کاهش تحرک، کمتوجهی به تغذیه، مصرف غذاهای چرب و فرآوری شده و اضافه وزن مزمن منجرب به تجمع کلسترول و چربی در رگهای خونی و نتیجتا ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی میشود. یکی از روشهای درمان این پلاکهای چربی و باز کردن رگهای قلبی آنژیوپلاستی قلب (Angioplasty) است. این جراحی توسط متخصص قلب و عروق انجام میشود.
در این مقاله به شرح کامل بالن قلب یا آنژیوپلاستی و تمام نکات مرتبط با آن میپردازیم، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
بالن زدن قلب چیست؟
بالن قلب یا آنژیوپلاستی (Angioplasty)، نوعی روش برای بازگرداندن جریان طبیعی خون به بافتها و اندامها با رفع انسداد شریانها است. آنژیو در اصطلاح به معنی رگ خونی و پلاستی به معنای بازکردن است. با افزایش سن، ابتلا به انواع بیماریهای قلب و عروق، تغذیه ناسالم و عدم تحرک کافی، کلسترول و دیگر مواد موجود در حون در رگها تجمع یافته و باعث انسداد سرخرگ میشوند. به این حالت در اصطلاح پزشکی «پلاک» (plaque) گفته میشود. بعد از این اتفاق، اکسیژن رسانی در رگهای خونی با مشکلات زیادی روبرو میشود.
عدم درمان این گرفتگی شریانها موجب مرگ بافتها، سکته مغزی، حمله قلبی و در برخی مواقع مرگ میشود. در صورت بروز حمله قلبی، پلاکها پاره شده و کلسترول وارد جریان خودن میشود؛ این اتفاق لختگی جریان خون را به همراه دارد که بسیار خطرناک است.
انواع آنژیوپلاستی قلب
بالن قلب یا آنژیوپلاستی انواع مختلفی دارد؛ دو نوع اصلی آنژیوپلاستی عبارتند از:
- آنژیو پلاستی استنت (Stent angioplasty): استنت یک لوله یا فنر از جنس تور سیمی است که از تنگی شریانها بعد از آنژیوپلاستی جلوگیری میکند. استنتها ممکن است آغشته یا مملو از دارو باشند؛ استنت برهنه یا خالی به ندرت استفاده میشوند.
- آنژیوپلاستی با بالن (Balloon angioplasty): در این روش از یک بالون برای تجمع پلاک یا کلسترول جمعشده استفاده میشود. آنژیوپلاستی با بالن معمولا همراه با قراردادن استنت انجام میشود؛ مگر اینکه پزشک متخصص قادر به انجام این کار نباشد.
آنژیو لیزر، آنژیو پلاستی عروق کرونر یا PCI (مداخله از راه پوست) و آنژیوپلاستی ترانس لومینال (مداخله از راه پوست) از دیگر انواع بالن زدن قلب یا آنژیوپلاستی هستند. این روش رفع انسداد عروق قلبی با نامهای پزشکی دیگری هم شناخته میشود.
طریقه بالن زدن قلب
پزشک متخصص قلب و عروق پس از معاینههای لازم، یک برش کوچک در مچ دست یا کشاله ران ایجاد میکند. در مرحله بعد، بخشی از بدن که کاتتر (لوله باریک انعطاف پذیر) قرار است وارد آن شود ضدعفونی و سپس بیحس میشود؛ این بخش معمولا کشاله ران، مچ دست و یا مچ پا است.
سپس پزشک متخصص کاتتر را وارد رگ کرده و یه کمک اشعه ایکس پیشرفت آن را به سمت رگهای درگیر اطراف قلب کنترل میکند. پس از قرارگیری کاتتر در موقعیت مدنظر، رنگ جاجب موجود در کاتتر انسداد رگها را تشخیص میدهد. جاجب نوعی رنگ است که با عبور از رگها مسیر انسداد جریان خون را در اشعه ایکس نمایش میدهد.
سپس کاتتر دوم و سیم راهنما که یک بالن در نوک آن قرار دارد را وارد بخش مدنظر میکنند. در این مرحله، پزشک با چند بار باد و خالی کردن بالن اقدام به رفع پلاکها و گرفتگی درون رگ ها میکند. نهایتا جراح یک استنت را وارد رگ میکند یا تنگی رگ یا گرفتگی مجدد شریانها رخ ندهد.
تمام این فرآیند در طی ۳۰ دقیقه تا یک ساعت قابل انجام است. پس از عمل، بیمار ممکن است نیاز به ۲۴ ساعت بستری داشته باشد. آنژیوپلاستی یک روش جراحی کمتهاجم به حساب میآید چراکه در طی این عمل قفسه سینه برای دسترسی به قلب و رگهای اطراف آن باز نمیشود.
مزایای بالون زدن قلب
هر ساله متخصصین روش بالن زدن را روی بسیاری از بیماران پیاده میکنند. این روش یکی از کمعارضهترین و در عین حال موثرترین تکنیکهای رفع تنگی عروق است.
از مزایای بالن زدن میتوان موارد زیر را برشمرد:
- رفع تنگی نفس در بیمار
- کاهش درد قفسه سینه
- روش کم تهاجم، کم ریسک، ایمن و موثر
- کاهش احتمال ریسک قلبی و حتی پیشگیری از آن
- دوره نقاهت کوتاه و امکان بازگشت به فعالیتهای عادی روزمره پس از عمل
- ترخیص سریع بیمار پس از جراحی و بدون نیاز به بستری در بیمارستان
- بدون نیاز به جراحی سخت یا ایجاد برش عمیق و بزرگ در بدن بیمار
- هزینه و ریسک کمتر نسبت به روش جراحی بایپس (bypass)
- بدون نیاز به بیهوشی کامل و تنها با استفاده از بیحسی موضعی
بهبودی پس از آنژیوپلاستی قلب
پس از این روش جراحی، به مرور جریان خون منتهی به قلب بهتر شده و قلب به مقدار خون و اکسیژن مورد نیاز دسترسی پیدا میکند و به عملکرد طبیعی خود ادامه میدهد. کاتتر بالونی با قرار گرفتن در رگ خونی و گشادکردن آن، جریان خون را بهبود میبخشد.
بالن قلبی علاوه بر درمان انسداد شریانها یک روش پیشگیری از سکته قلبی نیز به حساب میآید؛ سکته قلبی با عدم انتقال درست خون و اکسیژن به قلب رخ میدهد. علاوه بر این برای بهبود خونرسانی به قلب و ترمیم سریعتر بافت قلبی پس از جراحی قلب باز هم توسط پزشک متخصص توصیه میشود.
عوارض بالن زدن قلب
بالن زدن یکی از روشهای ایمن، کم خطر و با کمترین عارضه است. این روش جراحی کم تهاجم است و دوره نقاهت کوتاهی دارد. طبق آمار و ارقام در دسترس، حدودا ۵٪ از افرادی که آنژیوپلاستی را انجام دادهاند، بروز عوارض را گزارش کردهاند.
برخی از عوارض بالن زدن قلب که بسیار نادر هستند عبارتند از:
- باریکشدن و انسداد مجدد رگها در صورت عدم بهکارگیری استنت
- واکنشهای آلرژیک به متریال استنت، بالن، کاتتر یا مواد
- خونریزی، لختگی خون و کبودی در محل ورود کاتتر
- آسیب به رگها به دلیل ورود کاتتر به آنها
- سکته مغزی (کمتر از یک درصد احتمال ابتلا)
- نارسایی یا مشکلات کلیوی به دلیل عفونت ثانویه
- حمله قلبی (۳٪ احتمال بروز)
- آریتمی (arrhythmia) یا ضربان قلب نامنظم
احتمال بروز این عوارض به تخصص، تجربه و مهارت متخصص قلب و عروق و مراقبتهای بیمار پس از انجام بالن قلب یا آنژیوپلاستی بستگی دارد. اما به طور کلی، این روش رفع انسداد شریانها با کمترین عوارض احتمالی همراه است. البته در برخی از بیماران خطر عوارض بیشتر است؛ بیماران بالای ۷۵ سال، زنان، افراد دیابتی و افراد مبتلا به نارسایی کلیوی و بیماریهای قلبی یا انسدادی و همچنین افرادی که پمپاژ خون ضعیفی در قلبشان دارند، از این دسته از افراد هستند.
آمادگی برای آنژیوپلاستی
پزشک متخصص قبل از انجام بالن قلب، زمینه انواع بیماریها، سوابق پزشکی و وخامت اوضاع را بررسی میکند. در صورت بروز سکته قلبی و یا شدت بالای انسداد و گرفتگی آنژیوپلاستی به صورت اورژانسی انجام میشود.
برای اطمینان پزشک متخصص یک آنژیوگرافی برای بیمار تجویز میکند. نوار قلب (آکاردیوگرام) و رادیوگرافی از دیگر مراحل قبل از انجام بالن قلب به حساب میآید. علاوه بر این بیمار باید توصیههای پزشک در خصوص مصرف یا منع مصرف برخی داروهای خاص و ممنوعیت خوردن و آشامیدن حداقل ۸ ساعت قبل از عمل را جدی بگیرد.
بیشتر بخوانید: آنژیوگرافی قلب چیست؟
هدف از انجام آنژیوپلاستی رگ قلب
هدف از انجام بالن قلب در بیماران، رفع گرفتگی رگهای خونی در اثر تجمع پلاک و نجات جان بیماران است. برخی از دیگر دلایل انجام بالن قلب یا آنژیوپلاستی عبارتند از:
- آنژین ناپایدار
- درمان حمله قلبی یا سکته قلبی
- تنگی شریان کلیوی (تنگی سرخرگهای کلیه)
- بیماری شریان محیطی (اختلال جریان خون در بخشی از بدن به غیر از قلب یا مغز)
- تنگی رگهای خونی قسمتهای تحتانی بدن
- گرفتگی عروق کرونر؛ در اثر اختلال در جریان خون و گرفتگی شریانها، عضلات قلبی آسیب میبینند. با رفع گرفتگی این رگها احتمال آسیبهای عضلانی به حداقل میرسد. رفع گرفتگی رگهای خونی از دیگر دلایل انجام بالن قلب است.
گرفتی عروق خونی، جریان خون روند غیرطبیعی پیدا کرده و فرآیند اکسیژن رسانی به بافتها و اندامها را مختل میکند. بالن قلب این مشکل را حل کرده و استفاده از فنر یا استنت قلب احتمال بازگشت این مشکل را به حداقل میرساند.
بیشتر بخوانید: بررسی وضعیت سلامت قلب
مراقبت های بعد از بالن زدن قلب
پس از عمل آنژیوپلاستی یا بالن زدن قلب، نوبت به بیمار برای مراقبت از خود و توجه به توصیههای پزشک میرسد. مراقبت درست و اصولی میتواند سرعت بهبودی بیمار را به حداکثر برساند. این موضوع اهمیت بسیار زیادی دارد و ما در ادامه این مراقبتها را به دو بخش، مراقبت های بعد از عمل آنژیوپلاستی و مراقبتهای بعد از ترخیص تقسیمبندی کردهایم.
۱. بعد از عمل آنژیوپلاستی
بعد از بالن زدن قلب ممکن است بلافاصله همان روز یا طی چند روز آینده مرخص شوید، در این بین به نکات زیر توجه داشته باشید:
- داروهای تجویزی را طبق نظر متخصص مصرف نمایید.
- به رژیم غذایی و میزان مایعات مصرفی خود توجه کافی داشته باشید.
- مراقبت از زخم را در اولویت قرار دهید.
- یک وقت دیگر برای معاینه بعد از عمل با دکتر تعیین کنید.
- تا زمان دستور پزشک تخت خواب را ترک نکنند.
- به مدت ۲ الی ۶ ساعت پس از عمل و به منظور جلوگیری از فواره زدن خون، یک غلاف (کیسه شن و ماسه) روی ناحیه برشخورده قرار دهند.
- احساس خستگی و کبودی جای کاتتر پس از عمل طبیعی است. این مشکلات پس از چند روز برطرف میشوند.
۲. نکات مراقبتی پس از ترخیص از بیمارستان
عمده مواردی که باید پس از مرخص شدن از بیمارستان انجام دهید شامل تغییر سبک زندگی است. منظور از این نکته چیست؟
- تغییر رژیم غذایی: مصرف غذاهای چرب و قندی را به حداقل رسانده و سبزیجات، گوشت، پروتئین و میوهها را به حداکثر برسانید. در این مورد، میتوانید از کمک یک متخصص تغذیه بهره ببرید.
- ترک سیگار، مصرف قلیان و دخانیات: این موارد باعث تجمع پلاکت، تنگی رگهای خون و اختلال در جریان طبیعی خون میشود.
- مصرف منظم داروها: مصرف داروهای تجویزشده توسط پزشک و تا پایان دوره درمان ضروری است. قطع خودسر داروها ممکن است مشکلات جدی به دنبال داشته باشد.
- استراحت بیشتر و فعالیت کمتر: پس از گذاشتن بالن قلب، علاوه بر پرهیز از ورزش و فعالیت سنگین باید از فعالیتهای روزمره هم بکاهید و مدتی به استراحت کامل بپردازید. این حالت باید تا یک هفته (طبق نظر متخصص) ادامه یابد.
- رانندگی نکردن: تا یک هفته پس از جراحی آنژیوپلاستی رانندگی نکنید و حدالامکان در صندلی عقب بنشینید.
- نوشیدن آب و مایعات: برای دفع کنتراست رنگ جاجب، مصرف مایعات را بیشتر کنید.
اگر ناحیه برشخورده دچار کبودی یا ورم شد، از کیسه آب گرم یا حوله گرم استفاده شود. علاوه بر این موارد، بهتر است بیمار به مدت ۲۴ ساعت پس از ترخیص دوش نگیرد. در صورت ضرورت با آب ولرم شستشو را انجام دهد.
برای اطلاع از اینکه چه زمانی قلب درد خطرناک است و باید به پزشک مراجعه کنیم کلیک کنید.
انسداد مجدد رگ ها
سرخرگها ممکن است حدودا ۶ ماه پس از آنژیوپلاستی به حالت انسداد مجدد برگردند. این حالت بیشتر برای بیمارانی اتفاق میافتد که، استنت استفاده نکنند؛ در این حالت احتمال انسداد رگها به ۶۰% میرسد.
رشد بافت اسکار در اطراف استنت منجر به انسداد مجدد شریانها میشود. البته استنت روکشدار احتمال این عارضه را تا ۵۰% کاهش میدهد. پرتودرمانی هم امکان رشد بافت اسکار را تا حد بسیار زیادی کمتر میکند.
عوارض ناشی از استنت (Stent) یا فنر زدن
عوارضی که پس از فنر زدن یا استنت به قلب ممکن است در شخص بروز یابد عبارتند از:
قرار دادن استنت در رگ خونی به عنوان یک روش مکمل برای کاهش خطرات بیماری و کم کردن ریسک انسداد مجدد شریانها انجام میشود. از طرفی، رگهای خونی اطراف قلب ماهیت و ساختار ضعیف و نسبتا آسیب پذیری دارند و قرارگیری استنت در آنها عوارض خاص خود را دارد؛ لخته شدن خون و پارگی عروق قلبی از جمله این عوارض است.
طبق گزارش سازمان غذا و دارو، استنتهای روکشدار دارویی در مقایسه با استنتهای فلزی (غیردارویی) خطر تشکیل لخته بیشتری دارند. البته عدم استفاده از داروهای ضدلخته مثل آسپرین و کلوپیدوگرل به مدت چند ماه تا یک سال پس از انجام بالن قلب، میتواند عارضه لختگی خون را کمتر کند.
لختگی خون ناشی از استنت در حدود یک تا دو درصد از افراد اتفاق میافتد که در صورت عدم پیگیری و درمان میتواند خطرساز و آسیبزا شود.
برای کاهش احتمال این عارضه، مراجعه به پزشک متخصص قلب و عروق با تجربه در مرحله اول و سپس مراقبتهای بعد از عمل ضروری است. رعایت یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم، سبک زندگی سالم، کنترل فشار خون، قند و کلسترول خون و کاهش مصرف سیگار و الکل از جمله این نکات هستند.
تفاوت بالن قلب با فنر قلب؟
پس از گذاشتن بالن قلب برای باز کردن رگهای خونی مسدودشده و ایجاد روند طبیعی در جریان خون، باید این مسیر طبیعی جریان خون را مداوم کرد. بدین منظور از فنر قلب یا استنت استفاده میکنند. فنر قلب نوعی لولههای مشلبک کوچک هستند و همانند داربست عمل کرده و رگها را برای جریان خون باز نگهمیدارد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
عمل بالن قلب و آنژیوپلاستی برای همه افراد مناسب نیست و جراحی به نظر تخصصی پزشک قلب و عروق بستگی دارد. در صورت بروز سکته قلبی حمله قلبی، مشکلات حاد عروق کرونری و ناپایداری آنژین قلبی، نیاز به آنژیوپلاستی توسط پزشک متخصص بررسی میشود. در چنین شرایطی، بالن گذاشتن قلب برای بهبود خونرسانی به قلب حس میشود.
بیشتر بخوانید: پیشگیری از بیماری های قلبی
سوالات متداول
-
چطور برای آنژیوپلاستی بالن آماده شویم؟
مراقبتهای قبل از عمل را بخوانید. در مورد نگرانیهای خود با پزشک متخصص صحبت کنید. ترجیحا روز عمل با خود یک همراه داشته باشید.
-
بالن زدن قلب از پا چگونه است؟
بالن زدن پاها برای رفع گرفتگی رگها، درد و سنگینی پا انجام میشود. مراحل بالن زدن رگ پا تقریبا مشابه گرفتگی دیگر بخشهای بدن است.
-
آیا آنژیوپلاستی خطرناک است؟
آنژیوپلاستی نسبت به دیگر روشهای جراحی قلب و عروق خطرات و عوارض کمتری دارد اما کاملا بیخطر هم نیست.
-
بالن قلب چقدر طول می کشد؟
جراحی بالن قلب بین نیم ساعت تا چند ساعت به طول میانجامد. بیمار ممکن است بین یک روز تا چند روز در بیمارستان بستری شود.
سخن پایانی
گرفتگی رگهای خونی علاوه بر اختلال در روند خونرسانی و اکسیژن رسانی به قلب، بافتها و اندامها موجب حمله قلبی نیز میشود. هر گونه اختلال در جریان طبیعی خون مشکلات جدی را برای سلامت افراد به همراه دارد. عمل بالن قلب یا آنژیوپلاستی یکی از روشهای رایج درمان برای از بین بردن یا پیشگیری از این مشکل است. در این مطلب به شرح کامل این روش جراحی کم تهاجم پرداختیم.