اسهال، بیماری است که همه در طول عمر خود به آن دچار می شوند. این بیماری در حالت عادی بیماری خطرناکی نیست، اما اگر کنترل و درمان نشود ممکن است به مرگ منجر شود. پس دانستن علائم و راه های پیشگیری و درمان این بیماری ضروری است.
تعریف اسهال
دفع مدفوع مایع به جای مدفوع شکل یافته یا نرم و افزایش حجم روزانه مدفوع، که معمولاً همراه با افزایش دفعات دفع (بیش از ۳ بار در روز) می باشد.
اسهال یکی از بیماری هایی است که سالانه در سراسر جهان و بخصوص در کشورهای در حال توسعه موجب مرگ هزاران کودک می شود. البته بزرگسالان نیز از این بیماری در امان نیستند اما کودکان زیر شش سال نسبت به این بیماری حساس ترند و بیشترین تلفات اسهال در این گروه سنی می باشد زیرا به سرعت سبب از دست رفتن آب و املاح بدن می شود.
علائم اسهال
- مدفوع آبکی به همراه آب زیاد
- مدفوع با حجم و آب کم ولی به صورت دفعات مکرر اجابت مزاج
- احساس پیچش در ناحیه شکم
علل ایجاد اسهال
از مهمترین علل این بیماری، در درجه اول تغذیه نادرست و نامناسب شخص است. مواد غذایی تاثیر زیادی بر معده و روده می گذارند. مصرف دائمی مواد غذایی ملین در برخی افراد بخوبی تحمل می شود زیرا روده این افراد می تواند پیشروی این مواد هضم نشده را بخوبی تحمل کند ولی در برخی افراد سبب ایجاد حساسیت خاصی در مخاط روده ای می شود که نتیجه آن بروز اسهال خواهد بود. مثلاً شیر ممکن است برای فردی ملین باشد و در همان حال در شخص دیگری ایجاد یبوست کند. اکثر اسهال ها ناشی از غذای نامناسب یا عفونت خفیف روده هاست که خود به خود بهبود می یابد.
دیگر علل مختلف بروز
- اختلالات روانی: اسهال عصبی
- عفونت روده : عفونت ناشی از باکتری ها و میکروب های بیماری زا از قبیل ویروس، سالمونلا، شیگلاویا ماژیاد دیوز
- سایر علل روده : مسمومیت فلزات سنگین عادت به خوردن مسهل، درمان با آنتی بیوتیک ها بیماری التهاب روده و سرطان
- اختلال در جذب: به علت انواع بیماری های روده از قبیل قطع عصب واگ
- نارسایی لوزالمعده
- بیماری های عصبی
- نوعی دیابت
- آلرژی های غذایی
- علل تغذیه ای : مصرف زیاد میوه خام
- اسهال مصنوعی: در اثر مصرف مکرر مواد ملین
- بیماری های مربوط به سایر اعضاء و احشاء بدن: نظیر بیماری های مربوط به لگن
برای اطلاعات بیشتر: انواع بیماری های نشیمنگاهی
انواع اسهال بر حسب عامل ایجاد کننده
-
اسهال خونی
این نوع بیماری، مسری است و به وسیله میکروب یا انگل مخصوص ایجاد می شود در این بیماری مقداری خون به همراه مدفوع دفع می شود. میکروب این بیماری اولین بار در ژاپن دیده شد این میکروب از طریق مگس یا اشیاء آلوده به میکروب منتقل می شود.
برای اطلاعات بیشتر: آیا اسهال خونی خطرناک است
اسهال خونی به دو دسته تقسیم می شود:
الف) میکروبی
ب) پارازیتی
نوع میکروبی اهمیت زیادی ندارد اما نوع پارازیتی بسیار مهم است و پس از ابتلا به آن در صورت عدم درمان پارازیتهای مولد آن تقریباً تا پایان عمر در روده باقی می مانند.
-
اسهال عفونی
چهار نوع می باشد:
- اسهال حاد آبکی
این نوع بیماری بیشتر در مسافرین مشاهده می شود که بطور ناگهانی شروع می شود. این نوع اسهال شدید است و روزانه ۱۰ تا ۲۰ مرتبه اجابت مزاج روی می دهد. بیمار حالت تهوع، تب و درد خفیفی در شکم دارد. از دست دادن آب در این بیماری شدید است بنابراین علاوه بر جبران آب از دست رفته استراحت و خودداری از مصرف غذاهای سفت و دیر هضم بخصوص برای کودکان لازم است. غذای این بیماران بهتر است حریره بادام باشد.
گاهی اسهال آبکی در اثر ویروس است. این نوع بیماری شروعی ناگهانی دارد و با درد شکم همراه است که ممکن است تب نیز به همراه داشته باشد. معمولاً تا ۳ روز بیشتر طول نمی کشد برای درمان باید سریعاً آب از دست رفته را جبران نمود.
وبا: یکی از انواع اسهال های آبکی مهلک می باشد که بسیار شدید است و در اثر (زهرابه ای) که میکروب این بیماری ترشح می کند ایجاد شده بطور ناگهانی آغاز می شود و گاهی با استفراغ نیز همراه است. در این بیماری گاه حجم مدفوع به ده ها لیتر در روز می رسد.
اگر بیمار وبایی درمان نشود در اثر از دست دادن سریع آب و املاح بدن تلف می شود و چنانچه درمان بطور ناقص انجام شود ممکن است ضایعات کلیوی شدیدی در بیمار ایجاد کند که به سختی درمان شود. اما اگر جبران آب از دست رفته بطور صحیح و به میزان کافی صورت بگیرد احتمال مرگ بیمار به صفر می رسد و معمولاً پس از ۴۸ ساعت بهبود حاصل می شود.
- اسهال حاد خونی
این نوع بیماری همراه با دفع مقدار زیادی خون و بلغم است و در اثر عوامل بیماری زا ایجاد می شود. شیگلاها، گلی های مهاجم بیماری التهاب روده ها، سالمونلا، کامپیلوباکتر، آمیب اسهال خونی و کولیت های آنتی بیوتیکی عامل ایجاد این نوع بیماری هستند.
شروع بیماری بطور ناگهانی است و بدن مقدار زیادی آب و خون را از دست میدهد و اگر درمان ناقص انجام شود بیماری مجدداً عود میکند در آزمایش میکروسکوپی مدفوع در این بیماری مقداری سلول های چرکی گلبول قرمز و گلبول سفید تک هسته ای مشاهده می شود.
برای درمان این نوع بیماری باید سریعاً به جبران آب از دست رفته بدن پرداخت و اگر بیمار دچار کم خونی شدید شده است می توان از راه ورید اقدام به انتقال خون نمود بعلاوه از غذاهای سفت و تحریک کننده، سرخ کردنی ها و غذاهایی که طبیعت گرم دارند باید پرهیز کرد و بهتر است غذای این بیماران ماست شیرین و حریره بادام باشد.
- اسهال مزمن
این نوع اسهال ممکن است به علت بیماری سل روده ای باشد و علائم آن درد شکم، لاغری، تب و اسهال است. که با آزمایش وجود میکروب سل تأیید می شود. گاهی این میکروب در (پردۀ صفاق) جای می گیرد، که با درد شکم و اسهال خودنمایی می کند. این بیماری روده ها را به یکدیگر می چسباند و در نتیجه آن ناحیه از شکم، حالت خمیری و ارتجاعی پیدا می کند. البته این گونه اسهال ها به ندرت مشاهده می شود.
- اسهال دراز مدت با علائم سوء جذب
برخی بیماران مبتلا به اسهال به سرعت بهبود نمی یابند. بعضی از این بیماران در اثر عدم تحمل لاکتوز (قند شیر) حساسیت غذایی مانند حساسیت به گلوتن، داشتن کولون تحریک پذیر، کاهش قدرت جذب نقصان آنزیم های گوارشی و یا ضعیف شدن حرکات دودی روده ها به این نوع بیماری دراز مدت مبتلا می شوند.
اگر اسهال دراز مدت که با سوء جذب همراه است خیلی شدید نباشد، می توان با رژیم غذایی مثل پرهیز از چربی ها، شیر، الکل و غذاهایی که روده ها را تحریک می کنند و مصرف داروهای شیمیایی یا گیاهی آن را درمان نمود.
-
اسهال معدی
علامت این نوع بیماری آروغ ترش، دفع غذای هضم نشده و گاه عطش کاذب است. بهترین غذا برای این بیماران کبک کباب شده و گنجشک می باشد و به عنوان چاشنی از دارچین فلفل و زیره نیز می توانند استفاده کنند.
-
رماتیسم و نقرس به شکل اسهال
در برخی موارد مشخص می شود که علت اسهال بیماری نقرس (سوء مزاج ارثی) و رماتیسم بوده است. در این حالت کبد و هاضمه شخص سرد بوده و سموم بدن که علت بیماری هستند بطور شدید به شکل اسهال دفع می شوند.
-
اسهال حاد کودکان
این نوع بیماری زیاد ایجاد می شود و معمولاً در صورتی که برای معالجه آن از درمان های رایج استفاده شود دائمی خواهد شد و اگر درمان به وسیله آنتی بیوتیک و سایر داروها انجام شود کودک از عوارض وخیم بعدی آن در امان نخواهد بود.
برای اطلاعات بیشتر: هموروئید در کودکان
درمان خانگی اسهال
- استفاده از جوشانده های قابض
- شستشوی بخش انتهایی روده بزرگ که سبب می شود بعضی مواد باقی مانده دفع شود اما ممکن است مواد آماده دفع را نیز در روده بزرگ پخش کند.
- استفاده از برخی اسانس ها مانند اسانس بادیان
- مصرف سوپ هویج در برخی موارد
الف) دو نوع شربت برای درمان کودکان
- مصرف روزی چهار قاشق سوپ خوری شربت تمشک برای اسهال کودکان مفید است. برای تهیه آن آب تمشک را گرفته صاف کنید و به اندازه دو برابر آن قند اضافه نمایید. سپس روی حرارت ملایم گذاشته، مرتب هم بزنید تا شربت غلیظ شود. سپس شربت را در ظرفی ریخته در آن را محکم ببندید.
- ۲۰ گرم ریشه توت فرنگی را در یک لیتر آب به مدت ۵ دقیقه بجوشانید.
توجه داشته باشید که مصرف شربت توت فرنگی ادرار و مدفوع را قرمز رنگ می کند. بنابراین از رنگ ادرار و مدفوع کودک نگران نشوید.
ب) چند دستورالعمل برای درمان بزرگسالان
- سه تا چهار عدد به را بشویید و قطعه قطعه کنید و به مدت ۳۰ دقیقه در یک لیتر آب بجوشانید و مصرف کنید.
- استفاده از مخلوط پونه با ماست و نمک.
- یک قاشق سوپخوری سرخالی کلپوره را در یک لیوان آب جوش دم کنید.
- جوشانده جوانه جو بهترین دارو برای این بیماری است.
- ۳۰ گرم برگ و گل سیب زمینی را در یک لیتر آب بجوشانید. جوشانده به دست آمده حاوی مقادیری مواد مخدر و خواب آور است.
- یک مشت پوست پیاز را با دقت بشویید و به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید. سپس شیرۀ آن را با فشار خارج کنید. مایع به دست آمده را با مقداری شکر شیرین کنید و روزانه سه یا چهار مرتبه از آن مصرف کنید.
- ۱۰ تا ۲۵ گرم سوسنبر (سوسن) یا نعنای فلفلی را به مدت ده دقیقه در یک لیتر آب بجوشانید و سپس مصرف نمایید.
- مصرف جوشانده پوست تازه انجیر و برگ اسفناج برای درمان این بیماری مفید است.
- سیر مغز پسته و دم کرده چای نیز در درمان این بیماری مفیدند.
میوه ها و سبزیجات برای درمان
- انگور: ۲۵ گرم برگ انگور را در یک لیتر آب جوش دم کنید. این جوشانده برای درمان اسهال مزمن مفید است.
- ازگیل: برای درمان اسهال خونی مفید است. می توانید هر روز موقع صرف صبحانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرم ازگیل را بدون پوست میل کنید و یا یک کیلوگرم از این میوه را با کمی شکر بپزید و به صورت شربت درآورید و چهار روز متوالی هر روز یک چهارم آن را مصرف کنید.
- اسفناج: جوشانده برگ اسفناج برای درمان این بیماری و شست شوی معده مفید می باشد.
- آلبالو: این میوه عطش را کاهش داده و مصرف مغز هسته آن برای اسهال و ناراحتی های صفراوی مفید است.
- انبه : برای درمان این بیماری مفید است، اما مربا و ترشی انبه برای بیماران مبتلا به اسهال مضر می باشد.
- ذرت (بلال): نان ذرت سفیدتر از نان گندم است و بهترین غذا برای بیماران مبتلا به سل و اسهال می باشد.
- به: به را زیر آتش یا فر تنوری کنید، به حدی که رنگ آن تیره شود، در این حالت مصرف آن اسهال مزمن را برطرف می کند. آب به برای معالجه اسهال خونی و خونریزی معده تجویز می شود.
- بادام : لعاب بادام جهت درمان این بیماری مفید می باشد.
- پیاز : در مورد اسهال اطفال شیرخوار می توانید سه عدد پیاز متوسط را رنده کنید و به مدت ۲ ساعت در یک لیتر آب جوش دم کنید و این دم کرده را کم کم به طفل بخورانید.
- چای سیاه: دم کرده گل و برگ چای برای رفع این بیماری مفید است و دم کرده ۲۰ تا ۳۰ گرم از این گیاه در یک لیتر آب جوش برای رفع اسهال معمولی و اسهال خونی (دیسانتری) مؤثر است.
- خرمالو: این میوه ویتامین های Bو A و C را دارا می باشد و برای درمان اسهال خونی مفید است.
- زنجبیل: برای درمان اسهالی که در اثر مسمومیت غذایی ایجاد شده مفید است.
- سیب زمینی: برای درمان اسهال تشنّجی و صفراوی مفید است.
- عسل: مصرف آن برای رفع اسهال خونی خفیف مفید است.
- ماست: برای افراد مبتلا به اسهال خوراک و داروی بسیار خوبی است، زیرا به واسطه تولید باکتری های مفید با انگل های اسهال مبارزه می کند. ماست غذایی مفید و مقوی است و بهترین غذا برای مبتلایان به این بیماری، کته با ماست کم چربی و کته سماق می باشد.
- هویج: این سبزی مثل همه سبزیجات و بلکه بیشتر از همه آن ها عمل روده ها را تنظیم می کند و به همین دلیل مصرف آن برای اسهال و یبوست مفید است. برعکس رژیم های گوشتی هویج مدفوع را نرم می کند و به همین علت بهتر است خوراکی هایی را که از گوشت تهیه می شوند با هویج مصرف کرد.
سخن آخر
اسهال بیماری است که بر اثر میکروب و باکتری هم وارد بدن می شود، پس داشتن سبک زندگی سالم و رعایت بهداشت و رژیم غذایی مناسب می تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند.
