آناتومی دستگاه تناسلی زنان

دستگاه تناسلی زنان، یکی از بخش ‌های حیاتی بدن زنان است که تأثیر بزرگی بر سلامت و بهداشت زنان دارد. این مقاله، به بررسی ساختار و عملکرد این دستگاه پرداخته و اهمیت حفظ بهداشت ناحیه تناسلی زنان را بررسی می ‌نماید. با مطالعه این مقاله، خوانندگان با اصول اساسی بهداشت دستگاه تناسلی زنان و نکات مهمی جهت حفظ سلامت این ناحیه آشنا خواهند شد.

دستگاه تناسلی زنان از دو بخش خارجی و داخلی تشکیل شده است. اعضای بخش داخلی دستگاه تناسلی زنان شامل تخمدان ها، لوله های رحم، رحم یا زهدان، مهبل یا واژن می شوند که در درون لگن کوچک قرار گرفته اند. اعضای بخش خارجی دستگاه تناسلی زنان شامل مونس پوبیس(بالشتک تناسلی)، لب های بزرگ واژن(لابیا ماژور)، لب های کوچک واژن(لابیا مینور)، کلیتوریس، وستیبول، مجرای ادرار (منفذ پیشابراه)، مدخل واژن و پرده بکارت می شوند.

دستگاه تناسلی داخلی زنان

قسمت داخلى دستگاه تناسلی زنان مسئول رشد، نمو و زایمان جنین می باشد. اعضای اصلی بخش داخلی دستگاه تناسلی زنان عبارتند از:

۱. تخمدان ها

تخمدان ۲ عدد غدۀ بیضی شکل به طول ۳ سانتی متر عرض ۱.۵ سانتی متر و ضخامت ۱ سانتی متر است که هر کدام در یک طرف رحم قرار دارند. قبل از بلوغ، تخمدان دارای سطح صافی است ولی بعد از بلوغ به خاطر تخمک گذاری (اوولاسیون) پشت سر هم، سطح آن ناصاف می شود و بعد از منوپوز یا یائسگی تخمدان ها چروکیده و جمع شده و اندازه شان از حد طبیعی کوچک تر می شود. تخمدان عضو تولید مثل است و در طول سال های باروری زن هر ماه یک تخمک آزاد می شود. عدم توانایی تخمدان در تکامل و آزاد کردن تخمک باعث بی نظمی قاعدگی و نازایی زن می گردد. ناباروری می تواند ناشی از چسبندگی تخمدان به اعضای مجاورش و یا ضخیم شدن پوشش سطحی تخمدان در اثر عفونت سطح تخمدان باشد. چسبندگی یا ضخامت تخمدان از پاره شدن فولیکول و آزاد سازی تخمک جلوگیری می کند.

بیشتر بخوانید: علت تنبلی تخمدان و راه های درمان آن

۲. لوله های فالوپ یا لوله های رحم

لوله ‌های فالوپ بخشی از دستگاه تناسلی زنان هستند که وظیفه انتقال تخمک از تخمدان به رحم را بر عهده دارند. لوله ‌های فالوپ راه ارتباطی میان تخمدان و رحم هستند و در انتهای فوقانی رحم قرار دارند. در برخی موارد، لوله ‌های فالوپ به دلیل انسداد در انتقال تخمک از تخمدان به رحم اختلال ایجاد می کنند. این اختلال می ‌تواند باعث مشکلاتی مانند ناباروری زنان شود. ساختار مو مانند لوله‌ های فالوپ نقش مهمی در چرخه طبیعی دستگاه تناسلی زنان دارند و هر گونه اختلال در این فرایند ممکن است به مشکلات تناسلی منجر شود. لوله فالوپ از نظر آناتومی شامل چهار ناحیه می شود که از تخمدان به طرف رحم عبارتند از:

• شیپور یا قیف : طرف گشاد لوله که متوجه تخمدان است و چند ریشه به نام فیمبریا (شرابه) دارد.
• آمپول : به دنبال شیپور است و گشادترین قسمت لوله رحم می باشد که لقاح تخمک توسط اسپرم و باروری در این ناحیه صورت می گیرد.
• تنگه با ایسموس: قسمت باریکی از لوله که به رحم مربوط می شود و درست خارج رحم است.
• قسمت انتهایی با داخل جداری: ناحیۀ کوتاه از لولۀ رحم که در ضخامت جدار رحم است.

بیشتر بخوانید: عمل بستن لوله های رحمی در زنان یا عمل توبکتومی

۳. رحم یا زهدان

رحم یا زهدان عضوی است عضلانی و توخالی که درون لگن در بالای مثانه و جلوی راست روده قرار می گیرد. رحم گلابی شکل بوده و به طول ۵.۷ سانتی متر و عرض ۵ سانتی متر و ضخامت ۵.۲ سانتی متر می باشد. اندازه رحم در مراحل مختلف زندگی و طی حاملگی دچار تغییراتی می شود.

۴. مهبل یا واژن

مهبل یا واژن اندام جفت گیری جنس مؤنث، محل خروجی رحم و قسمتی از کانال زایمان است. مهبل یا واژن لوله لیفی عضلانی است که بین مثانه و پیشابراه در جلو رکتوم و مجاری آنال در قسمت عقب واقع شده است. انتهای تحتانی مهبل یا واژن در دختران جوان توسط پرده بکارت محدود شده است و انتهای فوقانی به گردن رحم متصل می شود.

دستگاه تناسلی خارجی زنان

قسمت خارجی دستگاه تناسلی زنان به وارد شدن اسپرم داخل بدن و محافظت در برابر عوامل عفونت زا کمک می کند. اعضای اصلی بخش خارجی دستگاه تناسلی زنان شامل:

۱. وولو

وولو یا فرج به بخش خارجی قابل مشاهده در دستگاه تناسلی زنان اطلاق می ‌شود. وولو شامل مونس پوبیس، لابیای کوچک، لابیای بزرگ، واژن، کلیتوریس و مجرای ادرار می ‌شود. در وولو اعصاب زیادی وجود دارد که در هنگام برقراری رابطه جنسی، تحریک و برانگیخته می شوند.

۲.  مونس پوبیس (بالشتک تناسلی)

مونس پوبیس یا بالشتک تناسلی ناحیه مثلثی شکل است که در زمان بلوغ به صورت ایستاده قابل مشاهده است. این ناحیه دارای بالشتک چربی و پوست می ‌باشد و هنگامی که فرد به دوران بلوغ می ‌رسد، رشد موهای مجعد از روی آن شروع می ‌شود. در عمل جراحی سزارین، برش دقیقاً از روی اولین ردیف ‌های رویش موی مونس پوبیس انجام می ‌شود. این برش به عنوان نقطه مرجعی برای انجام عمل جراحی سزارین مورد استفاده قرار می گیرد. گاهی اوقات، به دلیل التهاب فولیکول های مو و حساسیت به روش‌ های مو زدایی، ممکن است در این ناحیه جوش های چرکی رشد کنند که نیاز به مراقبت و درمان داشته باشند.

۳. لب های بزرگ واژن (لابیا ماژور)

لب های بزرگ واژن یا لابیا ماژور دو بالشتک چربی هستند که در دو طرف وولو (بخش خارجی دستگاه تناسلی زنان) قرار دارند. این لب ها معمولاً ۷ تا ۸ سانتی‌ متر طول، ۲ تا ۳ سانتی‌ متر عمق و ۱.۵ تا ۳ سانتی ‌متر ضخامت دارند. قسمت خارجی لابیا ماژور از مو پوشیده شده است، اما سطح داخلی لابیا ماژور رویش مو ندارد. ظاهر و اندازه لابیا ماژور در افراد مختلف متغیر است.

۴. لب های کوچک واژن (لابیا مینور)

لب های کوچک واژن یا لابیا مینور از چین نازک بافتی و مخاطی تشکیل شده ‌اند و در موقعیت داخلی تری نسبت به لابیا ماژور واژن قرار دارند. اندازه و رنگ لابیا مینور در افراد مختلف بسیار متفاوت و گاهی نیز نامتقارن هستند. تفاوت ‌های لابیا مینور بیشتر از نظر ظاهری بوده و جای نگرانی ندارد. لابیا مینور رنگ تیره‌ تری نسبت به پوست دارد و عدم تقارن آن کاملاً طبیعی است. لابیا مینور دارای اعصاب فراوانی است و جراحی ‌های مربوط به آن مانند لابیاپلاستی با لیزر اغلب دردناک هستند و توصیه نمی ‌شوند مگر اینکه مشکلات جدی وجود داشته باشند.

۵. کلیتوریس

کلیتوریس یک ناحیه حساس و مهم در تحریک جنسی زنان است که در بالای مجرای ادراری قرار دارد. کلیتوریس به صورت ۲ شاخه از هر طرف ادامه پیدا می کند و دو سر آزاد آن تا مدخل واژن امتداد دارد. طول کلیتوریس بندرت از ۲ سانتیمتر تجاوز می‌ کند، اما در هنگام تحریک جنسی طول آن افزایش می ‌یابد و بعد از آرامش جنسی به سایز اولیه خود باز می‌ گردد. کلیتوریس در هنگام لمس حساس و گاهی دردناک است. کلیتوریس در تحریک جنسی و رسیدن به ارگاسم در زنان اهمیت بسیاری دارد.

۶. وستیبول

وستیبول یک ناحیه بادامی شکل است که از خارج به پرده بکارت (هایمن) و از داخل به واژن می‌ رسد. وستیبول دارای دو مجرای بزرگ غدد اسکن در دو طرف است که ترشحات سفید بدون رنگی را ترشح می‌ کنند. این ترشحات به عنوان ترشحات وستیبول معروف هستند و باعث مرطوب نگه داشتن نواحی مخاطی دستگاه تناسلی زنان می شوند. هنگام نزدیک شدن زمان تخمک ‌گذاری به خاطر افزایش هورمون ‌های جنسی مثل استروژن و پروژسترون ترشحات وستیبول افزایش می‌ یابد و میل جنسی در فرد زیاد می شود.

۷. مجرای ادرار (منفذ پیشابراه)

دو سوم تحتانی پیشابراه در بالای دیواره قدامی واژن قرار دارد. مجرای ادرار در خط وسط وستیبول واقع شده است. غدد اسکن گاهی در ابتدای مجرای ادرار قرار دارند.

 مدخل واژن و پرده بکارت

پرده بکارت در قسمت خارجی واژن قرار دارد. این پرده دارای ضخامت متفاوت در افراد مختلف است و جنس آن از بافت همبند، الاستیک و کلاژن است. پرده بکارت مدخل واژن را می ‌پوشاند و قطر سوراخ هایمن از اندازه سر سوزن تا اندازه ورود ۱ یا ۲ انگشت متغیر است. در موارد نادری امکان دارد که پرده بکارت بدون منفذ (هایمن بدون منفذ) باشد و امکان خروج خون قاعدگی وجود نداشته باشد که برای برش جراحی به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کرد. بافت پرده بکارت تقریباً بدون عصب و مویرگ است و اگر هر دو پارتنر (شریک جنسی) در آرامش کامل جسمی و روحی باشند، ممکن است بدون درد و خونریزی پارگی پرده بکارت صورت گیرد.

بیشتر بخوانید: آیا میتوان پرده بکارت را ترمیم کرد؟

عملکرد دستگاه تناسلی زنان

• تولید و انتقال سلول‌های تخمک: در هر چرخه قاعدگی، تعداد زیادی سلول تخمک تولید می‌شود.
• لقاح: محل لقاح غالباً در لوله‌ های فالوپ است.
• لانه‌گزینی: تخمک بارور شده در رحم لانه گزینی می‌کند.
• حفظ چرخه تولید مثل: در صورت عدم لانه‌گزینی، قاعدگی رخ می‌دهد.
• تولید هورمون‌های جنسی: استروژن و پروژسترون نقش مهمی در تولید مثل دارند.

نکات کلیدی:  

• فقط یک سلول تخمک در هر چرخه قاعدگی امکان لقاح را دارد.
• لانه‌گزینی برای شروع بارداری ضروری است.
• هورمون‌های جنسی زنانه برای تنظیم چرخه قاعدگی و باروری لازم هستند.

تفاوت دستگاه تناسلی زن و مرد

دستگاه تناسلی مردان از اندام ‌های خارجی تشکیل شده است. بیضه ‌ها در داخل کیسه بیضه اسپرم‌ ها را تولید می‌ کنند. این اسپرم‌ ها به وسیله آلت تناسلی و همراه مایع منی از بدن خارج می ‌شوند. در مقابل، دستگاه تناسلی زنان از اندام‌ های داخلی تشکیل شده است. تخمک ‌ها در تخمدان‌ ها ساخته می ‌شوند. و رحم، که یکی از اجزاء اصلی دستگاه تناسلی است، وظیفه نگهداری از جنین را در هنگام بارداری بر عهده دارد.

بقیه اجزاء رحم هم در هدایت کردن اسپرم به سمت تخمک نقش دارند. دستگاه تناسلی مردان و زنان اختلافات زیادی در آناتومی و عملکرد دارند. دستگاه تناسلی مردان فقط اسپرم ها را تولید می‌کند و آن ها را به دستگاه تناسلی زنان منتقل می ‌کند. در حالی که دستگاه تناسلی زنان نیز برای پرورش جنین و تبدیل آن به یک انسان کامل برنامه ریزی شده است.

تفاوت دستگاه تناسلی زن و دختر

تفاوت ‌دستگاه تناسلی بین زنان و دختران بیشتر از اعتقادات فرهنگی ناشی می شوند و به عنوان نمادهای جنسیتی در جامعه تلقی می گردند. از لحاظ فیزیولوژی و آناتومی، تفاوتی در بدن زنان از طریق ازدواج یا رابطه‌ جنسی ایجاد نمی شود. قبل از شروع فعالیت ‌های جنسی واژن بیشتر در حالت استراحت است و با شروع فعالیت ‌های جنسی انعطاف‌ پذیری واژن بیشتر می شود. تغییر آناتومی پایدار در بدن زنان بعد از داشتن رابطه جنسی به وقوع نمی پیوندد. واکنش‌ های فیزیولوژیکی مربوط به برانگیختگی جنسی و ارگاسم که در بدن اتفاق میوفتد، عبارتند از:

• ورم فرج
• تنفس سریع
• تعریق
• سرخ شدن پوست

همچنین بخوانید: آناتومی دستگاه تناسلی و تولید مثل مردان

بهداشت واژن

حفظ بهداشت دستگاه تناسلی زنان امری بسیار حائز اهمیت است. با رعایت اصول بهداشتی، می ‌توان از عفونت ‌ها و مشکلات مرتبط با ناحیه تناسلی پیشگیری کرد. در ادامه، مواردی که اهمیت ویژه ای در بهداشت دستگاه تناسلی زنان دارند، توضیح داده شده اند:

• شستشوی روزانه آلت تناسلی زنان: حفظ بهداشت دستگاه تناسلی زنان از اهمیت ویژه‌ ای برخوردار است. برای شستشوی روزانه واژن، استفاده از ژل ‌های بهداشتی بانوان توصیه می ‌شوند. ژل‌ های بهداشتی معمولاً حاوی مواد مناسب برای حفظ تمیزی و سلامت ناحیه تناسلی هستند. همچنین، مشورت کردن با پزشک متخصص زنان و زایمان می تواند راهنمایی ‌های کاربردی و توصیه‌ های بهداشتی خاصی به شما ارائه دهد.
• استفاده نکردن از مواد معطر و رنگی: استفاده نکردن از مواد معطر و رنگی برای شستشوی ناحیه تناسلی زنان یکی از نکات حائز اهمیت است. از صابون ‌ها یا دستمال توالت حاوی مواد معطر و رنگی خودداری کنید، زیرا این مواد تعادل pH ناحیه تناسلی را تخریب می کنند. پیشنهاد می ‌شود که برای خشک کردن ناحیه تناسلی بعد از شستشو، از یک پارچه تمیز و نرم استفاده کنید. این روش به حفظ تمیزی ناحیه تناسلی کمک کرده و از تحریک احتمالی این ناحیه جلوگیری می‌کند.
• عوض کردن نوار بهداشتی و تامپون در زمان قاعدگی: در زمان پریود، دقت در تعویض نوار بهداشتی یا تامپون از اهمیت بالایی برخوردار است. حتماً هر چند ساعت یک بار نوار بهداشتی یا تامپون خود را عوض کنید. این کار به حفظ تمیزی ناحیه تناسلی و جلوگیری از تجمع خون کمک می ‌کند.

برای اطلاع از آزمایش های ضروری سلامت زنان کلیک کنید.

• عدم استفاده از دوش واژینال: کالج آمریکایی زنان و زایمان استفاده از دوش واژینال را به زنان توصیه نمی کند. استفاده از دوش واژینال ممکن است تعادل فیزیولوژیک محیط واژن را به هم بزند و باعث تغییر در سطح pH و شرایط محیط واژن شود. واژن دارای یک محیط با pH خاص است که توسط باکتری ‌های طبیعی (فلور نرمال) کنترل می ‌شود. استفاده از دوش واژینال باعث از بین رفتن باکتری ‌های نرمال و مفید در واژن شده و شرایط را برای رشد باکتری‌ ها و مخمر های بیماری ‌زا فراهم می کند. این وضعیت می‌ تواند منجر به اختلال در تعادل طبیعی واژن شده و به عنوان یک عامل مهم در بروز عفونت‌ های مکرر ناحیه تناسلی زنان مطرح شود.
• استفاده از لباس زیر نخی و راحت: استفاده از لباس زیر نخی و راحت یک نکته مهم در بهداشت زنانه است. لباس نخی اجازه بهتری برای تنفس و تبادل هوا با ناحیه تناسلی فراهم می‌کند و از ایجاد محیط گرم و مرطوب جلوگیری می‌کند. این موضوع می‌تواند در جلوگیری از رشد باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های دیگر که ممکن است عفونت‌های ناحیه تناسلی را ایجاد کنند، مؤثر باش
• از بین بردن موهای آلت تناسلی زنانه: از بین بردن موهای آلت تناسلی زنانه یک اقدام بهداشتی است که می ‌تواند مزایای مختلفی داشته باشد. موهای ناحیه تناسلی می‌ توانند باعث افزایش تعریق شوند و در نهایت به رشد باکتری ‌ها و میکروارگانیسم‌ ها منجر شوند. زدودن موهای این ناحیه می ‌تواند به حفظ تمیزی و بهداشت بهتر ناحیه تناسلی کمک کند.

بیشتر بخوانید: آیا لیزر موهای زائد بدن عوارض دارد

• بهداشت جنسی آلت تناسلی زنان: بهداشت جنسی آلت تناسلی زنان یک جنبه مهم در بهداشت زنانه است. بعد از هر فعالیت جنسی، شستشوی ناحیه تناسلی می‌تواند به پاکسازی باکتری‌ ها و میکروارگانیسم‌ ها کمک کند و احتمال عفونت ‌های ناحیه تناسلی را کاهش دهد.
• رعایت رژیم غذایی سالم: پیروی کردن از یک رژیم غذایی سالم و متنوع می‌ تواند تأثیر بسزایی در بهداشت زنان داشته باشد. رژیم غذایی سالم می ‌تواند به تعادل pH ناحیه تناسلی کمک کند و تأثیر بسزایی در رفع بوی بد واژن داشته باشد. همچنین، میوه‌ ها و سبزیجات حاوی آنتی ‌اکسیدان‌ و فیبر هستند که به سلامت ناحیه تناسلی و کل بدن کمک می‌ کنند.