بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
قرص های ضد بارداری یکی از روش های جلوگیری از بارداری هستند که بسیار موثر و احتمال بارداری را به شدت کاهش می دهند. در این مقاله به طور کامل با روش مصرف و مزایا و عوارض این قرص ها آشنا خواهید شد.
قرص ضد بارداری چیست؟
قرص جلوگیری از بارداری، غیراز قدرت عقیم کننده موقتی باید جوابگوی شرایط چهارگانه زیر باشد:
- اثر زیان بخشی روی ارگانیسم نداشته باشد.
- لذت جنسی را تقلیل ندهد.
- به آسانی جذب شود.
- قیمت مناسبی داشته باشد.
مزایای قرص برای جلوگیری از حاملگی بسیار مطمئن و روشن است و در صورتی که مطابق دستور، از آن استفاده شود تقریبا امکان بارداری وجود ندارد. این به خصوص در مواردی که زن به دلایل پزشکی نباید حامله شود بسیار مناسب است و علاوه بر آن مزایای دیگری هم دارد از جلمه باعث تنظیم قاعدگی، کم شدن خون قاعدگی و از بین رفتن دردهای دوره قاعدگی می شود. این امر برای زنانی که از این ناراحتی ها رنج می برند بسیار قابل توجه است. در بعضی موارد به تعادل هورمونی در بدن زنان کمک می کند و باعث بهبود شرایط جسمی و روحی در آنها می گردد. در برخی امراض نظیر کیست های فولیکولی تخمدان و غدد پستانی باعث بهبود بیماری می گردد.
همچنین بخوانید: روش های طبیعی جلوگیری از بارداری
مکانیسم اثر قرص های ضد بارداری
رایج ترین قرص هایی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرد حاوی مخلوطی از استروژن وپروژسترون می باشد. این دو هورمون که به طور طبیعی در بدن زن وجود دارد موجب پیدایش خصوصیات روحی و جسمی زنانه می شود. ترشح این دو هورمون در بدن زن که از شروع دوره قاعدگی تا پایان این دوره به مقدار نسبتا زیاد توسط تخمدان ها صورت می گیرد.
به طور کلی چگونگی اثر قرص های ضدبارداری را به شرح زیر می توان خلاصه نمود:
- قرص های ضد حاملگی مانع تخمک گذاری می گردند.
- عبور تخمک به علت کندی و فلج شدن حرکات لوله ها مختل می شود.
- مانع لانه گزینی به علت تغییرات آندومتر می گردند.
- مهاجرت اسپرماتوزوئیدها را از گلوی رحم مختل می سازند.
روش مصرف قرص های ضد بارداری
قرص های پیشگیری معمولا در یک دوره ۲۱ روزه که از روز پنجم شروع قاعدگی آغاز می شود تجویز می گردند. در فاصله ۱ تا ۵ روز پس از پایان یافتن قرص قاعدگی ماهانه با خونریزی کمتر از معمول آغاز می شود. معمولا حدود یک هفته پس از پایان یافتن قاعدگی خوردن قرص برای دوره جدید آغاز می شود. با استفاده از این قرص ها طول دوره ماهانه در حدود ۲۸ روز است. با توجه به این که بسته های قرص معمولا محتوای ۲۱ عدد قرص حاوی هورمون هستند که خوردن آنها سه هفته طول می کشد. بنابراین اگر مثلا قرص در روز چهارشنبه شروع شود، روزی که آخرین قرص از بسته خورد می شود نیز چهارشنبه خواهد بود و چون معمولا بین دو بسته قرص یک هفته فاصله است، زمان شروع و اتمام بسته بعدی نیز احتمالا چهارشنبه خواهد بود.
در صورتی که خوردن قرص در یک شب فراموش شود، باید به محض متوجه شدن یک عدد قرص خورده شود و قرص بعدی در موقع خودش مصرف گردد. اگر خانمی ۲ شب متوالی قرص را فراموش کند باید به محض متوجه شدن دو قرص با هم بخورد و شب بعد هم از دو قرص استفاده کند و بهتر است در آن ماه از یک وسیله دیگری نیز برای جلوگیری از حاملگی استفاده کند. اگر سه شب متوالی خوردن قرص فراموش شود در آن ماه باید خوردن قرص را کنار گذاشته و از یک وسیله دیگر جهت جلوگیری از حاملگی استفاده کرده و خوردن قرص را به دوره بعد که از روز پنجم قاعدگی خواهد بود موکول نماید.
پس از تمام شدن قرص ها در صورتی که قاعدگی شروع شود، دوباره از روز پنجم قاعدگی خوردن قرص ها را باید شروع نمود ولی چنانچه تا ۷ روز بعد از اتمام قرص ها قاعدگی ظاهر نشود، بدون توجه به آن، خوردن قرص را مانند دوره قبل باید ادامه داد. در صورتی که قاعدگی برای ۲ تا ۳ ماه اتفاق نیفتد باید به پزشک مراجعه کرد زیرا ممکن است بارداری رخ داده باشد.
خانم ها می توانند در صورتی که بخواهند قاعدگی خود را یک هفته عقب بیندازند قرص را از روز پنجم شروع نموده و به مدت بیست و هفت روز ادامه دهند، اگر مایل باشند دو قاعدگی خود را عقب بیندازند میتوانند قرص را تا سی و چهار روز ادامه دهند.
عده ای از متخصصین معتقدند که هر ۲-۳ سال برای مدت سه ماه باید استفاده از قرص را قطع کرد تا به هیپوفیز و تخمدان ها اجازه داده شود عمل طبیعی خود را انجام دهند و برای چند ماه تخمک گذاری انجام شود. زنانی که از قرص جلوگیری از حاملگی استفاده می کنند به علت تغییرات متابولیسم بدن به ویتامین ها به خصوص ویتامین B و سایر ویتامین های گروه B و ویتامین C نیاز بیشتری دارند .
انواع قرص های ضد بارداری
- نوع ترکیبی: همه ۲۱ قرصی که در یک دوره به کار می رود دارای ترکیبی از پروژسترون و استروژن هستند، مثل قرص LD.
- نوع متوالی: ۱۴ تا ۱۶ قرص اول از ۲۱ قرص تنها حاوی استروژن است و به ۵ تا ۶ قرص آخر از ۲۱ قرص پروژسترون نیز اضافه شده است.
- مینی پیل (mini pills): این قرص ها فقط دارای پروژسترون هستند. می توان در افرادی که نباید استروژن مصرف کنند، در زنانی که سنشان بالای ۳۵ سال است، در بیماران مبتلا به واریس، به کاربرد این نوع قرص را همچنین می توان در بیمارانی که دچار آثار جانبی ناشی از استروژن موجود در قرص های ترکیبی شده اند استفاده نمود. با وجود این که اثر مینی پیل در جلوگیری از حاملگی به اندازه قرص های ترکیبی نیست ولی به نوبه خود موثر است.
- قرص اورژانسی: قرص اورژانسی در زمان های اورزانسی و استفاده های فوری به کار می روند. این قرص بیش از یک یا دو بار در سال نباید استفاده شود.
مطالعات مختلف نشان داده است که میزان اثر قرص های ترکیبی بیش از قرص های متوالی است.
مزایای قرص ضد بارداری
- به طوری که مقدار خونریزی را کم کرده
- کاهش احتمال پیدایش کم خونی
- جلوگیری از خونریزی های نامنظم
- تنظیم قاعدگی
- درمان درد های قاعدگی (درمان های خانگی کاهش درد پریود)
- مصرف قرص های ضد حاملگی در اغلب موارد موجب از بین رفتن جوش های صورت می گردد.
- اکثر زنانی که برای نخستین بار قرص مصرف می کنند از اعمال جنسی لذت بیشتری می برند.
- کاهش شدت ریزش مو
- کاهش احساس پری و حساسیت به لمس در پستان
عوارض قرص های ضد بارداری
برخلاف آثار مثبتی که مصرف قرص های ضد بارداری در اکثر موارد دارند، برخی از زنان در اثر مصرف این قرص ها دچار عوارضی می گردند که گاه ناگزیر به تعویض نوع قرص و حتی ترک این روش و استفاده از روش های دیگر پیشگیری می گردند.
۱. خونریزی بین دو قاعدگی:
مصرف قرص های ضد حاملگی در برخی از مصرف کنندگان موجب بروز خونریزی در فواصل بین دو قاعدگی می گردد که با تعویض نوع قرص اغلب قابل درمان است.
۲. سرطان:
اگر سرطان در یکی از اعضاء وجود دارد یا به تازگی پیدا شده است بهتر است که قرص مصرف نشود.
۳. دیابت و قرص های ضدبارداری:
مطالعات دقیق نشان داده است که قرص ها در زنان سالم به هیچ وجه موجب پیدایش بیماری قند در هنگام مصرف یا پس از قطع قرص ها نمی گردند ولی در زنان دارای دیابت ممکن است باعث تشدید بیماری آنها گردد. بنابراین در صورتی که زنان دیابتیک علاقه مند به استفاده از قرص ها باشند باید تحت مراقبت شدید قرار گیرند.
۴. عفونت دستگاه ادراری و ترشحات واژن:
عفونت جهاز ادراری و ترشحات واژن در مصرف کنندگان قرص های ضد حاملگی بیشتر است هر قدر مدت استفاده از قرص ها طولانی تر باشد علائم فوق بیشتر دیده می شود. بروز التهاب گلوی رحم که از عوارض استروژن هاست یکی از علل مهم ترشحات واژن به شمار می آید.
برای اطلاعات بیشتر: ترشحات واژن چیست و چگونه درمان می شوند
۵. عوارض کبدی:
براساس مطالعات انجام شده قرص ها آثار مضری بر روی فعالیت کبد ندارند. نهایت با مصرف قرص ها تغییراتی در غلظت آنزیم های کبدی مشاهده می گردد که خوشبختانه این تغییرات موقتی بوده و پس از قطع آنها، کبد به حال اولیه برگشت خواهد نمود. به هر حال استفاده از قرص های ضد حاملگی در افرادی که توموری در کبد آنها محسوس است یا سابقه یرقان دارند تجویز نمی گردد.
۶. بیماری کیسه صفرا:
به نظر می رسد که مصرف قرص های ضدبارداری میزان التهاب کیسه صفرا و پیدایش سنگ صفراوی را بالا می برد. پس از ۵ سال مصرف قرص ها میزان سنگ کیسه صفرا، دو برابر کسانی است که از قرص ها استفاده نمی کنند.
۷. ناهنجاری های جنین:
ناهنجاری های جنین در اثر مصرف قرص فوق العاده نادر بوده و به نسبت ۷ نوزاد در ۱۰۰۰۰ حاملگی گزارش گردیده است. مسئله دیگر که همچنان حائز اهمیت است ترشح هورمون ها در شیر مادران است که در نهایت وارد بدن نوزاد می گردد. ولی بررسی نشان داده است که این مقدار ناچیز بوده و منشا عوارض خاصی در بدن نوزادان نیست.
موارد منع مصرف قرص
- سابقه سکته مغزی و بیماری عروق قلب
- اختلال واضح کارکرد کبد
- وجود قطعی یا احتمالی سرطان پستان و رحم یا بیماری های بدخیم تخمدان و سایر سرطان های وابسته به استروژن
- خونریزی دستگاه تناسلی با علل ناشناخته
- بارداری
کسانی که نبابد قرص ضد بارداری مصرف کنند:
کسانی که موارد زیر را در خود دارند نباید از قرص های ضد بارداری اسفاده کنند:
- تومورهای رحمی
- فشارخون بالا
- صرع
- سابقه ای که نشان دهنده احتمال وجود دیابت قندی باشد.
- سابقه سردردهای میگرنی
- سن ۳۵ یا بالاتر از آن به ویژه در مبتلایان به چاقی، فشارخون و دیابت
- افرادی که سیگار زیادی مصرف می کنند به خصوص اگر سن آنها از ۳۵ سال بیشتر است.
سخن آخر
این قرص ها در حال حاضر موثرترین وسیله پیشگیری از بارداری هستند. این روش برای زوج های جوان که هنوز کاملا در وضع جدید خود مستقر نشده اند و یا در زنانی که هنوز ازدواج رسمی ننموده اند یا مادرانی که قادر به نگهداری فرزند دیگر نیستند روش ایده آلی است. با وجود این که ممکن است مصرف قرص ها با عوارض ناچیز یا خطرناکی همراه باشد، ولی می توان با جرات خطر عوارض اتفاقی قرص ها را پذیرفت مگر در مواقعی که مصرف قرص ها سلامت و حیات مصرف کننده ای را به طور جدی تهدید نماید که در این صورت روش پیشگیری دیگری می بایست جایگزین این روش گردد.
