آندومتریوز

آندومتریوز بیماری دردناکی است که رحم و بافت اطراف آن را درگیر کرده و در طول قاعدگی و یا نزدیکی، فرد را دچار درد می کند. علائم آندومتریوز نیز در هر فرد متفاوت است و بر اساس محل و عمق بافت به چهار نوع اصلی تقسیم می شود. تشخیص ابتلا به آندومتریوز باید توسط پزشک متخصص زنان انجام شود و براساس صلاحدید پزشک نیازمند سونوگرافی، ام آر آی و لاپاراسکوپی است. ژنتیک، هورمون و محیط فاکتورهای خطر شایع آندومتریوز هستند. پزشکان برای درمان آندومتریوز مصرف دارو درمانی و جراحی را توصیه می کنند.

در صورت بروز علائمی مانند عادت ماهانه نامنظم و دردناک، رابطه جنسی دردناک، مشکل در بارداری و خون ریزی‌ شدید حتما به پزشک مراجعه نمایید.

آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز (Endometriosis) یک بیماری زنان است که بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم، در خارج از رحم رشد می کند. این بیماری می تواند باعث درد شدید در لگن شود و بارداری را برای فرد دشوار سازد. علت این بیماری ناشناخته است و هیچ راه علمی برای پیشگیری از آن وجود ندارد، اما علائم آن با دارو و جراحی قابل درمان است.

آندومتریوز چهار نوع دارد که از سطحی تا شدید دسته بندی می شوند. در این مقاله، آندومتریوز، انواع آن، عوامل تاثیرگذار، نحوه تشخیص و درمان را به طور جامع بررسی خواهیم کرد.

علائم آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز دارای علائمی است که در هر فرد به طور متفاوتی ظاهر می شود. ممکن است برخی از این علائم در یک فرد شدید و در دیگری قابل توجه نباشد. آندومتریوز می تواند باعث دردهای شدید در دوران قاعدگی شود. دیگر علائم آندومتریوز که در صورت مشاهده باید به پزشک متخصص مراجعه کنید:

1. درد هنگام برقراری رابطه جنسی و پس از آن
2. خونریزی شدید و غیرطبیعی در دوان قاعدگی
3. خستگی و افسردگی در دوره عادت ماهیانه
4. عدم توانایی در انجام فعالیت های روزمره به دلیل درد در زمان پریودی
5. احساس درد هنگام ادرار کردن و اجابت مزاج در طول عادت ماهیانه
6. درد در قسمت تحتانی شکم، کمر یا لگن در حالت عادی و شدت آن در قاعدگی
7. احساس بیماری، نفخ، اسهال و مشاهده خون در ادرار و مدفوع در دوران قاعدگی

عوامل ایجاد آندومتریوز

تاکنون علت دقیق بروز آندومتریوز مشخص نشده است. اما علت های احتمالی وجود دارند که ممکن است باعث بروز آن شوند.

۱. قاعدگی رتروگراد: قاعدگی رتروگراد Retrograde یا بازگشتی یکی از علت های احتمالی بروز آندومتریوز در زنان است. زمانی که خون به جای خارج شدن از بدن فرد، در لوله های فالوپ حرکت کرده و به داخل حفره لگن جریان پیدا کند، قاعدگی بازگشتی صورت گرفته است. خون قاعدگی دارای سلول های آندومتر پوشش داخلی رحم است. این سلول ها به دیواره ها و سطوح اندام های لگن می چسبد و ممکن است در آنجا رشد کند. در نتیجه، در طول هر سیکل قاعدگی ضخیم می شود و خون ریزی‌ ادامه پیدا می کند.

۲. تغییر سلول های صفاقی: طبق نظریه پزشکان، هورمون ها و دستگاه ایمنی ممکن است سلول های داخلی شکم به نام سلول های صفاقی را به سلول های مشابه با سلول های رحمی تبدیل کند. بنابراین، این باعث می شود که آندومتریوز تشکیل شود.

۳. تغییر سلول های جنینی: یکی دیگر از علت های احتمالی آندومتریوز، تغییر سلول های جنینی است. هورمون هایی از جمله هورمون استروژن ممکن است سلول های جنینی که در مراحل رشد اولیه انسان تاثیرگذار بوده اند به سلول های مشابه با آندومتر تبدیل کنند. این تبدیل معمولا در دوران بلوغ فرد انجام می گیرد.

۴. عارضه های اسکار در جراحی: ممکن است سلول های آندومتر به بافت اسکار حاصل از جراحی بچسبد. این چسبندگی معمولا در کسانی که سزارین انجام داده اند اتفاق می افتد و باعث ایجاد آندومتریوز می شود.

۵. انتقال سلول های آندومتر: ممکن است رگ های خونی و یا سیستم مایعات بافتی سلول های آندومتر را به سایر قسمت های بدن فرد منتقل کنند.

۶. مشکل در سیستم ایمنی: گاهی ممکن است سیستم ایمنی بدن فرد نتواند بافت آندومتریوز را تشخیص دهد و از بین ببرد. در نتیجه، پزشکان وجود آن را در بدن فرد تشخیص می دهند.

برای بررسی نتایج سونوگرافی رحم و تخمدان کلیک کنید.

انواع آندومتریوز

همان طور که گفتم، آندومتریوز شرایطی است که بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم، در خارج از رحم رشد می کند. به طور کلی، چهار نوع اصلی آندومتریوز وجود دارد که بر اساس محل و عمق بافت آندومتر طبقه بندی می شوند.

۱. آندومتریوز صفاقی سطحی

اولین نوع آندومتریوز، آندومتریوز صفاقی سطحی (Superficial Peritoneal Endometriosis) است که شدت کمتری نسبت به انواع دیگر دارد و شایع ترین نوع است. بافت آندومتر به غشای نازکی که صفاقی لگن و شکم را می پوشاند، متصل می شود.

چنین وضعیتی باعث ایجاد آندومتریوز صفاقی سطحی می شود که اکثر اندام های درون این حفره ها را پوشش می دهد. علائم آن ممکن است خفیف باشد و یا اصلا هیچ علائمی نداشته باشد. درد حاصل نیز در طول قاعدگی و یا تخمک گذاری رخ می دهد که نسبت به انواع دیگر آندومتریوز، درد و شدت کمتری دارد.

۲. آندومتریوما

نوع دوم آندومتریوز به نام آندومتریوما (Endometriomas) یا کیست های شکلاتی شناخته می شود. علت نام گذاری شکلاتی به دلیل وجود مایع تیره در آن است. مایه تیره شامل خون و بقایای بافت مرده است. این کسیت ها در تخمدان ها و لوله های فالوپ مشاهده می شوند و گاهی ممکن است در قسمت های مختلف لگن و شکم نیز ظاهر شوند و اندازه های مختلفی نیز دارند.

آندومتریوما با تحریک و التهاب می تواند باعث درد به خصوص در دوران قاعدگی و تخمک گذاری شود. کیست های بزرگ تر نیز می توانند باعث فشار و یا نفخ در فرد شوند‌.

۳. آندومتریوز صفاقی عمیق

در آندومتریوز صفاقی عمیق (Deeply infiltrating endometriosis) بابت آندومتر به اندام های مانند روده ها، مثانه، رکتوم و تخمدان ها در داخل و یا خارج از حفره لگن نفوذ می کند و بر عضلات، رباط ها و اعصاب تاثیر می گذارد.

این مورد رایج و شایع نیست اما ممکن است بافت اسکار اندام ها را به یکدیگر متصل کند که به آن لگن یخ زده یا Frozen pelvis می گویند. آندومتریوز صفاقی عمیق درد شدیدی دارد که در موارد زیر احساس می شود:

• درد لگن در طول چرخه قاعدگی
• درد هنگام مقاربت
• حرکات دردناک روده و ادرار دردناک در طول قاعدگی

۴. آندومتریوز خارج لگنی

آندومتریوز خارج لگنی (Extra Pelvic Endometriosis) یک نوع نادر است که در آن ایمپلنت های بافت آندومتر در خارج از حفره لگن و در مکان هایی مانند ریه ها، دیافگرام و اسکارهای جراحی یافت می شود.

“Extrapelvic endometriosis refers to endometriotic implants found elsewhere in the body, including the gastrointestinal tract, urinary tract, pulmonary system, extremities, skin, and central nervous system (CNS)”

ترجمه  فارسی: «آندومتریوز خارج لگنی به ایمپلنت های آندومتریوتیک اشاره می کند که در سایر نقاط بدن از جمله دستگاه گوارش، دستگاه ادراری، سیستم ریوی، اندام ها، پوست و سیستم عصبی مرکزی یافت می شود.»

به نقل از نشریه پزشکی sciencedirect

علائم این نوع از آندومتریوز با توجه به محل قرارگیری متفاوت است. تشخیص آن دشوار و چالش برانگیز است.

نحوه تشخیص آندومتریوز

برای تشخیص آندومتریوز باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. متخصص با بررسی علائم و معاینه فیزیکی مراحل تشخیص را آغاز کرده و سپس با انجام آزمایش از تشخیص نهایی مطمئن می شود. در این بین بیمار هم باید تمامی علائم خفیف و حاد و تغییرات عادت ماهیانه خود را به پزشک گزارش دهد. برای تشخیص نهایی ابتلا به آندومتریوز آزمایش ها و تست های زیر انجام می شوند:

۱. معاینه و بررسی لگن

پزشک با معاینه فیزیکی، تغییرات غیرعادی را بررسی می کند. این تغییرات شامل کیست در اندام های تناسلی، نقاط دردناک، رشد ساختارهای غیرعادی به نام ندول Nodules و اسکار در پشت رحم هستند. اغلب اوقات نمی توان مناطق کوچک آندومتریوز را شناسایی کرد، مگر اینکه کیست تشکیل شده باشد و پزشک با معاینه متوجه آن شود.

۲. سونوگرافی

سونوگرافی روش تشخیصی کارآمد است که با استفاده از امواج صوتی تصاویر داخل بدن ثبت می شود. سونوگرافی به دو صورت خارج از بدن و یا واژینال انجام می شود. در ابتدا دستگاهی به نام مبدل بر روی ناحیه معده فشار داده می شود تا تصاویر را ثبت کند. در سونوگرافی نوع دوم، پزشک نسخه ای به شما می دهد که سونوگرافی واژینال انجام دهید. سونوگرافی به تنهایی آندومتریوز را تشخیص نمی دهد اما کیست های مرتبط با آندومتریوما شناسایی می شوند.

۳. ام آر آی

یکی دیگر از راه های تشخیص آندومتریوز، انجام تست ام آر آی است. در این تست از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از اندام ها و بافت های بدن استفاده می کنند. در برخی از موارد، ام آر آی به جراحی کمک می کند و اطلاعات دقیقی در مورد محل و اندازه رشد آندومتریوز به پزشک جراح شما می دهد.

۴. لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی Laparoscopy یک جراحی با حداقل تهاجم است که به جراح اجازه می دهد تا داخل شکم را از نظر وجود علائمی از بابت آندومتریوز بررسی کند. پیش از انجام جراحی دارویی برای جلوگیری از درد به بیمار داده می شود و تحت بیهوشی کامل قرار می گیرد. سپس، جراح یک برش در نزدیکی ناف ایجاد می کند تا ابزار نازکی به نام لاپاراسکوپ را وارد آن کند. لاپاراسکوپی اطلاعاتی در مورد موقعیت، وسعت و اندازه رشد آندومتریوز ارائه می دهد. جراح با یک برنامه ریزی مناسب می تواند آندومتریوز را در طول جراحی لاپاراسکوپی درمان کند.

فاکتورهای خطر شایع بیماری آندومتریوز

طبق مطالعات انجام شده، عوامل متعددی می توانند خطر ابتلا به بیماری آندومتریوز را در زنان افزایش دهند. این عوامل خطر به سه دسته عوامل ژنتیکی، هورمونی و محیطی دسته بندی می شوند که در ادامه آن ها را بررسی خواهیم کرد.

ژنتیک

• اگر در افراد درجه یک خانواده مانند مادر، خواهر و خاله به آندومتریوز مبتلا شده باشند، این احتمال در شما نیز افزایش پیدا خواهد کرد.
• برخی از جهش های ژنتیکی باعث افزایش خطر ابتلا به آندومتریوز می شود.

هورمون ها

• سطح استروژن بالا می تواند باعث رشد بافت آندومتر شود.
• اختلال در عملکرد سیستم ایمنی می تواند در عدم پاکسازی بافت آندومتر نقش داشته باشد.
• در قاعدگی بازگشتی به سلول های آندومتر اجازه رشد در خارج از رحم داده می شود.

محیط

• افرادی که قاعدگی آنها قبل از ۱۱ سالگی آغاز شده است.
• سیکل های ماهانه کمتر از ۲۷ روز
• افرادی که قاعدگی سختی دارند که بیشتر از ۷ روز طول می کشد.
• افرادی که نابارور هستند و زایمان نکرده اند.
• افرادی که الکل مصرف می کنند.

درمان آندومتریوز

درمان آندومتریوز با روش های درمانی مختلفی ممکن است. نوع درمان توسط پزشک متخصص تعیین می شود. فاکتورهای مختلفی از جمله علائم بیمار و پیشرفت بیماری در انتخاب شیوه درمانی تاثیرگذارند.

به طور معمول، برای درمان آندومتریوز از دارو استفاده می شود و اگر دارو کافی نباشد، پزشک گزینه جراحی را برای فرد انجام می دهد. در اینجا روش های درمانی آندومتریوز را بررسی کرده ایم:

۱. مصرف داروهای ضد درد

داروهای مسکن برای تسکین درد آندومتریوز تجویز می شوند. این داروها شامل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی ایبوپروفن و یا ناپروکسن هستند.

۲. هورمونی درمانی

هورمون درمان برای کسانی که قصد بارداری ندارند، توصیه می شود. افزایش و کاهش هورمون ها در طول چرخه قاعدگی باعث ضخیم شدن، تجزیه و خون ریزی‌ بافت آندومتر شود. داروهای هورمونی می تواند رشد این بافت را کندتر و از تشکیل بافت جدید جلوگیری کند. این روش‌ درمانی راهکار دائمی برای درمان آندومتریوز نیست و ممکن است پس از قطع درمان، علائم دوباره عود کنند.

۳. جراحی آندومتریوز

یکی از راه کارهای درمان آندومتریوز برای زنانی که قصد بارداری دارند، جراحی است. با جراحی شانس موفقیت برای بارداری افزایش میابد، اما احتمال شدت یافتن درد پس از جراحی و به مرور زمان دیده می شود. گاهی این بافت آندومتریوز با جراحی کوچک یا لاپاراسکوپی قابل رفع است و گاهی برای برداشتن آندومتریوز نیاز به برداشتن کامل رحم یا بخشی از آن است.

۴. هیسترکتومی

در صورتی که بافت آندومتریوز بزرگ باشد یا بخش زیادی از رحم را درگیر کرده باشد، جراح بخشی از رحم یا همه آن را برمی دارد. این جراحی هیسترکتومی نام دارد و در طی آن دهانه رحم، بخشی یا همه رحم و یا تخمدان ها را حذف می کنند. این روش برای زنانی که قصد مادر شدن را دارند توصیه نمی شود. هیسترکتومی به عنوان آخرین گزینه درمان آندومتریوز شناخته می شود.

برای آشنایی با آناتومی دستگاه تناسلی زنان کلیک کنید.

۵. انواع درمان های گیاهی آندومتریوز

محققان درحال انجام تحقیقات گسترده درمورد آندومتریوز و درمان های آن هستند. سعی کنید علائم خود را مدیریت کرده و روش های کارآمدی را در زندگی روزمره خود، انجام دهید. برخی از درمان های خانگی و گیاهی برای کاهش درد لگن و سایر موارد وجود دارند. فراموش نکنید که بهترین درمان، مراجعه به پزشک متخصص است.

داروهای گیاهی مکمل هستند و داروهای تجویزی نیستند‌. بنابراین، هیچ روش تایید شده ای برای مصرف آنها وجود ندارد و دوز استاندارد آن نیز تعیین نشده است. مانند داروها، گیاهان نیز دارای عوارض جانبی هستند و باید برای استفاده از آنها با پزشک خود مشورت کنید.

• چای سبز: یکی از راهکارهای کاهش درد، گرفتگی و جلوگیری از پیشرفت آندومتریوز می شود، استفاده از چای سبز است. یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ نشان می دهد که ترکیب زیست فعال چای سبز به نام EGCG می تواند به کند شدن روند آن و کاهش درد آندومتر کمک کند.

“Green tea has provided good results with its many effects on different phases of endometriosis progression and might be a candidate for its management.”

ترجمه فارسی: «از آنجایی که چای سبز تاثیرات بسیاری در مراحل مختلف پیشرفت آندومتریوز دارد، نتایج خوبی به همراه داشته و ممکن است مورد مناسبی برای مدیریت آندومتریوز باشد.‌»

به نقل از endonews

• روغن کرچک: از ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد، از روغن کرچک در طب سنتی استفاده می‌کردند.  امروزه، از روغن کرچک برای درمان و تسکین دردها و گرفتگی لگن پیش از شروع قاعدگی استفاده می‌شود. روغن کرچک را پیش از شروع قاعدگی مستقیماً بر روی شکم مالیده و ماساژ دهید.
• کورکومین زردچوبه: زردچوبه یک ماده ضدالتهابی قوی است که برای مدیریت آندومتریوز مفید و کاربردی می باشد. یک ماده فعال به نام کورکومین در زردچوبه وجود دارد که می تواند از رشد سلول های آندومتر جلوگیری کند. برای استفاده از زردچوبه، یک قاشق چای خوری زردچوبه و زنجبیل را با یک فنجان آب جوش مخلوط کرده و این ترکیب را بنوشید.
• بابونه: یکی دیگر از گیاهانی که از قدیم مورد توجه مردم قرار گرفت، بابونه است. بابونه خاصیت آرامش بخشی دارد که می توان از آن برای کاهش درد و گرفتگی آندومتر استفاده کرد. یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ نشان داد که ترکیبات کریزین بابونه باعث مرگ برنامه ریزی شده سلول هایی که خارج از کنترل در آندومتر رشد کرده اند، می شود.
• گیاه پنج انگشت: یکی از درمان های سنتی برای بیماری های زنان، گیاه پنج انگشت است. این گیاه با نام ویتکس Vitex نیز شناخته می شود. یک مطالعه در سال ۲۰۱۶ نشان داد که این گیاه روی گیرنده های استروژن تاثیراتی دارد. تحقیقات دیگری در سال ۲۰۱۹ نشان داد که گیاه پنج انگشت می تواند بر ناباروری در اثر آندومتریوز تاثیر بگذارد. تاثیرات آن بر روی هورمون ها هنوز مشخص نشده است.
• اسطوخودوس: یکی از گیاهان رایج و محبوب آرامش بخش و خواب‌آور، گیاه اسطوخودوس است. تحقیقات در سال ۲۰۱۵ نشان داد که اسانس اسطوخودوس به کاهش درد دوران قاعدگی کمک می کند. ماساژ با روغن اسطوخودوس می تواند درد را کاهش دهد.

۶. رژیم غذایی مناسب افراد مبتلا به آندومتریوز

غذاها در آندومتریوز تاثیر می گذارند. افرادی که مبتلا به این بیماری هستند با رعایت رژیم غذایی مناسب می توانند از پیشرفت آن جلوگیری کنند.طبق تحقیقات انجام شده در انجمن جهانی سلامت (National Institues of Health)، ویتامین D تاثیر بسزایی در مدیریت علائم آندومتریوز دارد.

“Lower vitamin D levels may be linked to endometriosis or endometrial disease. Vitamin D supplementation markedly reduced pelvic discomfort in women with endometriosis.”

ترجمه فارسی: «ممکن است سطوح پایین ویتامین D با آندومتریوز و یا بیماری های آندومتر مرتبط باشد. مکمل ویتامین D به طور قابل توجهی باعث کاهش ناراحتی لگنی در زنان مبتلا به آندومتریوز می شود.»

قرص و آمپول برای آندومتریوز

برای کاهش علائم و درد در اثر آندومتریوز، قرص هایی استفاده می شوند.

• قرص های ضد بارداری ترکیبی: با مصرف قرص های ضد بارداری حامی اتینل استرادیول و پروژستین می توان هورمون ها را تنظیم و علائم را کاهش داد.
• قرص پروژسترون: این قرص یک نوع داروی ضد بارداری است که فقط حاوی پروژسترون است.
• داروی آگونیست GnRH: این دارو برای تسکین علائم استفاده می شود و سطح استروژن را به طور قابل توجهی کاهش می دهد. در نتیجه، درد و خون ریزی‌ را کاهش می دهد. این دارو به صورت قرص و آمپول در دسترس است.
• داروهای مسکن: ایبوپروفن و یا داروهای بدون نسخه در تسکین درد به شما کمک می کنند.
• مدروکسی پروژسترون استات: این دارو به شکل تزریقی است که تخمک گذاری را مهار می کند. این دارو به دو صورت تزریق عضلانی و یا تزریق زیر پوستی استفاده می شود.

این داروها باید با تجویز پزشک و طبق تایید وی انجام شود.

برای اطلاع از علت ابتلا به سرطان دهانه رحم کلیک کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر عادت ماهانه سخت و دردناکی را تجربه می کنید، باید به پزشک مراجعه کرده تا دلیل آن را بررسی کنید. ممکن است دلیل آن آندومتریوز باشد که متخصص زنان می تواند آن را تشخیص دهد. در زمان مراجعه، سلامت تخمدان ها، رحم و سایر قسمت های دستگاه تناسلی شما مورد بررسی قرار می گیرند. در صورت بروز هرکدام از علائم زیر، باید با پزشک مشورت کنید و به طور دقیق مشکل خود را بیان کنید. این علائم را نادیده نگیرید، زیرا می تواند هشداری از آندومتریوز باشند.

• عادت ماهانه دردناک و نامنظم
• گرفتگی عضلات
• رابطه جنسی دردناک
• احساس درد هنگام ادرار کردن
• خون ریزی‌ شدید
• نفخ و حالت تهوع در طول عادت ماهانه
• اسهال
• یبوست
• سردرد
• مشکل در باردار شدن

کلام پایانی

همان طور که گفتیم، آندومتریوز یک نوع بیماری است که باید رحم در خارج از آن رشد می کند. این بیماری با دردهای شدید، خونریزی و گرفتگی همراه است که فرد را آزار می دهد. در این مقاله، انواع آندومتریوز، نحوه درمان، عوارض، درمان های گیاهی و پزشکی و در نهایت رعایت رژیم غذایی را بررسی کردیم. علائم این بیماری اهمیت بسیاری در تشخیص آن دارند و پیشنهاد ما این است که در صورت بروز هر کدام، با پزشک متخصص زمان مشورت کنید. سعی کنید علائم را یادداشت کرده و سابقه ژنتیکی را نیز در نظر داشته باشید.

سوالات متداول