نمیکند در نتیجه توانایی تولید سلول های قرمز کاهش می یابد
- مواد مغذی کافی مانند آهن، ویتامین ب ۱۲ و ویتامین ب ۹ دریافت نمیکنید
۴. تفسیر گلبول های قرمز
چه عواملی بر توانایی تولید گلبول های قرمز در بدن تاثیر میگذارند؟
مغز استخوان مسئول ساختن گلبول های قرمز است. بیماریها و وضعیتهایی که بر تولید گلبول قرمز توسط مغز استخوان تاثیر میگذارند عبارتند از:
- آنمی: انواع گوناگون کم خونی وجود دارد. برای مثال اگر آنمی آپلازی داشته باشید، سلولهای بنیادی موجود در مغز استخوان گلبول کافی تولید نمیکنند. در آنمی پرنیشیوز یک اختلال خود ایمنی نمیگذارد بدن ویتامین ب ۱۲ را جذب کند و با کمبود ویتامین ب ۱۲ در بدن، گلبول قرمز کافی ساخته نمیشود.
- لنفوم: لنفوم ( Lymphoma ) به سرطانهایی گفته میشود که در دستگاه لنفاوی شروع میشوند.
- لوکمی یا لوسمی
- مالتیپل میلوما
- سندرم های میلودیسپلازی
- بیماری کلیه: کلیه هورمونی میسازد که به مغز استخوان سیگنال میدهد گلبول قرمز بسازد. بیماری مزمن کلیه بر این فرایند تاثیر منفی میگذارد.
- داروهای ضد رتروویروس: گاهی داروهای ضد ویروس به مغز استخوان آسیب وارد میکنند و توانایی تولید گلبول قرمز را کاهش میدهند.
- شیمی درمانی
اگر هموگلوبین نرمال است اما فریتین پایین است نشانه چیست؟
این وضعیت میتواند نشانگر کمبود آهن بدون کم خونی باشد.
اگر هموگلوبین هم پایین باشد یعنی گلبول های قرمزتان کم است در نتیجه کم خونی کمبود آهن دارید.
۵. تفسیر ظرفیت کلی اتصال به آهن
پایین بودن ظرفیت کلی اتصال به آهن به چه معنی است؟
پایین بودن ظرفیت کلی اتصال به آهن یا tibc نشانگر این است که:
- به دلیل تخریب زود هنگام گلبول های قرمز کم خونی رخ داده است
- مقدار پروتئین موجود در خون کمتر از نرمال است
- بیماری کبد مانند سیروز وجود دارد
- التهاب
- سوء تغذیه
- کمبود گلبول های قرمز ناشی از عدم جذب ویتامین ب ۱۲ (کم خونی پرنیشیوز)
- کم خونی داسی شکل
بالا بودن ظرفیت کلی اتصال به آهن نشانه چیست؟
- کم خونی ناشی از کمبود آهن
- بارداری
