پژوهش های زیادی به این موضوع پرداخته اند که آیا تاثیر واکسن بر اوتیسم امکان پذیر است یا نه. اگر چه بر اساس پژوهش های بسیار، پاسخ به این سوال منفی است اما به دلیل شایعات و باورهای نادرست زیاد در این زمینه، تا به امروز پژوهش ها در این موضوع همچنان ادامه دارد. در اینجا به بررسی شواهد علمی در زمینه تاثیر واکسن بر اوتیسم می پردازیم.
اختلال اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم که به صورت خلاصه به آن ای اس دی (ASD) و مردم به آن اوتیسم می گویند، یک ناتوانی رشدی است که باعث چالش های مهمی در روابط فردی، اجتماعی و رفتاری می شود. علت بروز اوتیسم، ایجاد تفاوت هایی در مغز است. افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است روش متفاوتی در یادگیری، برقراری ارتباط و رفتار و تعامل با دیگران داشته باشند. اغلب ظاهر افراد اوتیست تفاوتی با دیگران ندارد و ناتوانی های آنها با یکدیگر می تواند بسیار متفاوت باشد. مثلا برخی افراد اوتیست ممکن است مهارت های گفتگویشان بسیار خوب باشد در حالی که برخی دیگر نمی توانند صحبت کنند، برخی زندگی مستقل دارند و کار می کنند در حالی که برخی دیگر نمی توانند بدون کمک دیگران زندگی روزمره خود را بگذرانند.
بیشتر بدانید: همه چیز درباره ی بیماری اوتیسم
آیا اوتیسم یک بیماری ژنتیکی است؟
بهترین راه بررسی عامل ژنتیک در یک بیماری یا سندرم این است که بروز آن در دوقلوهای همسان و ناهمسان بررسی شود. در مورد اوتیسم، در کودکان دو قلو که یکی از آنها مبتلا به اوتیسم شده است تقریبا ۶۰ درصد از مواقع قل همسان او نیز تشخیص اوتیسیم دریافت کرده است و در هیچ کدام از موارد قل ناهمسان دچار اوتیسم نبوده است. با در نظر گرفتن تعریف گسترده اوتیسم، این آمار اوتیسم در دوقلوهای همسان به ۹۲ و در دوقلوهای ناهمسان به حدود ۱۰ درصد می رسد. از این رو این آمار اوتیسم به وضوح یک مبنای ژنتیکی را نشان می دهد.
علت ایجاد اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم یک وضعیت چند علتی است و دانشمندان معتقدند عوامل مختلف بروز اوتیسم ممکن است در کنار یکدیگر قرار گرفته و شیوه رشد مغزی کودک در جنین را تحت تاثیر قرار بدهند. برخی افراد مبتلا به این اختلال تفاوت شناخته شده ای مانند یک وضعیت ژنتیکی دارند و برخی دیگر هنوز مشخص نیست چرا دچار این وضعیت شده اند. هنوز تحقیقات در این زمینه در حال انجام است و چیزهای زیادی است که باید در مورد آن یاد بگیریم.
اوتیسم چقدر شایع است؟
اختلال طیف اوتیسم در همه نژادها، قومیت ها و گروه های اجتماعی دیده می شود. طبق آخرین برآوردهای مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در آمریکا، از هر ۳۶ کودک یک نفر دچار اوتیسم می شود. در سال ۲۰۱۸ آمار یک نفر از هر ۴۴ کودک بود و در سال های پیشتر نیز آمار کمتر بوده است که ممکن است علت آن ضعیف تر بودن روش های غربالگری و شناسایی کودکان اوتیستی باشد. در یک دوره پژوهش از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷، از هر ۶ کودک بین ۳ تا ۱۷ ساله یک نفر طبق گزارش والدین دچار نوعی ناتوانی رشدی از جمله اوتیسم، اختلال بیش فعالی (بیش فعالی چیست؟) کمبود توجه، نابینایی، فلج مغزی و غیره است.
آیا واکسن زدن باعث اوتیسم در کودکان می شود؟
برخی افراد نگران این موضوع هستند که تاثیر واکسن بر اوتیسم وجود دارد اما پژوهش ها هیچ ارتباطی بین واکسن و بروز این اختلال پیدا نکرده اند. در (National Academy of Medicine) یک پژوهش بازبینی به بررسی ایمنی ۸ واکسن در جمعیت زیادی از کودکان و بزرگسالان پرداخت که نشان داد این واکسن ها به جز چند استثناء نادر کاملا بی خطر و ایمن بودند.
یک پژوهش دیگر که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد نیز نشان داده ارتباطی بین این دو وجود ندارد. این پژوهش حول شمار آنتی ژن هایی که در دو سال اول زندگی به کودک داده می شود صورت گرفت. آنتی ژن ها موادی در واکسن ها هستند که باعث می شوند سیستم ایمنی پادتن (آنتی بادی) برای مقابله با بیماری مورد نظر تولید نماید. نتایج نشان داد که مقدار کل آنتی ژن واکسن که وارد بدن کودک شده بین کودکان اوتیست و سایر کودکان هیچ تفاوتی نداشته است.
ارتباط بین واکسن ها و اختلال اوتیسم
یکی از ترکیبات واکسن که به صورت خاص مورد بررسی قرار گرفته است، تیمروزال است. تیمروزال (thimerosal) یک نگهدارنده بر پایه جیوه است که برای جلوگیری از آلودگی ویال های چند دوزی واکسن ها و عدم رشد باکتری ها و قارچ ها در آن استفاده می شود.
تحقیقات نشان می دهند تیمروزال نمی تواند هیچ ارتباطی با اوتیسم داشته باشد. در واقع در یک پژوهش بازبینی در سال ۲۰۰۴، چنین عنوان شد که واکسن هایی که تیمروزال دارند تاثیری بر اوتیسم ندارند.
از سال ۲۰۰۳، نه پژوهش با کمک مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریکا صورت گرفته است تا ارتباط بین واکسن های حاوی تیمروزال و اوتیسم مشخص شود تا اگر ارتباطی وجود دارد هر چه سریع تر جلوی آن گرفته شود. این پژوهش ها نشان دادند هیچ ارتباطی بین واکسن های سرخک، اوریون و سرخجه با اوتیسم در کودکان وجود ندارد. حتی پیش از اینکه پژوهش ها نشان دهند تیمروزال مضر نیست، تلاشی برای کاهش همه انواع قرارگیری در معرض جیوه در کودکان در آمریکا شروع شد و برای احتیاط از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ ریمورزال از واکسن های کودکان حذف شد اما تفاوتی دیده نشد.
در حال حاضر تنها نوع واکسن حاوی ریمورزال، واکسن آنفلوانزا است که در ویال های چند دوزی بسته بندی می شود. با این حال برای کسانی که هنوز مشکوک هستند واکسن های بدون تیمروزال نیز برای آنفلوانزا (واکسن آنفلونزا بزنیم یا نه؟) در دسترس است.
از کجا بدانیم فرضیه تاثیر واکسن بر اوتیسم اشتباه بوده است؟
برای اینکه متوجه بشوید چرا این مقاله از اعتبار علمی ساقط است و به طور کلی از کجا بفهمید یک مطلبی علمی است یا نه، بر روی همین مقاله تاثیر واکسن بر اوتیسم، ویژگی های مهم یک مطلب علمی را توضیح می دهیم.
۱- مقاله اول:
در مقاله اول که در سال ۱۹۹۸ منتشر شد، این فرضیه مطرح شد که واکسن سه گانه سرخک، اوریون و سرخجه باعث مجموعه وقایعی می شود که شامل التهاب روده، وارد شدن پروتئین های مضری به جریان خون و مغز و در نتیجه ایجاد اوتیسم می شود. در پشتیبانی این فرضیه، محقق آن دکتر ویکفیلد ۱۲ کودک مبتلا به تاخیر در رشد را که هشت تای آنها اوتیسم داشتند را توصیف کردند. همه این افراد مشکلات گوارشی داشتند و ظرف یک ماه پس از واکسن دچار اوتیسم شده بودند.
اما چرا این نتیجه گیری اشتباه و غیر علمی است؟
۱- ۹۰ درصد از کودکان در انگلستان که محل پژوهش در این مقاله بوده، در زمان نوشتن مقاله واکسن سه گانه را دریافت می کردند. بنابراین طبیعی است که در بین آنها، کودکان مبتلا به اوتیسم باید وجود داشته باشند.
۲- توجه داشته باشید که سن دریافت واکسن سه گانه همزمان با سنی است که بسیاری از کودکان تشخیص داده می شوند بنابراین زمانی که کودکی اوتیسم داشته باشد بسیار محتمل است که در حول و حوش دریافت واکسن، اوتیسم او تشخیص داده شود (همان طور که گفته شد در بسیاری از بیماران اوتیسم، در همان یک سال اول زندگی این اختلال تشخیص داده می شود).
۳- بیان این مشاهده که برخی کودکان مبتلا به اوتیسم، درست پیش از آن واکسن زده بودند گمراه کننده است چرا که گفته نمی شود اکثریت کودکانی که واکسن زده اند هرگز تشخیص اوتیسم دریافت نکرده اند. از طرفی بسیاری از افراد هم که اصلا واکسن نزده اند به اوتیسم مبتلا شده اند. یعنی درصد ابتلا به اوتیسم در کودکان واکسن زده و واکسن نزده مقایسه نشده بلکه صرفا گفته شده تعداد کمی از انبوه کودکانی که واکسن زده اند، اوتیسم دارند در واقع خود استدلال نیز مشکل دارد. اگر تشخیص اوتیسم کودک یک ماه پس از واکسن سه گانه دلیل بر این است که عامل آن واکسن بوده است، پس تشخیص اوتیسم کودکی که واکسن نزده و در همان سن تشخیص اوتیسم گرفته است هم باید به این معنی باشد که واکسن نزدن باعث اوتیسم شده است.
در روش علمی چنین نیست که صرف مشاهده همزمان دو پدیده، بگوییم یکی علت دیگری بوده است. مثلا اگر یک هفته پس از یک بارش تگرگ، نتیجه آزمایش ده نفر در طی غربالگری سرطان مثبت در بیاید به این معنی نیست که تگرگ باعث شده این افراد سرطان بگیرند و تگرگ سرطان زاست، بلکه صرفا دو اتفاق همزمان رخ داده اند همینطور که هزاران اتفاق در طول روز همزمان با هم رخ می دهند و به آنها توجهی نداریم. این که ممکن است چند اتفاقی که همزمان دیده میشوند با هم ارتباطی داشته یا نداشته باشند نیاز به بررسی به روش های علمی دارد. به همین منوال باید علت بروز اوتیسم در هر دو گروه از کودکان واکسن زده و واکسن نزده بررسی شود.
مشکل دیگر این نوع استدلال و نتیجه گیری این است که ادعا شده اوتیسم در نتیجه التهاب روده ایجاد می شود در حالی که علائم گوارشی مشاهده شده در این هشت کودک که این پژوهش به آنها استناد می کند طبق گفته خود محققان پس از تشخیص اوتیسم شروع شده بوده نه پیش از آن. پس نمیتواند علت بروز اوتیسم باشد، در واقع پس از بررسی های جامعه علمی، این مقاله از مقالات علمی کنار گذاشته شد و دیگر بخشی از پژوهش های علمی محسوب نمی شود چرا که از طریق روش و اصول علمی انجام نشده است.
۲- مقاله دوم:
جالب است بدانید مقاله دوم نیز توسط همان مولف یعنی دکتر ویکفیلد نوشته شده و در سال ۲۰۰۲ منتشر شده است. در این مقاله ارتباط بین ویروس سرخک و اوتیسم بررسی شده است. در این مقاله وجود یا عدم وجود ویروس سرخک در روده افراد مبتلا به اوتیست بررسی شده و گفته شده بود هفتاد و پنج درصد از ۹۱ کودکی که اوتیسم داشتند در نمونه برداری بافت روده شان ویروس سرخک وجود داشت در حالی که در تنها کسانی که اوتیسم نداشتند تنها ۵ درصد از ۷۰ فرد شرکت کننده ویروس سرخک داشتند. این هم در وهله اول هر خواننده ای را نگران می کند اما در اینجا به بررسی دقیق تر آن می پردازیم.
در این مقاله نیز نقایص علمی فراوان و جدی وجود دارد:
در یک روش علمی اولا باید کودکانی که اوتیست هستند و کودکانی که سالم هستند هر دو مورد بررسی قرار بگیرند و از نظر واکسینه شدن یا نشدن وضعیتشان باید روشن شود، طول مدت زمانی که از واکسن گذشته و زمان نمونه برداری باید مشخص باشد و تفاوت معناداری بین گروهی که واکسن زده اند و گروهی که واکسن نزده اند از نظر ابتلا به اوتیسم باید دیده شود.
در حالی که چنین مقایسه ای وجود ندارد و مشخص نیست چند درصد از افرادی که به عنوان حاملان ویروس سرخک عنوان شده اند واکسن زده بودند و چند درصد از افرادی که ویروس سرخک در نمونه روده شان نبوده واکسن نزده بودند و اصلا این موضوع چه ارتباطی با واکسن داشته است، از طرفی این که چه مدت پس از واکسن زدن نمونهه برداری انجام می شود حائز اهمیت است. در حالی که اطلاعات واکسن شرکت کنندگان و زمان آن به راحتی در دسترس پژوهشگران قرار داشته است به آن اشاره ای نشده است گویی عامدانه این اطلاعات حذف شده اند.
نکته دیگر این که ویروس طبیعی سرخک به صورت طبیعی در بیشتر دنیا همچنان فعال است و بین افراد در حال سرایت گردش است و بسیاری از افراد را آلوده می کند. بنابراین باید مشخص شود ویروس شناسایی شده در نمونه ها، از نوع ویروس طبیعی بوده یا ویروس واکسن. جالب است بدانید روش های مشخص و کاملا در دسترس برای تمایز و تشخیص بین این دو نوع ویروس وجود دارد اما مولفان این مقاله نخواسته اند این شناسایی را انجام بدهند تا مشخص شود ویروس بدن فرد از نوع واکسنی بوده یا طبیعی.
نکته دیگر این است که نتیجه مثبت کاذب (یعنی به اشتباه نتیجه نشان می دهد فرد مبتلا به ویروس سرخک است) در آزمایش سرخک بسیار رایج است ولی در این پژوهش اصلا در نظر گرفته نشده و راهکاری برای آن (برای مثال تکرار آزمایش) ارائه نشده و در واقع حتی به آن اشاره ای نشده است.
همچنین یکی از روش های علمی که برای افزایش اعتبار پژوهش ها انجام می شود این است که کسانی که آزمایش را در آزمایشگاه انجام می دهند نباید بدانند کدام نمونه مربوط به کدام شرکت کننده است و آیا صاحب نمونه اوتیسم دارد یا نه یا واکسن زده است یا نه. به این روش آزمایش کور می گویند. در این پژوهش از این روش استفاده نشده است.
حالا که متوجه شدید شایعه تاثیر واکسن بر اوتیسم از کجا آب می خورد، خوب است بدانید تعداد بسیار زیادی پژوهش علمی در این زمینه صورت گرفته است که هیچ کدام ارتباطی بین واکسن و اوتیسم پیدا نکرده اند. تعداد این پژوهش ها زیاد است اما برای مثال به یکی از آنها اشاره می کنیم.
در یکی از مطالعات که در دانمارک انجام شد، بیش از ۵۳۷ هزار کودک شرکت کردند و به مدت از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۸ پژوهش بر روی آنها ادامه یافت تا جنبه های بیشتری از اوتیسم برای محققان آشکار شود. تقریبا ۸۲ درصد از این کودکان واکسن ام ام آر (سرخک اوریون سرخجه) را دریافت کرده بودند. در این پژوهش بروز اوتیسم در گروهی که واکسن زده بودند مشابه گروهی بود که واکسن نزده بودند. همچنین ارتباطی بین سن کودکان در زمان واکسن زدن، طول زمانی که از واکسن زدنشان گذشته است و تاریخ واکسیناسیون و ایجاد اختلال طیف اوتیسم مشاهده نشد.
آیا قرار گیری جنین در معرض ویروس و عفونت می تواند باعث اوتیسم شود؟
متاسفانه جنین بسیار آسیب پذیر است. از آنجایی که جنین در بدن مادر در حال رشد و تبدیل شدن به یک انسان است، برخی عوامل محیطی می توانند باعث شوند این مسیر رشد مختل شده و برخی از بخش های بدن جنین آسیب ببیند و کامل نشود. آسیب های سمی و ویروسی به جنین می توانند باعث اوتیسم شوند چرا که به دستگاه عصبی مرکزی آسیب وارد می کنند. به همین علت گفته می شود احتمالا اوتیسم در جنین در حال رشد در رحم اتفاق می افتد.
برای مثال شیوع اوتیسم در کودکانی که در سه ماهه اول یا اوایل سه ماهه دوم بارداری مادر در معرض تالیدومید قرار گرفته اند، بیشتر است. تالیدومید (thalidomide) دارویی است که برای درمان حالت تهوع در زنان باردار مصرف می شود.
با این وجود اوتیسم در کودکانی که ناهنجاری های گوش دارند اما ناهنجاری های دست یا پا ندارند اتفاق می افتد. چون گوش ها پیش از روز ۲۴ بارداری تشکیل می شوند و دست ها و پاها پس از روز ۲۴، پس دوره زمانی ریسک اوتیسم ناشی از دریافت تالیدومید باید پیش از روز ۲۴ بارداری باشد. در تایید این یافته، رودیر (Rodier) و همکارانش شواهدی مبنی بر ناهنجاری های ساختاری دستگاه عصبی در کودکان مبتلا به اوتیسم یافتند. این ناهنجاری ها می تواند تنها در دوره رشد دستگاه عصبی جنین در رحم اتفاق افتاده باشد.
همین اتفاق در مورد عفونت سرخجه یا روبلا (rubella) نیز صادق است. کودکان مبتلا به سندرم سرخجه مادرزادی بیشتر در خطر ابتلا به اوتیسم قرار دارند. این احتمال بیشتر اوتیسم به واسطه قرار گیری جنین در حال رشد در رحم مادر با این ویروس است و پس از تولد اگر این عفونت اتفاق بیفتد دیگر چنین تاثیری ندارد.
کلام آخر
به طور خلاصه باید گفت ایجاد اختلال طیف اوتیسم از دوران جنینی است که دستگاه عصبی در حال تشکیل است. هنوز نتیجه قطعی نمی توان گرفت اما شواهد زیر نشان می دهند بیماران اوتیست با این اختلال متولد می شوند و بعدا دچار آن نمی شوند:
• بررسی های ژنتیکی اوتیسم
• زمان شروع اولین علائم اوتیسم (پژوهش ها نشان داده اند برخی والدین که از کودکان خود از بدو تولد فیلم گرفته اند خیلی زود متوجه اوتیسم او شده اند پیش از این که واکسن ام ام آر را زده باشند)
• ناهنجاری های ساختاری دستگاه عصبی کودکان مبتلا به اوتیسم
• عفونت طبیعی سرخجه مادر در بارداری و مصرف تالیدومید در بارداری
هنوز پژوهش ها در این زمینه در جریان هستند و در آینده نزدیک اطلاعات بیشتر و دقیق تری در مورد علت این اختلال و در نتیجه پیشگیری و درمان آن به دست می آوریم.
