یکی از مشکلاتی که ممکن است برای برخی از والدین اتفاق بیفتد بلوغ زودرس کودکان است. بلوغ در کودکان از ۱۱ سالگی شروع میشود و در موارد بسیار نادر ۳ سالگی سن شروع بلوغ است. کاهش سن بلوغ احتمال ابتلا به بیماریهای مختلف از جمله سرطان را افزایش میدهد. بلوغ زودرس به ندرت رخ میدهد و در هر ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ نفر، ۱ نفر به این مشکل دچار میشود.
رشد غیر طبیعی استخوانها و عضلات یکی از نتایج بلوغ زودرس است. طی این مشکل تغییراتی در بدن کودک به وجود میآیند که معمولا باید در نوجوانی ایجاد شوند. بلوغ زود هنگام موجب میشود که نشانههای بلوغ جنسی زودتر از موعد در بدن دختر و پسر ظاهر شوند.
۸ تا ۱۳ سال سن شروع بلوغ طبیعی در دختران است در صورتی که این دوره در پسران از ۹ تا ۱۴ سالگی شروع میشود و این در حالی است که نشانههای بلوغ زودرس در سن ۸ یا ۹ ظاهر میشوند. عوارض ناشی از بلوغ زودرس کوتاه مدت هستند و قبل از بزرگسالی نتایج آن از بین میروند. در بلوغ زودرس عضلات و استخوانها رشد سریعی دارند و توانایی تولید مثل در فرد ایجاد میشود همچنین شکل و اندازه بدن او تغییر میکند. برای این که کودکان بلوغ و بزرگسالی سالم توام با شادی داشته باشند نیاز به مشاوره و درمان مناسب دارند.
بلوغ چیست؟
بلوغ بازه زمانی است که دختر و پسر بلوغ جنسی پیدا میکنند. در بلوغ، تغییرات جسمی در دختر و پسر شکل میگیرد که منجر به ایجاد قدرت تولیدمثل و شکل گرفتن خصوصیات جنسی ثانویه در دختر و پسر میشود. به این ترتیب ویژگیهای جسمی همانند زنان و مردان بالغ به دست میآورند.
بلوغ نه تنها از نظر بیولوژیکی و جسمی تغییراتی را ایجاد میکند بلکه در رشد روانی، اجتماعی و عاطفی افراد نیز تاثیرگذار است. شروع بلوغ دختران در سن ۷ سالگی و در پسران در ۹ سالگی بلوغ زود هنگام گفته میشود.
نشانه ها | علل بروز | عوارض | تشخیص |
رشد قد سریع | ژنتیک | آسیب روانی | ام آر ای MRI |
رشد مو در زیر بغل و نواحی شرمگاهی | چاقی | اضطراب و استرس | سونوگرافی |
بوی بدن بزرگسالان | مهاجرت در سنین پایین | اعتماد به نفس پایین | اشعه X |
بزرگ شدن سینه در دختران | فرزند خانگی در سن پایین | اعتیاد به مواد مخدر | آزمایش خون |
بم شدنصدا در پسران | پرتو درمانی و شیمی درمانی | علاقه به روابط جنسی | رادیوگرافی سر و صورت |
نشانههای بلوغ زودرس
این اختلال همان نشانههای بلوغ طبیعی را در دختران و پسران دارد. تنها از نظر سن با بلوغ طبیعی تفاوت دارد که همین موضوع مشکلات زیادی را برای کودک ایجاد میکند. نشانههای شایع در بلوغ زود هنگام شامل موارد زیر هستند:
- رشد قد سریع
- رشد مو در زیر بغل و نواحی شرمگاهی
- رشد سبیل و ریش در مردان
- جوش و آکنه
- بوی بدن بزرگسالان
- بزرگ شدن سینه
- قاعدگی در سن ۸ تا ۹ سال
- بزرگ شدن آلت تناسلی، بیضهها و کیسه بیضه
- بم شدن صدا
رشد سریع و جهش گونه یکی از علائم این اختلال است که در بین دختران و پسران مشترک است.
انواع بلوغ زودرس
بلوغ زودرس محیطی و مرکزی انواع مختلف بلوغ زودرس هستند که به دلایل مختلفی ایجاد میشوند؛ اما علائم یکسانی دارند.
۱. بلوغ زودرس مرکزی
ترشح غیرطبیعی و در سن پایین گنادوتروپین علت ایجاد بلوغ زودرس مرکزی است. غده هیپوفیز مسئول ترشح گنادوتروپینها هستند. گنادوتروپینها پس از رسیدن به تخمدانها در دختران و بیضهها در پسران موجب تولید هورمونهای جنسی استروژن و پروژسترون میشوند.
با ترشح هورمونهای جنسی تغییرات فیزیکی مرتبط با بلوغ در بدن دختران و پسران ایجاد میشود. ترشح هورمون استروژن در دختران باعث ایجاد ویژگیهای زنانه میشود و در پسران نیز با ترشح پروژسترون خصوصیات مردانه ایجاد میشود.
علت اصلی بلوغ زود هنگام ناشناخته است. اکثر افرادی که به این مشکل مبتلا میشوند سالم هستند و بیماری جدی پزشکی ندارند. در برخی افرادی که به بلوغ زودرس مرکزی مبتلا میشوند وجود تومور مغزی، تومور در ستون فقرات، کم کاری تیروئید، تجمع مایعات در مغز در زمان تولد و آسیب به نخاع یا مغز گزارش شدهاست.
علل ایجاد بلوغ زودرس مرکزی
در حال حاضر علت مشخصی برای ایجاد این نوع بلوغ بیان نشدهاست. ابتلا به این مشکل در کودکان زیر ۶ سال بیشتر مشاهده میشود. چنانچه نشانههای این اختلال شدیدتر باشند تاثیرگذاری آن نیز افزایش پیدا میکند. با دیدن نشانههای بلوغ زودرس مرکزی هرچه سریعتر باید به پزشک مراجعه کرد. احتمال ایجاد این نوع بلوغ در دختران کمتر از پسران است و علل ایجاد آن عبارتند از:
- انباشتگیها و تومورهای گوشتی خوش خیم
- صدمات مغزی آسیب زننده به توازن بدن
- التهابات مغزی ناشی از عفونت
۲. بلوغ زودرس محیطی
ابتلا به این بلوغ کمتر از بلوغ زودرس مرکزی است. تولید نابهنگام آندروژن و استروژن علت ایجاد بلوغ زود هنگام محیطی است. علت این ترشح زودهنگام ممکن است اختلال در غدد فوق کلیوی، غده هیپوفیز، غده آدرنال و یا وجود مشکل در بیضهها و تخمدانها باشد.
سندروم مک کون- آلبرایت یکی دیگر از عوامل ایجاد کننده بلوغ زودرس محیطی است. این سندروم یک مشکل ژنتیکی غیر طبیعی است که در تولید هورمونها، رشد استخوانها و رنگ پوست مشکلاتی را ایجاد میکند.
۳. اشکال دیگر این اختلال
امکان ابتلا به دو نوع بلوغ زودرس در دختران وجود دارد. در تلارک زودرس پستانها رشد کمی دارند که با بلوغ طبیعی این مشکل برطرف میشود.
در آدرناک زودرس که شکل دیگری از بلوغ زود هنگام است ترشح زودهنگام آندروژن موجب رشد موی عانه و بوی بدن بزرگسالان میشود. این دو نوع بلوغ نیاز به درمان ندارند.
چه عواملی احتمال به ابتلا به بلوغ زودرس را افزایش میدهد؟
عوامل مختلفی ممکن است باعث بروز این اختلال شوند این عوامل عبارتند از:
۱. سابقه خانوادگی
این عامل در دختران بیشتر از پسران ممکن است باعث بلوغ زودرس شود. اگر در خانواده شما نیز سابقه ابتلا به این اختلال وجود دارد فرزند شما بیشتر در معرض این مشکل قرار دارد.
۲. چاقی
در ۳۰ سال گذشته تعداد کودکان چاق دو برابر شدهاست. تولید استروژن فقط مختص تخمدانها نیست بلکه در سلولهای چربی نیز امکان تولید استروژن وجود دارد؛ در نتیجه هرچه چاقی در جهان بیشتر شود آمار بلوغ زودرس نیز افزایش پیدا میکند. مصرف قرصهای ضد بارداری، استفاده از پمادها و کرمهای هورمونی به دلیل این که حاوی استروژن و پروژسترون هستند نیز در ایجاد بلوغ زودرس موثر میباشند.
۳. نژاد
معمولا دخترانی که پوست تیره دارند مانند دختران آمریکایی آفریقایی در مقایسه با دخترانی که پوست روشن و سفید دارند زودتر به بلوغ میرسند. حتی این افراد ممکن است قبل از ۶ سالگی به بلوغ زود هنگام برسند.
۴. ژنتیک
جهشهای ژنتیکی از دیگر عوامل بلوغ زودرس است که همراه با تولید هورمونهای جنسی است. اگر بلوغ زود هنگام به دلیل جهشهای ژنتیکی رخ دهد ممکن است والدین یا دیگر اعضای خانواده نیز به این مشکل دچار باشند.
۵. مهاجرت، فرزندخواندگی و غیره در سنین پایین
فرزندخواندگی بینالمللی یا مهاجرت چنانچه در سن پایین کودکان اتفاق بیفتد میتواند منجر به بلوغ زودرس در آنها شود. بر اساس نتایج تحقیقات این شرایط میتواند ۱۰ تا ۲۰ درصد احتمال ابتلا به بلوغ زود هنگام را در کودکان افزایش دهد. برای جلوگیری از این اختلال توجه به سن کم کودک در هنگام مهاجرت با فرزندخواندگی از اهمیت زیادی برخوردار است.
۶. مصرف محصولات حاوی استروژن و پروژسترون
استفاده از محصولات هورمونی مانند کرمها، پمادها یا قرص های ضد بارداری در زمان شیردهی کودکان را بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار میدهد. همچنین مصرف مواد حاوی استروژن و پروژسترون نیز شرایط مساعدی برای ابتلا به بلوغ زود هنگام را فراهم میکند.
۷. بیماریها
برخی از اختلالهای اکتسابی با زمینهای نیز در ایجاد بلوغ زود هنگام موثر هستند. بیماریهای زمینه ساز بلوغ زودرس عبارتند از:
- سندروم مک کون آلبرایت
- کم کاری تیروئید
- هایپرلازی مادرزادی
مواردی که اشاره شد به خصوص در پسران منجر به تولید هورمونهای مردانه و بروز نشانههای بلوغ زود هنگام میشود.
۸. پرتودرمانی و شیمی درمانی
ابتلا به سرطانهای خردسالی به دلیل پرتودرمانی و داروهای شیمی درمانی و مصرف داروهای مخصوص بیشتر در معرض بلوغ زودرس هستند و این اختلال در کودکانی مبتلا به سرطان خون بیشتر مشاهده میشود.
عوارض بلوغ زودرس
بله، یکی از عوارض آن صدمات روحی و روانی است. خجالت کشیدن و مسخره شدن از طرف دوستان و همکلاسیها و سایر مشکلاتی که این اختلال ایجاد میکند میتواند آسیبهای جدی به زندگی آینده او وارد کند. در ادامه به عوارض ناشی از بلوغ زودرس میپردازیم:
کوتاهی قد، چاقی و اندام های ریز از علائم شایع افرادی است که دارای این اختلال هستند. در برخی موارد نیز قدی بلندتر از همسالان خود دارند که موجب متمایز شدن آنها در بین همسالانشان میشود. رشد قدی با پایان یافتن بلوغ متوقف میشود و در بلوغ زودهنگام موجب توقف رشد قد در سن پایین میشود؛ در نتیجه فرد دچار کوتاهی قد میشود.
نتیجه تحقیقات نشان میدهد که بلوغ زودهنگام با پرخاشگری و افسردگی همراه است. مشکلات رفتاری شدید در کودکانی که رشد کمی دارند بیشتر دیده میشود.
همچنین بخوانید: شایع ترین اختلالات رفتاری کودکان
یکی دیگر از عوارض بلوغ زودهنگام و تولید هورمونهای جنسی در بدن کودکان، تمایل به روابط جنسی در سنین پایین است. مشکلاتی از جمله بارداری کودکان میتواند در اثر عدم آگاهی نسبت به این موضوع و تبلیغات نادرست ایجاد شود.
دوران بلوغ سختیهای روحی و روانی برای افراد به وجود میآورد و چنانچه فرد زودتر به بلوغ برسد و آمادگی لازم را نداشته باشد با مشکلات شدیدتری مواجه میشود. پریود شدن دختران در سن کم همراه با اضطراب و استرس بیشتری است و ممکن است اثر منفی آن روی رفتار کودکان برای همیشه باقی بماند. بنابراین شروع قاعدگی قبل از ۹ سال موجب آسیبهای روحی و اضطراب شدیدتر میشود.
بر اساس نتایج تحقیقات بلوغ زودرس در دختران موجب میشود که آنها بیشتر در معرض نافرمیها و سرطان سینه قرار بگیرند. روح و روان کودکان بیشتری آسیب پذیری را نسبت به بلوغ زود هنگام دارد و این موضوعی است که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد. تفاوت داشتن با همسالان، احساس خجالت و عدم تمایل برای ارتباط با دیگران موجب میشود که فرد شناخت صحیحی نسبت به خودش نداشته باشد و زمینه را برای ابتلا به افسردگی فراهم میکند.
چه زمانی بلوغ زودرس مشکل آفرین میشود؟
با مشاهده علائم بلوغ زود هنگام مراجعه به پزشک مربوطه لازم و ضروری است. به دلیل تغییراتی که در کودک به وجود میآید و تفاوتهایی که ممکن است با دوستان و همسالان خود داشته باشند عدم توجه به او موجب ایجاد مشکلات روحی مانند خود کم بینی و اعتماد به نفس پایین میشود. آسیبهای ناشی از نادیده گرفتن عوارض بلوغ زودرس در کودکان عبارتند از:
- اعتماد به نفس پایین
- خود کم بینی
- اعتیاد به مواد مخدر
- شکست در زناشویی
- ناتوانی در ارتباط برقرار کردن با دیگران
- منزوی شدن
- افکار منفی
- خودکشی
- افسردگی
برای جلوگیری از این عوارض لازم است در صورت مشاهده علائم ناشی از بلوغ زودرس به پزشک مربوطه مراجعه شود.
همچنین بخوانید: دلایل استرس و اضطراب در کودکان
نحوه تشخیص بلوغ زودرس
مهمترین علت ایجاد بلوغ زودرس ژنتیک است. وزن کم در زمان تولد و اضافه وزن در ۸ سالگی از عوامل ایجاد بلوغ یا پریود زودرس در دختران است. تاکنون علت اصلی این اختلال ناشناخته ماندهاست هرچند عواملی مانند جهش ژنتیکی، اختلالات غدد فوق کلیوی، مشکلات هورمونی، ضربه به سر، التهاب، رادیوتراپی و توده از عوامل موثر در بلوغ زود هنگام هستند.
از عواملی که میتواند موجب بلوغ زودرس پسران شود میتوان به ایجاد تومورهای ترشح کننده (Hcg)، هورمونهای مردانه و هورمون جنسی اشاره کرد. با مشاهده علائم اولیه بلوغ در کودکان ۸ یا ۹ سال لازم است به پزشک متخصص اطفال مراجعه شود. حتی اگر تردید دارید که آنچه میبینید نشانه بلوغ است یا نه مشورت با پزشک میتواند به شما کمک کند.
پزشک با معاینه فیزیکی و مشاهده علائم این اختلال برای تشخیص علت آن آزمایشاتی را تجویز میکند که عبارتند از:
- بررسی رشد استخوانها به وسیله اشعه ایکس
- بررسی میزان هورمون تستوسترون در پسران و پروژسترون در دختران به وسیله آزمایش تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین
- بررسی مشکلات غده هیپوفیز از طریق ام آر آی
- انجام سونوگرافی شکم و تخمدانها
- تعیین سن استخوانی و بررسی هورمونهای مختلف
- انجام رادیوگرافی از سر و صورت
- بررسی سطح هورمون ها با آزمایش خون
توجه: در مورد کودکانی که مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی هستند نتیجه آزمایش تحریک هورمون نشان دهنده افزایش سطح هورمون Gnrh است. اما در مبتلایان به بلوغ محیطی سطح هورمون ثابت و بدون تغییر است.
درمان بلوغ زودرس
بلوغ خفیف که میزان پیشرفت کمی دارد شاید نیاز به درمان خاصی نداشته باشد. همچنین در بلوغ زودرس که علائم آن نزدیک به سن بلوغ طبیعی بروز پیدا کنند نیاز به درمان خاصی نیست. در غیر این صورت با توجه به نوع بلوغ زود هنگام روش درمان متفاوت خواهد بود.
درمان این اختلال بر اساس نظر پزشک و با توجه به نتایج آزمایشات و مشورت با بیمار صورت میگیرد. علاوه بر درمانهای جسمی و فیزیکی، حمایتهای روانی و عاطفی نیز برای درمان این اختلال لازم و ضروری است؛ بنابراین وجود یک تراپیست و راهنماییهای او به درمان موثرتر این مشکل بسیار کمک میکند. گزینههای درمان بلوغ زودرس عبارتند از:
۱. دارو درمانی
مصرف دارو در اکثر کودکان برای درمان این اختلال کفایت میکند. داروهایی که پزشکان تجویز میکنند قرصهای دارای هورمونهای سنتزی و مصنوعی هستند که موجب کاهش ترشح هورمونهای جنسی میشوند.
۲. جراحی
در مواردی که وجود تومور منجر به بلوغ زودهنگام در کودکان شود برای درمان آن از روش جراحی استفاده میشود. در این شرایط جراح با برداشتن تومور و در صورت لزوم جایگزین کردن پروتز به درمان این مشکل کمک میکند. روش جراحی بیشتر در مورد دختران و برای برداشتن تومور چسبیده به تخمدان صورت میگیرد و پس از این جراحی نیز از پروتز استفاده میشود.
درمان بلوغ زودرس مرکزی
روشهای درمان در این نوع بلوغ برای جلوگیری از تولید هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئین ساز (LH) در غده هیپوفیز به کار میروند. اگونیست (GnRH) دارویی است که برای توقف فعالیت غده هیپوفیز موثر است. این دارو هر سه ماه یکبار تزریق میشود.
مصرف این دار موجب کند شدن روند بلوغ و افزایش قد بیشتر از سن رشد میشود. دروه درمان ۱۶ ماه طول میکشد و پس از این مدت روند بلوغ طبیعی ادامه پیدا میکند.
درمان بلوغ زودرس محیطی
بلوغ زودرس محیطی در اکثر موارد ناشی از وجود تومور است؛ بنابراین برای درمان این نوع بلوغ باید تومور برداشته شود. در برخی موارد برای درمان از جراحی یا پرتو درمانی استفاده میشود. همچنین پزشک برای جلوگیری از تولید پیش از موعد استروژن و پروژسترون داروهایی را تجویز میکند.
بهترین پزشک برای درمان بلوغ زودرس کیست؟
برای تشخیص و درمان بلوغ زودرس پزشکان و متخصصان اطفال و متخصصان غدد بهترین پزشکان هستند. برای درمان بلوغ زودهنگام علاوه بر درمان پزشکی مراجعه به مشاور و تراپیست برای حل مشکلات روحی و روانی کودکان نیز لازم است و این روش بهترین شیوه برای درمان بلوغ زود هنگام است.
تاثیر تغدیه بر بلوغ زودرس
گرچه عوامل مختلفی بر بلوغ زودرس موثر هستند؛ اما نتایج تحقیقات تاثیر تغذیه بر بلوغ زودرس را تایید میکنند. یکی از عوامل مهم در ایجاد بلوغ زودرس به ویژه در دختران نوع مواد غذایی مصرفی آنها است. چند نمونه از مواد غذایی که موجب بلوغ زودهنگام میشوند عبارتند از:
- گوشت قرمز: تحقیقات نشان میدهند مصرف بیش از ۱۲ مرتبه گوشت قرمز در هفته توسط دختران، احتمال ابتلا به بلوغ زودرس را در آنها دو برابر میکند.
- کافئین: مصرف این ماده غذایی برای بزرگسالان و کودکانی که به سن رشد نرسیدهاند مضر است. یکی از مضرات این ماده تغییرات هورمونی به ویژه در کودکان است. چای نیز از نوشیدنیهایی است که مصرف آن در کودکانی که به سن رشد نرسیدهاند به ویژه در دختران موجب تغییرات هورمونی و بلوغ زود هنگام میشود.
برای اطلاعات بیشتر: تغذیه مناسب کودکان و نوجوانان چیست؟
- غذاهای چرب و شیرین: مصرف بیش از اندازه شیرینیها و فست فودها علاوه بر چاقی و اضافه وزن مشکلات دیگری را نیز به دنبال دارد. مصرف این مواد غذایی یکی از عوامل مهم در ایجاد بلوغ زود هنگام است؛ بنابراین مصرف زیاد این گونه غذاها برای کودکان زیر سن رشد مضر است و باید میزان مصرف آنها کاهش پیدا کند. گاهی اوقات مصرف لبنیات پر چرب نیز در ایجاد جوش، آکنه و بلوغ زودرس در کودکان موثر است.
- جگر مرغ: کتف، سنگدان، جگر و بال مرغ دارای هورمونهایی هستند که زمینه را برای تغییرات هورمونی و بلوغ زودرس در کودکان فراهم میکند.
- پیاز: نتیجه تحقیقات انجام شده ارتباط بین مصرف پیاز و ایجاد بلوغ زودرس را تایید میکند. هورمونهای موجود در پیاز شرایط را برای ایجاد این اختلال در کودکان فراهم میکند.
- سویا: وجود مقدار زیادی هورمون فیتواستروژن (phytostrogen) در سویا و مشتقات آن زمینه را برای ابتلا به بلوغ زودهنگام در کودکان فراهم میکند؛ بنابراین بهتر است کودکان این ماده غذایی را پس از سن رشد مصرف کنند.
نحوه صحبت با کودکان در مورد این اختلال
- گوش دادن به صحبتهای این کودکان، درک کردن نگرانیهای آنها و پاسخ صادقانه به سوالات آنها بسیار اهمیت دارد.
- باید به این کودکان گفته شود که همه افراد بلوغ را تجربه کنند. دوران بلوغ برخی زودتر شروع میشود و برخی نیز بلوغ را دیرتر تجربه میکنند.
- این مشکل ممکن است در کودکان احساسات جنسی ایجاد کند و والدین باید در مورد سوالات و کنجکاویهای کودکان به دلیل تغییرات بدنی ایجاد شده ناشی از ترشح هورمونهای جنسی آگاه باشند.
- مشخص کردن مرزهای رفتاری برای کودکان و آگاه کردن آنها نسبت به ارزشها، اولویتها و انتخابهای سالم
- داشتن رفتار عادی با کودکانی که دارای این اختلال هستند و افزایش اعتماد به نفس در آنها با ترغیب آنها به انجام فعالیتهای هنری و ورزشی
- با کمک مشاور، شیوههای برخورد با مشکلات ناشی از بلوغ زود هنگام را به کودکان آموزش دهید.
- ممکن است صحبت کردن با مشاور در مورد مشکلات ناشی از بلوغ زود هنگام برای کودکان راحتتر باشد.
سخن پایانی
بلوغ یکی از دورههای سخت زندگی است و افراد مشکلات این دوره را به صورتهای مختلف تجربه میکنند. حالا تصور کنید که بلوغ زودتر از زمان طبیعی خود و در سن ۷ تا ۱۱ سالگی رخ دهد که کودک توانایی لازم برای روبرو شدن با تغییرات جسمی آن را ندارد؛ در نتیجه فرد دچار آسیبها و مشکلات روحی و روانی میشود و برای درمان این عارضه علاوه بر درمانهای پزشکی، مراجعه به یک مشاور یا تراپیست برای حل اختلالات روحی اهمیت فراوانی دارد.