کلسترول که یکی از انواع چربی بدن است یک ماده ی حیاتی برای بدن میباشد که دارای دو نوع خوب و بد است که اگر نوع بد آن از حدی بالاتر رود امکان ابتلا به بیماری های خطرناک و کشنده را بالا می برد. در این مقاله ما شما را به طور کامل با انواع کلسترول، علل و علائم کلسترول بالا و تاثیر کلسترول بر بدن آشنا خواهیم کرد.
کلسترول چیست؟
به طور خلاصه می توان گفت کلسترول یک ماده ی چرب است که توسط کبد ساخته می شود و مقدار کمی از طریق خوردن به دست می آید. این ماده در تمام سلول های بدن یافت می شود و نقش عمده ای در عملکرد روزانه سلول های بدن ما دارد. بیش از ۵۰ درصد بیماری های قلبی عروقی به سطح کلسترول خون مرتبط است.
غذاهایی که حاوی کلسترول هستند شامل لبنیات، گوشت های چرب، زرده ی تخم مرغ، امعا و احشاء گوسفند مثل جگر، قلوه، کله پاچه و مغز و غذاهای دریایی مثل صدف و میگو می باشند. همه ی غذاهای دریایی به جز ماهی حاوی کلسترول هستند و غذاهای گیاهی کلسترول ندارند.
چرا ما به کلسترول نیاز داریم؟
کلسترول نقش حیاتی در عملکرد روزانه بدن ما دارد و بدون آن نمی توانیم زنده بمانیم. ترکیبات کلسترول بخش زیادی از غشای خارجی سلول های بدن را می سازد و در کنترل ورود و خروج مواد از طریق غشا نقش دارد علاوه بر این کلسترول در موارد زیر نقش دارد:
- ساختن بعضی از هورمون ها مثل استروژن و تستوسترون
- ساختن بعضی از ویتامین ها
- کمک به ساخت صفرا و هضم مناسب غذا
انواع کلسترول
کلسترول را به دو نوع اصلی کلسترول LDL و کلسترول HDL تقسیم می کنند. عنوان کلسترول بالا یک غلط شایع است که بسیاری از افراد از جمله پزشکان هنوز هم آن را به کار می برند. استفاده از این عبارت به خوبی نشان می دهد که کلسترول بالا است اما نوع آن را مشخص نمی کند.
به عنوان یک قانون کلی HDL را نوع خوب و LDL و تری گلیسرید و VLDL را نوع بد می نامند. داشتن کلسترول بالا همیشه بد نیست، داشتن سطح بالایی از کلسترول خوب (HDL) می تواند به سلامت رگ ها کمک کند به همین دلیل است که عبارت کلسترول بالا گاهی غلط انداز است.
چرا کلسترول LDL بد است؟
اگر LDL خون ما بالا باشد بعد از مدتی مقدار اضافی آن در دیواره داخلی رگ ها رسوب می کند. این رسوب می تواند تشکیل پلاک هایی به نام آتروم را دهد که رگ ها را تنگ کرده و عبور خون را محدود می کند. این فرآیند را گرفتگی رگ ها می نامند. این پدیده با محدود کردن جریان خون موجب می شود اکسیژنی که به بافت ها می رسد کمتر از حدی باشد که برای عملکرد صحیح به آن نیاز دارند. این امر موجب می شود زمانی که ما به اکسیژن بیشتری نیاز داریم مثلا هنگام ورزش کردن دچار مشکل شویم.
کمبود اکسیژن می تواند هنگام راه رفتن یا دویدن موجب درد پاها شده یا درد قلبی ایجاد نماید. این دردهای هشداردهنده به طور طبیعی با استراحت از بین می رود اما اگر یک رگ حیاتی به طور کامل مسدود شود. عضلاتی که توسط آن تغذیه می شوند، در اثر فقدان اکسیژن از بین می روند. در صورتی که این عضلات در قلب باشند ما دچار حمله قلبی با احتمال مرگ می شویم. این کلسترول اضافی به تدریج در دیواره عروق تجمع پیدا می کند و ممکن است وقتی متوجه آن شویم که دچار حمله قلبی یا دیگر مشکلات قلبی عروقی شده باشیم برای همین است که به آن قاتل مخفی می گویند.
همچنین بخوانید: داروهای کاهش دهنده چربی خون
چرا کلسترول HDL خوب است؟
بر خلاف HDL ،LDL کلسترول اضافی را از دیواره رگ ها به کبد باز می گرداند تا به عنوان صفرا در مدفوع دفع شود. با انجام این کار روند گرفتگی رگ ها را به تعویق انداخته و ما را در مقابل بیماری های قلبی عروقی محافظت می کند. پس وجود آن برای سلامتی لازم و ضروری است. سطح HDL پایین خطر بیماری قلبی عروقی را افزایش می دهد. در زنان سطح HDL پایین همراه با اضافه وزن پس از یائسگی ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را نیز افزایش دهد.
علت های افزایش کلسترول
سطح کلسترول در خون وابسته به عوامل زیر است:
- سن
- جنس
- زمینه ژنتیکی
- داشتن بیماری های دیگر مثل دیابت
- سابقه ی خانوادگی
- رژیم غذایی
- فعالیت فیزیکی
بعضی علل قابل کنترل هستند و بعضی به ما نمی توانیم زمان را به عقب برگردانیم و زمینه ژنتیکی خود را تغییر دهیم اما می توانیم آنچه را می خوریم تغییر دهیم یا فعالیت بیشتری انجام دهیم. مهم این است که با تمام توان برای کاهش کلسترول تلاش کنیم.
۱- سن و جنس:
گاهی کلسترول بالا نتیجه ی افزایش سن است که هم در مردان و هم در زنان رخ می دهد. اما توجه داشته باشید که در مردان بالاترین سطح کلسترول در سنین ۵۴-۴۵ سالگی مشاهده می شود در حالی که در زنان در سنین ۶۴-۵۵ سالگی دیده می شود. این روند در بروز بیماری های قلبی در دو جنس نیز انعکاس یافته است و شروع بیماری کرونر قلب در زنان ده سال دیرتر از مردان است.
۲- رژیم غذایی:
افرادی بیشتر دچار کلسترول بالا می شوند که مقادیر زیادی چربی اشباع شده در رژیم غذایی خود مصرف می کنند چربی های اشباع شده که در غذاهایی مانند گوشت، کره، پنیر، خامه یافت می شوند سطح کلسترول LDL را بالا می برند. استفاده از رژیم غذایی سالم می تواند سطح کلسترول را ۵ تا ۱۰ درصد یا بیشتر کاهش دهد. کاهش مصرف چربی های اشباع شده (جانشین کردن آنها با چربی های اشباع نشده تک زنجیره و چند زنجیره ای) و مصرف بیشتر میوه، سبزیجات سالاد و استرول های گیاهی می تواند مفید باشد. هم چنین استفاده از روش های آشپزی سالم تر مانند کباب کردن به جای سرخ کردن توصیه شده است. بیشتر توصیه هایی که برای داشتن رژیم غذایی سالم شده است در کنترل کلسترول مؤثرند.
برای اطلاعات بیشتر: برای کاهش چربی خون بالا چی بخوریم؟
۳- فعالیت فیزیکی:
سلامت و تندرستی با فعالیت شما ارتباط مستقیمی دارد. ورزش منظم ارتباط تنگاتنگی با وزن مناسب دارد که موجب کاهش خطرات قلبی عروقی می شود. ورزش می تواند سطح HDL را افزایش دهد.
۴- سابقه ی خانوادگی:
همانطور که قبلا هم اشاره کردیم بعضی از اختلالات چربی زمینه خانوادگی دارند که یکی از آنها افزایش کلسترول خانوادگی است. افزایش کلسترول خانوادگی یک نوع اختلال ارثی است که تقریبا از هر ۵۰۰ نفر یک نفر به آن مبتلا است.
علائم افزایش کلسترول
کلسترول بالا معمولا هیچ علامت قابل توجهی ندارد پس بدون انجام آزمایش نمی توان آن را تشخیص داد. سطح چربی های خون با یک آزمایش ساده خون تعیین می شود اما مسئله این است که بدانیم چه کسانی باید آزمایش انجام دهند.
- برای بررسی (چک آپ) این آزمایش را انجام دهید.
- چون عوامل خطر بیماری قلبی عروقی را دارید یا دچار بیماری قلبی عروقی شده اید، پزشک به شما توصیه می کند این آزمایش را انجام دهید.
- نشانه هایی از چربی غیر طبیعی داشته باشید مانند رسوب کلسترول در پلک چشم یا تاندون ها.
- برای یکی از بستگان شما اخیرا تشخیص کلسترول بالا داده شده است.
نکته: توصیه می شود افراد بالای ۲۰ سال آزمایش چربی خون را انجام دهند و در صورتی که طبیعی بود هر پنج سال آن را تکرار نمایند. این آزمایش شامل کلسترول HDL ،LDL و تری گلیسرید است.
شما باید نتیجه ی آزمایش را به پزشک نشان دهید تا شما را از وضعیت تان آگاه کند. اگر کلسترول بالا داشته باشید پزشک خطر بروز بیماری قلبی عروقی را در شما بررسی می کند و به شما برنامه ای برای کنترل کلسترول می دهد.
تاثیر کلسترول بر بدن
شاید داشتن کلسترول بالا برای شما چندان ترسناک نباشد اما این احتمال وجود دارد که شما هیچ علامتی پیدا نکنید و برای همین با بی اعتنایی از کنار آن بگذرید. این خطرناک ترین و بدترین کاری است که ممکن است انجام دهید با نادیده گرفتن این مشکل شما خود را در معرض خطر جدی برای ایجاد بیماری قلبی عروقی قرار می دهید.
اگر مقدار هر یک از انواع کلسترول در خون غیر طبیعی شود، بر عملکرد قلب و دستگاه گردش خون تاثیر می گذارد. سیستم گردش خون شامل قلب و شبکه وسیع سرخرگ ها و سیاهرگ هایی است که خون را به محل هایی که به آن نیاز دارند در سراسر بدن حمل می کنند و دوباره به قلب باز می گردانند قلب ما در هر روز حدود ۷۰۰۰ لیتر خون را پمپ می کند و به درون رگ ها می فرستد. سالم بودن سیستم گردش خون کلید سلامتی و لذت بردن از زندگی طولانی و فعال است. اگر گردش خون قسمتی از بدن به دلیلی کم یا مختل شود آن قسمت یا عضو نمی تواند عملکرد طبیعی داشته باشد و سلامت فرد به خطر می افتد.
۱- بیماری عروق کرونر قلب:
اصطلاح بیماری عروق کرونر (رگ های تغذیه کننده قلب) برای دو تا از شایع ترین بیماری های قلبی (حمله قلبی و آنژین) به کار می رود که در نتیجه کلسترول بالا یا چربی های سرخرگ های قلب غیر طبیعی ایجاد می شوند. بیماری کرونر قلب (CHD) زمانی رخ می دهد که رگ هایی که خون را به قلب می رسانند دچار تنگی شده و ایجاد آنژین و گاهی حمله قلبی نمایند. بیشتر مرگ های ناشی از بیماری کرونری در اثر حمله قلبی (سکته) ایجاد می شوند.
۲- آترواسکلروز:
آترواسکلروز (سخت و سفت شدن رگ ها) به طور مستقیم با سطح کلسترول خون مرتبط است و علت زمین های بیشتر بیماری های قلبی عروقی است. در این بیماری دیواره شریان ها با لایه ضخیمی از موادی شبیه لجن (که پلاک یا آتروم نامیده می شوند) پوشیده می شود. این لایه از رسوب چربی کلسترول و مواد دیگر تشکیل شده و موجب تنگ شدن مجرای رگ ها می شود. اگر آترواسکلروز ادامه پیدا کند رگ مسدود شده و خون از آن عبور نمی کند. معمولا خون در این حالت مستعد لخته شدن می باشد که ممکن است شریان را کاملا مسدود کرده و اوضاع را خیلی خطرناک تر کند.
آتر و اسکلروز می تواند زمینه ساز عوارض زیر باشد:
- حمله قلبی یا سکته ی قلبی
- آنژین
- سکته ی مغزی
- بیماری عروق محیطی که معمولا بر آئورت و شریان های با اثر می گذارد.
۳- آنژین:
باریک شدن یا انسداد کامل یکی از شریان های کرونر که خون رسانی به قلب را بر عهده دارند موجب کاهش اکسیژن رسانی به قلب و درد قلبی در هنگام فعالیت می شود.
۴- حمله ی قلبی یا سکته:
حمله ی قلبی (سکته ی قلبی زمانی رخ می دهد که قسمتی از عضله قلب به علت نرسیدن اکسیژن کافی به آن محل دچار صدمه دائمی یا مرگ شود. بیشتر مرگ های ناشی از بیماری کرونری در اثر حمله قلبی (سکته) ایجاد می شوند.
عوامل خطر بیماری قلبی عروقی
در حالت عادی شما در معرض بیماری قلبی عروقی نیستید مگر اینکه سطح چربی های خون تان غیرطبیعی شود. در حقیقت کلسترول LDL بالاتر و کلسترول HDL پایین تر، خطر بیشتری برای ایجاد بیماری قلبی عروقی دارد.
عوامل دیگری که خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش می دهند عبارتند از:
- کشیدن سیگار
- داشتن اضافه وزن
- نداشتن فعالیت ورزشی کافی
- بالا بودن فشار خون
- ابتلا به دیابت
همچنین بخوانید: راه های کنترل کلسترول
مهم این است که این عوامل خطر قابل تغییر را کنترل نمایید زیرا متاسفانه بعضی عوامل خطرساز وجود دارند که قابل تغییر نیستند. مانند:
- داشتن سابقه ی بیماری قلبی عروقی در خانواده
- وجود آترواسکلروز (سابقه ی حمله ی قلبی ،آنژین، سکته ی مغزی، بیماری عروق محیطی)
- جنسیت (بیماری های قلبی عروقی تا میانسالی در مردان شایع تر است اما در سنین بالا تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد).
- نژاد مردم هند و آسیا بیشتر در معرض خطر هستند.
حرف آخر
کلسترول بالا زمینه ساز بسیاری از بیماری های خطرناک و حتی خطر مرگ می باشد. بنابراین باید با تغییرات کوچک در سبک زندگی و تغذیه خود از بروز این بیماری ها جلوگیری کرد. اگر بدن خود را بشناسید و سبک زندگی مناسب خود را پیدا کنید به سلامتی بیشتری دست می یابید.
