بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
عمل جراحی برداشتن تخمدان چیست؟
در عمل جراحی برداشتن تخمدان یا اوفورکتومی، یک یا هر دو تخمدان از بدن بیرون آورده میشوند. تخمدانها غددی هستند که هورمون میسازند تا چرخه های قاعدگی را تنظیم کرده و به سلامت قلب و استخوان کمک کنند. تخمدانها همچنین دربردارنده تخمک بوده و به رشد تخمکها کمک میکنند تا بارداری انجام شود.
کسانی که از بدو تولد دختر شناخته میشوند، دو تخمدان دارند، یکی در راست و دیگری در چپ لگن.
انواع عمل برداشتن تخمدان
بر پایه تاریخچه پزشکی و علائمی که دارید، یکی از انواع گوناگون عمل برداشتن تخمدان برایتان برگزیده میشود:
- اوفورکتومی یک طرفه: در این عمل، تنها یک تخمدان (راست یا چپ) برداشته می شود
- اوفورکتومی دو طرفه: هر دو تخمدان برداشته می شوند
- اوفورکتومی – سالپنگو: برداشتن یک تخمدان و یک لوله فالوپ (لوله ای که تخمک ها را از تخمدان به رحم میرساند)
- اوفورکتومی- سالپنگو دوطرفه: برداشتن هر دو تخمدان و لوله های فالوپ هر دو سوی بدن
- هیسترکتومی با اوفورکتومی – سالپنگو: برداشتن رحم همزمان با برداشتن یک لوله فالوپ و یک تخمدان
- هیسترکتومی کامل با اوفورکتومی – سالپنگوی دوطرفه: برداشتن رحم، دهانه رحم و هر دو لوله فالوپ و هر دو تخمدان در یک عمل جراحی
دلایل نیاز به عمل برداشتن تخمدان
دلایل برداشتن یک یا هر دو تخمدان میتواند یکی از رخدادهای زیر باشد:
- بیماری آندومتریوز: هنگامی که سلول های درون رحم به بخش های دیگر بدن جا به جا شده و در آنجا رشد میکنند.
- کیست (گونه ای از توده های خوش خیم (غیر سرطانی))
- عمل جراحی پیشگیرانه برای کسانی که در خطر بالای سرطان تخمدان و سرطان پستان قرار دارند
- جهش ژنی BRCA که به سرطان تخمدان یا سرطان پستان میتواند بینجامد
- سرطان تخمدان
- پیچ خوردگی تخمدان (هنگامی که تخمدانها پیرامون رگهای خونی شان تاب خورده و درد شدیدی ایجاد میکنند
- عفونت تخمدان یا پیرامون آن (بیماری التهابی لگن) و یا آبسه لوله-تخمدان
برای اطلاعات بیشتر: علائم و راه های پیشگیری و درمان سرطان تخمدان
بارداری پس از برداشتن تخمدان چگونه است؟
شما پس از برداشتن هر دو تخمدان یا هر دو لوله فالوپ دیگر نمیتوانید به شکل طبیعی باردار شوید. اگر رحمتان هنوز سرجایش باشد و هنوز خیلی خواهان بارداری هستید، میتوانید با فناوری آی وی اف (IVF) و به کار گیری جنین اهدایی یا تخمک فریز شده خودتان باردار شوید.
برای این که از تخمک خودتان برای بارداری بهره ببرید، پیش از برداشتن تخمدان باید از مراکز درمانی ویژه این کار بخواهید تخمکهایتان را فریز کنند.
اگر تنها یک تخمدان را برداشته اید و لوله فالوپ همان طرف و رحم سرجایشان هستند، میتوانید به روش طبیعی باردار شوید.
آماده شدن برای عمل تخمدان چگونه است؟
نخست معاینه میشوید و سپس پزشک برایتان آزمایش هایی مینویسد. نتیجه این آزمایشها را باید به پزشک نشان داده و هنگام عمل همراه داشته باشید:
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- سونوگرافی
- گاهی ام ار آی، سی تی اسکن یا نامه دکتر قلب نیز خواسته میشود
برای اطلاعات بیشتر: تفسیر نتایج سونوگرافی تخمدان و رحم
عمل برداشتن تخمدان چگونه انجام میشود؟
نخست بیهوش میشوید تا هیچ چیزی در عمل احساس نکنید.
روشهای گوناگون برای برداشتن تخمدان وجود دارد که هر یک معایب و مزایایی دارد:
- عمل برداشتن تخمدان با لاپاراسکوپی
در لاپاراسکوپی چند سوراخ یک تا دو سانتیمتری در پایین شکم شما ایجاد میشود تا از آنها لاپاروسکوپ وارد شود. یک شلنگ باریک که در سر آن دوربین وجود دارد و ابزارهای جراحی از این سوراخها به درون بدن فرستاده میشوند.
گاهی وقتها پزشک از روش لاپاراسکوپی به کمک ربات بهره میبرد تا دقت کار افزایش یابد. لاپاراسکوپی روشی کم تهاجمی تر با دوره بهبودی کوتاهتر است.
- عمل برداشتن تخمدان از واژن
این روش جراحی تخمدان نیز کم تهاجمی است و دوره بهبودی آن کوتاهتر است. در این روش معمولا تخمدانها همزمان با برداشتن رحم، از واژن بیرون کشیده میشوند.
- لاپاراتومی
در برخی موارد جراح از لاپاراتومی برای برداشتن تخمدان بهره میبرد. در لاپاراتومی جای برش جراحی بزرگتر است. لاپاراتومی و جراحی های باز (با برشهای بزرگتر) دوره بهبودی شان طولانی تر است و خطر عوارض در آنها بیشتر از روشهای نامبرده است هرچند روی هم رفته احتمال عوارض جدی در این جراحی ها کم است.
خطرات و عوارض جراحی برداشتن تخمدان
عمل برداشتن تخمدان نسبتا ساده و ایمن و بی خطر است به ویژه اگر نزد پزشک باتجربه این کار را انجام بدهید.
عوارض عمومی این عمل که در هر عمل جراحی میتواند پیش بیاید عبارتند از :
- خونریزی
- عفونت
- واکنش به بیهوشی
- لخته شدن خون
عوارضی که در موارد نادر ممکن است در عمل برداشتن تخمدان تجربه شود اینها هستند:
- آسیب دیدن اندامهای پیرامون
- اگر هر دو تخمدان برداشته شوند ناتوانی در بارداری طبیعی
- ایجاد علائم پریود توسط سلولهای باقیمانده تخمدان مانند درد پایین شکم. به این وضعیت سندرم بقایای تخمدان میگویند
- پارگی توده در حال برداشت در جراحی (اگر توده سرطانی باشد، پارگی آن میتواند باعث پخش شدن سلولهای سرطانی و رشد آنها در شکم شود)
- عوارض یائسگی (اگر درمان جایگزینی هورمونی انجام نشود)
در یائسگی استروژن به تدریج در بدن کم میشود ولی در جراحی برداشتن تخمدانها، بدن ناگهان دچار کمبود استروژن میشود چون دیگر تخمدانی وجود ندارد که استروژن بسازد.
مراقبت های پس از عمل برداشتن تخمدان
پس از عمل تا زمان بهبودی (بین دو تا شش هفته) باید نکات زیر را رعایت کنید:
- راه رفتن اشکالی ندارد ولی نباید ورزش کنید
- نباید جسم سنگین بلند کنید
- رابطه جنسی نباید داشته باشید
- تنها نوار بهداشتی میتوانید استفاده کنید و از گذاشتن تامپون باید خودداری کنید
- نباید در وان یا استخر بروید و تنها دوش میتوانید بگیرید
- جای زخم را تمیز و خشک نگه دارید
- داروها را همانگونه که از شما خواسته شده بخورید
- تا زمانی که مسکن میخورید، نباید رانندگی کنید
برای اطلاعات بیشتر: مراقبت های قبل و بعد از لاپاراسکوپی
پس از عمل برداشتن تخمدان، در چه صورت باید با پزشک تماس بگیرم؟
اگر عمل برداشتن تخمدان یا اوفورکتومی انجام داده اید، مراقب نشانه های زیر باشید و اگر هر یک از آنها رخ داد با پزشک تماس بگیرید:
- ورم یا قرمزی در جای زخم عمل
- تراوش کردن مایع یا چرک از جای زخم (نشانه عفونت است)
- درد لگن
- ورم یا درد در پاها (میتواند نشانه لخته شدن خون باشد)
- تهوع یا استفراغ
- تب یا لرز
- درد در هنگام ادرار کردن
- تراوش هایی با بوی بد یا همراه با خارش از واژن
هورمون درمانی پس از برداشتن تخمدان
همانگونه که گفته شد تخمدانها کار ساخت هورمون استروژن و پروژسترون را انجام میدهند. هنگامی که تخمدانها هر دو برداشته شوند دیگر این هورمونها در بدن شما ساخته نمیشوند و یائسه میشوید.
اگر هر دو تخمدان برداشته شده باشند، به بیشتر خانمها پیشنهاد میشود تا سن یائسگی طبیعی (معمولا ۵۱ سالگی)، درمان جایگزینی هورمونی را انجام بدهند. چرا که افت هورمونهای استروژن و پروژسترون با مشکلات و عوارضی همراه است.
همچنین توصیه میشود اگر درمان هورمونی انجام میدهید، سالی یک بار میزان استروژن بدن اندازه گیری شود.
معایب و مزایای هورمون درمانی
عوارض یائسگی به دلیل کمبود استروژن در بدن رخ میدهد. استروژن بر کارکرد مغز، استخوانها، پوست، قلب، رگهای خونی و دیگر اندامها تاثیر میگذارد. از این رو افت کمبود استروژن میتواند به اختلالات متابولیک، بیماریهای قلبی عروقی، سرطان، مشکلات دستگاه عصبی و افزایش مرگ و میر بینجامد.
نتایج یک یک پژوهش گسترده که ۲۵ سال به طول انجامید نشان میدهد کم بودن استروژن با افزایش چشمگیر بیماری های عروقی، سکته مغزی و مرگ و میر همراه است.
عوارض دیگر کمبود استروژن عبارتند از گرگرفتگی، خشکی واژن، افسردگی یا اضطراب و پوکی استخوان. یک پژوهش در سال ۲۰۰۶ نشان داد زنانی که تخمدانهایشان را پیش از ۴۵ سالگی برداشته اند، ۱.۷ برابر میانگین زنان احتمال مرگ و میر (به هر دلیلی) داشتند. همچنین یائسگی زود هنگام با دو برابر شدن احتمال بیماری پارکینسون و زوال عقل (دمانس) همراه بوده است.
با این حال درمان جایگزینی هورمونی معایبی نیز به دنبال دارد. یک پژوهش نشان میدهد درمان جایگزینی هورمونی در زنان یائسه احتمال سرطان پستان را اندکی افزایش میدهد. هرچند این پژوهش بر روی زنانی با میانگین سنی ۶۳ سال انجام شده است و ارتباطی با زنان زیر ۴۵ سال که پیش از یائسگی درمان جایگزینی هورمونی انجام میدهند ندارد.
برای اطلاعات بیشتر: هورمون درمانی چگونه انجام می شود؟
چه کسانی نباید درمان هورمونی را انجام دهند؟
- برای کسانی که علائم یائسگی را پس از عمل تخمدان ندارند و نیازی به درمان حس نمیکنند ممکن است درمان هورمونی لازم نباشد.
- زنانی که بالای ۵۰ سال دارند و در سن طبیعی یائسگی قرار دارند، میتوانند درمان جایگزینی هورمونی را انجام ندهند و به صورت طبیعی وارد دوران یائسگی شوند.
- کسانی که بیماری کبدی دارند باید با پزشک مشورت کنند. قرصهای استروژن به کبد فشار زیادی می آورند. از این رو پزشک ممکن است روشهای دیگر رساندن استروژن به بدن شما را بیازماید مانند استفاده از چسب یا ژل استروژن.
- کسانی که با عوارض داروهای هورمونی (مانند حساسیت یا دردناک شدن پستانها، سردرد یا تهوع) مشکل دارند
- کسانی که در خطر مشکلات زیر قرار دارند باید با پزشک در این زمینه گفتگو کنند:
- سکته مغزی (هورمون درمانی اندکی میتواند احتمال سکته مغزی را بیشتر کند)
- لخته شدن خون (استروژن خوراکی میتواند ریسک لخته شدن خون را کمی بیشتر کند ولی کرم و چسب استروژن ریسک کمتری دارد)
- حمله قلبی (بر اساس برخی پژوهشها استروژن و پروژسترون ترکیبی میتواند تا اندازه ای ریسک حمله قلبی را در پی داشته باشد)
- سرطان پستان (بین برخی انواع سرطان پستان و هورمون استروژن ارتباط وجود دارد. اگر سرطان پستان از نوع حساس به هورمون دارید نباید درمان هورمونی یا هر گونه منبع دیگر استروژن دریافت کنید)
آیا درمان هورمونی احتمال سرطان سینه را افزایش میدهد؟
چندین پژوهش نشان داده اند درمان هورمونی با استروژن و پروژسترون ترکیبی میتواند افزایش اندکی در احتمال سرطان پستان بدهد.
جامعه سرطان آمریکا میگوید شواهد نشان میدهند درمان هورمونی با استروژن تنها (بدون پروژسترون)، تاثیری بر افزایش سرطان پستان ندارد مگر این که بیش از شش سال استفاده شود. پژوهشهای Women’s Health Initiative نیز نشان میدهد هیچ افزایشی در سرطان سینه (سرطان پستان) در زنانی که تنها هورمون استروژن سیستمی دریافت میکرده اند دیده نشده است. با این حال باید بدانید کسانی که رحم دارند و هورمون درمانی استروژن تنها دریافت کرده اند ممکن است احتمال سرطان اندومتر در آنها اندکی بیشتر باشد هرچند دیگر پژوهشها ارتباطی بین این درمان و افزایش احتمال سرطان ندیده اند.
یک پژوهش بزرگ نشان داد مقدار افزایش احتمال سرطان پستان در زنانی که هورمون درمانی ترکیبی دریافت میکردند در حد هشت مورد در هر ۱۰ هزار زن بوده است. از این رو در مقایسه با عوارض کمبود استروژن، این افزایش ریسک را میتوان نادیده گرفت. این افزایش ریسک در دوزهای بالاتر بیشتر از دوزهای پایینتر است.
برای اطلاعات بیشتر: سرطان سینه چگونه پدید می آید و آیا روش درمانی برای آن وجود دارد؟
همچنین در یک پژوهش، تاثیر هورمون درمانی در کسانی که جهش ژنی BRCA1 را داشته اند و به خاطر پیشگیری از سرطان عمل برداشتن تخمدانها را انجام داده اند انجام شد. این پژوهش داده های ۸۰ مرکز درمانی از ۱۷ کشور مختلف از سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۷ را مورد بررسی قرار داد و به این نتیجه رسید هیچ ارتباطی بین مصرف هر نوع هورمون درمانی پس از برداشتن تخمدان با سرطان پستان وجود ندارد و هیچ تفاوتی بین کسانی که درمان هورمونی کرده بودند و کسانی که هورمون مصرف نکرده بودند دیده نشد.
نکته دیگر این است که تفاوتی در تاثیر هورمونهای سنتزی (که در آزمایشگاه ساخته میشود و درست همانند هورمونهای بدن ماست) و هورمونهای طبیعی یا زیستی (که از گیاهان گرفته میشود) وجود ندارد.
اگر هنوز نگران درمان هورمونی هستید جالب است بدانید پژوهشها نشان میدهند درمان هورمونی موضعی مانند حلقه، کپسول یا کرم واژنی با دوز پایین استروژن هیچ تاثیری بر افزایش ریسک سرطان پستان ندارد چرا که بیشتر هورمون در بافت واژن باقی می ماند و وارد بدن نمیشود.
