بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
آپاندیس یک عضو کوچک و ضخیم است که به شکل یک لوله بالغ به طول حدود ۲ تا ۲۰ سانتی متر از روده بزرگ منشعب می شود. البته این طول برای انسان ها متفاوت است و متوسط طول آپاندیس در بیشتر افراد بین حدود ۶ تا ۸ سانتی متر است. همچنین قطر آپاندیس حدودا بین ۶ تا ۸ میلی متر است. آپاندیس معمولا در سمت راست پایین شکم قرار دارد که از نظر ساختاری شامل لایه های مختلفی است که شامل لایه خارجی مخاطی، لایه وسطی عضلانی و لایه داخلی غشایی می شود.
آپاندیس در بدن انسان یک نقش مشخص و اساسی ندارد و احتمالا یک باقی مانده تکاملی است. هنوز دقیقا نقش و وظایف آن در بدن بشر کاملا مشخص نیست. برخی از فرضیات نشان می دهند که آپاندیس نقشی در سیستم ایمنی بدن ایفا می کند و ممکن است در تولید و تقویت بافت لنفاوی در دستگاه گوارش شرکت داشته باشد. برخی نظریات دیگر نیز بیان می کنند که آپاندیس ممکن است در حفظ تعادل میکروبیوم روده و کنترل عفونت ها نقش داشته باشد.
آپاندیس در پایین ترین قسمت راست شکم قرار دارد. به طور دقیق تر، آپاندیس در ناحیه پایین ترین قسمت شکم سمت راست، در ارتباط با روده بزرگ قرار دارد.
علت آپاندیسیت چیست؟
علت دقیق بروز آپاندیسیت هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما بر اساس تحقیقات، یکی از علل شایع آپاندیسیت مربوط به انسداد لوله آپاندیس توسط مواد مختلف می باشد. انسداد لوله آپاندیس می تواند به دلیل موارد زیر رخ دهد:
- تشکیل چرک: وقتی که مقدار زیادی چرک در داخل آپاندیس ایجاد می شود، می تواند باعث انسداد لوله شود و در نتیجه آپاندیسیت رخ دهد.
- مواد خارجی: اگر جسم خارجی یا برخی مواد مانند مدفوع یا توکسین ها وارد آپاندیس شود، می تواند منجر به انسداد و التهاب آن شود.
- التهاب دستگاه گوارش: برخی بیماری های دستگاه گوارش مانند التهاب کرون و آبسه مزمن می توانند انسداد لوله آپاندیس را ایجاد کنند.
- تورم لنفاوی: در بعضی موارد، لنفاوی ها در داخل آپاندیس تورم کرده و انسداد را ایجاد می کنند.
در حالت هایی که آپاندیس انسداد می شود، باکتری ها به داخل آن نفوذ می کنند و عفونت ایجاد می شود. این عفونت منجر به التهاب و تورم آپاندیس می شود که با علائم آپاندیسیت همراه است.
علائم آپاندیس چیست؟
این علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید در ناحیه شکمی: اغلب درد در ناحیه سمت راست پایین شکم (ناحیه مکانیکسون) شروع می شود و به طور تدریجی شدیدتر می شود. این درد ممکن است به سمت سمت چپ شکم منتقل شود.
- تشدید درد با فشار: درصورت فشار دادن به ناحیه مکانیکسون (نقطه حساسیت) درد بیشتر می شود.
- تب: ممکن است حمله آپاندیسیت با تب همراه شود، ولی تب ممکن است در موارد دیگر نیز وجود داشته باشد.
- تهوع و استفراغ: شایع است که بیماران با آپاندیسیت تهوع و استفراغ داشته باشند.
- کاهش اشتها: در آپاندیسیت، بیماران معمولا اشتها کمتری دارند و ممکن است از خوردن غذا اجتناب کنند.
- تغییرات در رفتار روده ای: ممکن است بیماران تغییراتی مانند اسهال یا یبوست داشته باشند.
برای اطلاعات بیشتر: علائم و راه های درمان یبوست
علائم آپاندیس در نوجوانان
علامت اصلی بروز آپاندیسیت درد شکمی است؛ همچنین همانطور که اشاره شد حالت تهوع، کاهش اشتها، تب و اسهال و یبوست می تواند از علائم بروز آن باشد.
علائم آپاندیس در زنان باردار
علائم کلی آپاندیسیت در زنان باردار با سایر افراد فرق چندانی ندارد، اما ممکن است برخی تغییرات و ویژگی های خاص در آنها دیده شود. به علاوه، تب و اسهال در زنان باردار کمتر شایع است.
با توجه به تغییرات طبیعی در بدن زنان باردار، ممکن است آپاندیس در ناحیه بالاتری از شکم حس شود و علائم مربوط به شکم بین ناف و زیر سینه مشاهده شود. همچنین، عوارض مربوط به فشار روی اعضای دیگر نیز ممکن است در زنان باردار شدید باشد.
درد بالای شکم و ادرار دردناک یا قطع ادرار نیز می توانند علائمی باشند که در زنان باردار بیشتر دیده می شوند. اما همانند سایر علائم، هرگونه درد شدید و نامطلوب در شکم در دوران بارداری باید به پزشک گزارش شود تا تشخیص و درمان صحیح انجام شود.
بیشتر مطالعه کنید: سنگ کلیه چیست؟
اگر آپاندیس از بدن خارج نشود چه اتفاقی می افتد؟
اگر آپاندیس به طور مرتب خارج نشود و از بدن خارج نگردد، می تواند به علت انسداد لوله آپاندیس توسط چرک، مواد خارجی یا دیگر علل مذکور، باعث ایجاد آپاندیسیت شود. در این صورت، آپاندیس ملتهب و التهابی خواهد شد. اگر اقدامات درمانی مناسب انجام نشود، آپاندیس ممکن است پاره شود و محتویات آن شامل چرک، باکتری ها و مواد التهابی درون شکم تخلیه شود. این موضوع باعث انتشار عفونت به دیگر اعضاء شکمی می شود و ممکن است منجر به عفونت شدید شکم و تشکیل یک عارضه جدی به نام پریتونیت (التهاب شکم) شود که در برخی موارد تهدید کننده زندگی فرد است و نیاز به مداخله جراحی فوری دارد. بنابراین، درمان آپاندیسیت به موقع و با اقدامات مناسب ضروری است تا عواقب جدی جلوگیری شود.
تشخیص آپاندیس چگونه است؟
در واقع، لمس کردن و فشار دادن شکم برای تشخیص آپاندیسیت در برخی موارد می تواند مفید باشد، اما لازم به ذکر است که این روش ها تنها معیارهای اولیه هستند و برای تشخیص قطعی نیاز به ارزیابی توسط پزشک دارند.
در حقیقت، در صورتی که با لمس کردن پایین شکم درد را احساس کنید و با فشار دادن و رها کردن شکم شدت درد بیشتر شود، احتمال آپاندیسیت وجود دارد. اما این تنها یکی از علائم است و نمی تواند به تنهایی تشخیص قطعی را ارائه دهد.
همچنین، سفت شدن غیرعادی شکم و نفخ نیز ممکن است نشانه هایی باشند که در برخی موارد همراه با آپاندیسیت دیده می شوند، اما همچنان نیاز به ارزیابی توسط پزشک دارند.
در نهایت، درد آپاندیس ممکن است با صاف ایستادن و قدم زدن همچنان ادامه داشته باشد، اما باید توجه داشت که همه افراد و شرایط ممکن است متفاوت باشند و در برخی موارد درد آپاندیس ممکن است تغییر کند.
بهترین راه برای تشخیص و درمان آپاندیسیت مراجعه به پزشک متخصص است. پزشک متخصص گوارش یا متخصص داخلی با استفاده از تاریخچه پزشکی، ارزیابی فیزیکی و اطلاعات تکمیلی مانند آزمایش های تصویربرداری می تواند تشخیص صحیح را ارائه دهد و در صورت لزوم درمان مناسب را تعیین کند.
بعد از بروز آپاندیسیت چه کارهایی نباید انجام دهید؟
بعد از بروز آپاندیسیت نباید برخی اقدامات را انجام دهید زیرا انجام آنها صدماتی به شما وارد خواهد کرد. در زیر برخش از آنها را عنوان می کنیم:
- استفاده از کیسه آب گرم: استفاده از کیسه آب گرم در منطقه دردآور ممکن است باعث افزایش التهاب و تشدید درد شود. بنابراین، بهتر است از استفاده از کیسه آب گرم خودداری کنید.
- مصرف داروها بدون مشورت پزشک: مصرف هر گونه دارو بدون تجویز پزشک می تواند تاثیرات غیرقابل پیش بینی داشته باشد و ممکن است باعث مسدود شدن علائم بالینی شود یا تشخیص صحیح را به تاخیر بیندازد. بنابراین، هرگز داروها را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنید.
- خوردن غذاهای سنگین: بعد از آپاندیسیت، سیستم گوارشی شما در حال بهبود است و ممکن است حساسیت به غذاهای سنگین داشته باشید. بهتر است در ابتدا از مواد خوراکی سبک و قابل هضم استفاده کنید و سپس به تدریج غذاهای سنگین تر را در برنامه غذایی خود بگذارید.
- فعالیت بدنی سنگین: پس از آپاندیسیت، بدن شما نیاز به استراحت دارد تا بهبود یابد. بنابراین، بهتر است از فعالیت های سنگین و ورزشی خودداری کنید تا بهبود کامل را تسهیل کنید.
همانطور که بارها اشاره شد، مهم ترین اقدام پس از بروز آپاندیسیت مراجعه به پزشک است.
درمان آپاندیسیت چگونه است؟
درمان آپاندیسیت معمولا شامل عمل جراحی به نام آپاندکتومی است که در آن آپاندیس (زائده) بیمار برداشته می شود. این جراحی معمولا با استفاده از روش لاپاراسکوپی (کم تهاجمی) یا باز (جراحی با برش بزرگ) انجام می شود. در ادامه به توضیحات بیشتر درباره درمان آپاندیسیت می پردازیم:
- جراحی لاپاراسکوپی (کم تهاجمی): در این روش، تعداد کمی برش کوچک در ناحیه شکم انجام می شود. از طریق این برش ها، وسایل لاپاراسکوپی و لیزر به داخل شکم وارد شده و آپاندیس بیمار برداشته می شود. این روش دارای مزایایی مانند کاهش درد بعد از عمل، زمان بستری کمتر و بازگشت به فعالیت عادی سریع تر است.
- جراحی باز: در این روش، برش بزرگی در ناحیه شکم انجام می شود تا به آپاندیس دسترسی داشته باشد. سپس آپاندیس بیمار برداشته می شود و بسته می شود. این روش در برخی موارد خاص مورد استفاده قرار می گیرد، مانند آپاندیسیت مزمن یا آپاندیس پاره شده.
پس از جراحی، پزشک شما مراقبت ها و راهنمایی های لازم برای بهبود پس از عمل را به شما می دهد. این شامل مواردی مانند زمان استراحت بعد از عمل، نوع غذاها و مایعاتی که باید مصرف کنید، محدودیت های فعالیتی و نکاتی درباره مراقبت از بخیه ها است. همچنین، پزشک شما در مورد عوارض محتمل عمل نکردن آپاندیس و نحوه مراقبت بیشتر در آینده نیز به شما توضیح خواهد داد.
مراقبت های بعد از عمل آپاندیس
مراقبت های بعد از عمل آپاندیس برای بهبود سریع تر و جلوگیری از عوارض ناخواسته بسیار مهم است. در ادامه به برخی از مراقبت های معمول بعد از عمل آپاندیس اشاره می کنیم:
- مصرف دارو: پزشک شما ممکن است داروهای ضد التهاب و مسکن را برای کنترل درد و التهاب معده ای معرفی کند. بسیار مهم است دستورات پزشک را در مورد مصرف دقیق داروها دنبال کنید و در صورت داشتن هرگونه علائم ناخواسته یا عوارض جانبی به پزشک خود اطلاع دهید.
- رژیم غذایی: مراقبت از تغذیه صحیح و منظم پس از عمل آپاندیس بسیار مهم است. پزشک شما ممکن است رژیم غذایی خاصی را توصیه کند، مثلا مصرف غذاهای نرم و ملین، و محدودیت در مصرف غذاهای سنگین یا حاوی چربی بالا. همچنین حفظ هیدراتاسیون مناسب با مصرف مایعات آبی مهم است.
- فعالیت بدنی: پس از عمل، استراحت کافی و آرامش برای بازگشت به شرایط طبیعی بدن بسیار مهم است. پزشک شما ممکن است زمان استراحت مورد نیاز را مشخص کند، که شامل استراحت در خانه یا بستری در بیمارستان باشد.
- مراقبت از بخیه ها: در صورت استفاده از بخیه ها برای بسته شدن برش جراحی، مراقبت و بهداشت آنها اهمیت دارد. رعایت دستورات پزشک درباره تمیز کردن بخیه ها و محیط آنها، استفاده از ضماده های محافظ و اطلاع رسانی به پزشک در صورت بروز علائم عفونت (تورم، قرمزی، و ترشحات غیرعادی) ضروری است.
- پیگیری و ارتباط با پزشک: پس از عمل آپاندیس، مراجعه به پزشک جهت ارزیابی و پیگیری بعدی مهم است. پزشک شما ممکن است وقت ملاقات بعدی را تعیین کند و نیازهای خاص شما را بررسی کند.
بیشتر بخوانید: درمان های خانگی سنگ کلیه
چگونه از بروز التهاب آپاندیس جلوگیری کنیم؟
تغیر سبک زندگی و رعایت یک رژیم غذایی سالم می تواند بسیار کمک کننده باشد. لذا مواردی که در اینجا بیان می کنیم را در نظر داشته باشید:
- مصرف میوه و سبزیجات تازه: این مواد غذایی حاوی فیبر غذایی بالا هستند که به خوبی برای تنظیم روده ها و پاکسازی آنها مفید هستند. توصیه می شود روزانه مقدار مناسبی از میوه ها و سبزیجات تازه مصرف کنید.
- مصرف آب به میزان مناسب: مصرف آب به میزان کافی می تواند جریان روده ها را بهبود داده و از تجمع مواد غذایی زائد در آپاندیس جلوگیری کند. توصیه می شود روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید.
- پرهیز از غذاهای چرب و سرخ کردنی: مصرف غذاهای سنگین و چرب می تواند بار بیشتری را بر روده ها و آپاندیس ایجاد کند. به جای آن، از غذاهای سبک، پخته شده و سالم استفاده کنید.
- مصرف غلات سبوس دار: غلاتی مانند جو، گندم کامل و برنج قهوه ای سبوس دار هستند که حاوی فیبر غذایی بالایی هستند. این غلات می توانند به پاکسازی روده ها و حرکت منظم آنها کمک کنند.
- مصرف ویتامین ها و مواد معدنی: تامین ویتامین ها و مواد معدنی ضروری در رژیم غذایی، می تواند سلامت روده ها و سیستم ایمنی را تقویت کند. بنابراین، به مصرف متنوعی از میوه ها، سبزیجات، ماهی، مرغ و مواد غذایی دیگر با محتوای غذایی بالا توجه کنید.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش و تحرک بدنی منظم می تواند حرکات روده را بهبود داده و از تجمع مواد غذایی زائد در آپاندیس جلوگیری کند. توصیه می شود به طور منظم و با میزان مناسبی ورزش کنید.
محل درد در آپاندیس
درد آپاندیس معمولا در منطقه پایین سمت راست شکم حس می شود. این درد از اطراف ناف شروع می شود و به تدریج به سمت پایین راست شکم یا منطقه آپاندیس حرکت می کند. اغلب درد آپاندیس در منطقه McBurney، که حدودا دو سوم فاصله بین ناف و استخوان سیام است، قرار می گیرد. با اعمال فشار روی این منطقه، درد معمولا بیشتر می شود.
در برخی از موارد، درد آپاندیس ممکن است از منطقه پایین سمت راست شکم به لبه ی استخوان لگن یا به سمت عقب پشت شکم تیر می کشد. در صورتی که آپاندیس پاره شود، درد ممکن است از منطقه شکم به سراسر شکم و حتی به منطقه کمر گسترش یابد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
بهترین زمان برای مراجعه به پزشک در صورت مشکوک بودن به آپاندیس و تجربه درد شدید در منطقه پایین سمت راست شکم و همراه با علائم دیگری مانند تهوع، استفراغ، تب، تغییرات در روند ادرار و غیره است. به طور کلی، اگر درد شدیدی در منطقه آپاندیس یا منطقه شکم تجربه کنید و شرایطی مشکوک به آپاندیس را دارید، باید بلافاصله به پزشک متخصص گوارش یا متخصص داخلی مراجعه کنید.
لازم به ذکر است که این مشخصات ممکن است در هر شخصی متفاوت باشد. در صورت بروز هرگونه درد شدید و ناشی از آپاندیس یا مشکوک به آن، بهتر است هرچه سریع تر با پزشک خود یا با بخش اورژانس نزدیک ترین بیمارستان تماس بگیرید. پزشک شما بر اساس علائم، تاریخچه پزشکی و بررسی های فیزیکی، تشخیص صحیح را برای شما قرار خواهد داد و در صورت لزوم درمان مناسب را تجویز خواهد کرد.