در سال های اخیر توجه و تمایل به رژیم بدون گلوتن افزایش یافته است و تبلیغاتی هم پیرامون آن صورت می گیرد و بسیاری از افراد را به خود جذب می کند. در اینجا به گلوتن و فواید و مضرات آن و رژیم غذایی بدون گلوتن می پردازیم.
گلوتن چیست؟
گلوتن یکی از پروتئین های موجود در برخی غلات از جمله گندم، جو و چاودار است و شما از طریق غذاهایی مانند نان، ماکارونی، پیتزا، غلات صبحانه، خوراک جو و غیره گلوتن دریافت می کنید.
چه کسانی باید رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت کنند؟
کسانی که بیماری سلیاک دارند، در صورتی که گلوتن بخورند سیستم ایمنی بدنشان تحریک به واکنش می شود و عوارضی همچون التهاب به وجود می آورد و به مرور باعث آسیب دیدن دستگاه گوارش و بخش های دیگر بدن می شود. در واقع در بدن این افراد هنگام ورود گلوتن، سیستم ایمنی به اشتباه آن را به عنوان مهاجم خارجی (مانند ویروس یا باکتری) تلقی کرده و وارد مبارزه با آن می شود. این واکنش سیستم ایمنی با تولید پادتن های (آنتی بادی) خاصی برای مقابله با گلوتن می شود که در آزمایش خون می توان آنها را شناسایی کرد.
علاوه بر بیماران سلیاک، گروهی از افراد نسبت به گلوتن حساس هستند. به این معنی که آزمایش های سلیاک در آنها نرمال است یعنی نشان نمی دهد سلیاک دارند اما هنگامی که غذای حاوی گلوتن مصرف می کنند علائمی مثل نفخ، اسهال یا دل درد و یا علائم دیگر را ممکن است تجربه کنند. یکی از دلایل آن می تواند آلرژی به گندم باشد. آلرژی به گندم را می توان با تست پوست شناسایی کرد. در برخی دیگر هم علت آلرژی به گندم نیست بلکه هنوز علت آن شناخته نشده است. برخی کارشناسان به این وضعیت، حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی می گویند.
توجه: به طور کلی پرهیز از گلوتن و داشتن رژیم غذایی بدون آن برای بیماران سلیاک، کسانی که به گندم آلرژی دارند و کسانی که با مصرف گلوتن اذیت می شوند (حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی) لازم است.
علت محبوبیت اخیر رژیم غذایی بدون گلوتن
دلایل این که رژیم غذایی بدون گلوتن اخیرا مورد توجه قرار گرفته و برخی افراد آنر ا تبلیغ می کنند متفاوت است. به طور کلی می توان عوامل زیر را نام برد:
- جلب توجه و افزایش بازدید در فضای مجازی
- مشاهده تاثیر آن بر افراد دیگر (که بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن داشته اند) و تعمیم دادن آن به همه
- این استدلال که اگر چیزی برای کسی مضر است پس برای من هم ممکن است مضر باشد (در این صورت هر چیزی که کسی در دنیا به آن آلرژی دارد را نباید مصرف کنید از جمله انواع مغزهای درختی، آجیل، ادویه ها، گیاهان دارویی، داروهای شیمیایی، لبنیات، گوشت ها و تقریبا همه مواد غذایی دیگر)
- تبلیغ این رژیم غذایی توسط افراد مشهور
- کسب درآمد از آن توسط شرکت های سازنده انواع محصولات مربوط به رژیم بدون گلوتن
از کجا بدانم گلوتن برایم مضر است یا نه؟
اگر احساس نمیکنید مشکلی دارید و علائم گوارشی ندارید، از سلامت خود لذت ببرید و هر چه دوست دارید غذای گلوتن دار بخورید. اما اگر علائمی دارید که فکر می کنید ممکن است به گلوتن مربوط باشد، یا علائمی دارید که علت آن مشخص نیست باید به پزشک مراجعه کنید تا علت بروز علائم شناسایی شود.
نشانه ها و علائم بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن به صورت زیر ممکن است خود را نشان دهند (اگر چه همه علائم معمولا دیده نمی شوند):
- دل درد
- وزن گیری کم در کودکان و کم اشتهایی
- نفخ
- احساس سیری
- اسهال
- ضایعات پوستی خارشی
- تاخیر در رشد (در کودکان)
توجه: علائم محدود به موارد بالا نیست اما این موارد شایع ترین علائم هستند.
همچنین بخوانید: آیا برنج پلاستیکی وجود دارد
علت حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی چیست؟
علت دقیق این وضعیت هنوز مشخص نشده است اما برخی پژوهش ها نشان می دهند ممکن است این افراد به گلوتن حساس نباشند بلکه ممکن است به کربوهیدرات معینی که در بسیاری از غذاها وجود دارد حساس باشند. بدن آنها نمی تواند این کربوهیدرات را جذب کند در نتیجه علائمی در بدن ایجاد می شود.
پژوهش های دیگری نشان داده اند ممکن است گندم بر آستر روده برخی افراد تاثیر منفی داشته باشد. آستر روده به لایه ای که سطح داخلی روده را می پوشاند گفته می شود و وظیفه هضم و جذب باکتری ها را داشته و از نفوذ باکتری ها از روده به خارج از آن، جلوگیری می کند. اما در کسانی که عدم تحمل گلوتن دارند ممکن است این لایه روده به درستی کار نکند و به باکتری ها اجازه ورود به خون یا کبد داده و در نتیجه التهاب ایجاد نماید. تحقیقات بیشتر و بزرگتری لازم است تا علت دقیق عدم تحمل گلوتن مشخص شود.
علائم و نشانه های حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی
افرادی که دچار عدم تحمل گلوتن یا حساسیت به گلوتن هستند ممکن است پس از خوردن گلوتن (حتی به مقدار بسیار کم)، احساس خستگی کنند. همچنین احساس نفخ و گاز شکم ممکن است تجربه شود.
توجه داشته باشید عدم تحمل گلوتن به این دلیل حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی نامیده می شود که در آزمایش ها، علائم بیماری سلیاک و یا آلرژی به گندم را نشان نمی دهد. برآورد می شود تنها در آمریکا، ۶ درصد جمعیت دچار عدم تحمل گلوتن هستند.
علائم و نشانه های این وضعیت ممکن است چند ساعت تا چند روز پس از مصرف گلوتن بروز کند. توجه داشته باشید معمولا این افراد همه علائم زیر را ندارند:
- دل درد
- کم خونی
- اضطراب
- نفخ
- گیجی یا سخت شدن تمرکز
- افسردگی (علائم افسردگی کدامند؟)
- اسهال یا یبوست
- خستگی
- سردرد
- درد مفصل
- حالت تهوع و استفراغ (علت پدید آمدن حالت تهوع و استفراغ)
- ضایعات پوستی
بسیاری از کسانی که عدم تحمل گلوتن دارند علائم آی بی اس (روده عصبی) را تجربه می کنند.
سوالات متداول
۱- آیا رژیم غذایی بدون گلوتن ضرری دارد؟
نه، این رژیم غذایی هیچ ضرری ندارد به جز این که هزینه اضافی برای خرید محصولات بدون گلوتن باید بپردازید و برنامه غذایی خود را محدود کنید. در محصولات بدون گلوتن، با فرآوری یا جایگزینی، گلوتن حذف شده است، به همین دلیل قیمت آنها بالاتر است.
۲- آیا گلوتن برای بدن مفید است؟
جالب است بدانید گلوتن هیچ ماده مغذی ضروری برای بدن ندارد. در واقع گلوتن یک پروتئین بی خطر، بی ضرر و بی فایده است. اگر بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن نداشته باشید، خوردن یا نخوردن گلوتن تفاوتی برای بدنتان ندارد.
۳- آیا رژیم غذایی بدون گلوتن برای بقیه افراد هم مفید است؟
هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد رژیم غذایی بدون گلوتن برای سلامتی مفید است یا از بیماری پیشگیری می کند. با این حال همیشه تحقیقاتی در این زمینه در حال انجام است و ممکن است در آینده با پیشرفت علم، توصیه های دیگری مطرح شود. در حال حاضر دانسته ها نشان می دهند رژیم غذایی بدون گلوتن هیچ کمکی به افرادی که مشکلی با گلوتن ندارند نمی کند.
۴- تفاوت بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن چیست؟
تفاوت این دو بیماری در این است که بیماری سلیاک باعث تولید پادتن های مشخصی در خون می شود و اگر پزشک در آزمایش خون از آزمایشگاه بخواهد که به دنبال آن پادتن باشد، احتمال زیادی وجود دارد که پادتن مورد نظر در نمونه خون بیمار دیده شود. همچنین بیماران سلیاک ژن غیر طبیعی مشخصی دارند که در آزمایش ژنتیک تشخیص داده می شود. اما این فاکتورها در افرادی که عدم تحمل گلوتن دارند دیده نمی شود.
۵- تشخیص بیماری سلیاک چگونه است؟
برای تشخیص بیماری سلیاک، آزمایش های معتبری از جمله آزمایش های ژنتیک، آزمایش خون که می توان در آن برخی پادتن های مربوط به این وضعیت را پیدا کرد و نمونه برداری روده وجود دارد.
