اوتیسم یک بیماری روانی و عصبی است که در نتیجه اختلالاتی در مغز انسان رخ می دهد. این بیماری با مشکلات مختلفی در تعامل اجتماعی کودک با دنیای خارج، عادات حرکتی وسواسی و سایر شرایط ظاهر می شود. این بیماری معمولا در کودکان زیر ۳ تا ۴ سال تشخیص داده می شود، اما در برخی موارد اولین علائم آن را می توان در سال اول زندگی مشاهده کرد. شاید برای شما سوال باشد که اوتیسم چیست و چگونه تشخیص داده می شود. در این مقاله با دکتر آسپرین همراه باشید تا به پاسخ همه سوالات خود برسید.
اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا Autism Spectrum Disorder یک اختلال جدی در رشد سیستم عصبی بوده که اول از همه با نقض عملکرد های ارتباطی و اجتماعی آشکار می شود، مثل: مشکلات در گفتار، عدم تمایل به برقراری ارتباط با دیگران، جدایی و میل به تنهایی و …
دومین علامت اوتیسم، یکنواختی یا کلیشه ای بودن رفتار است. کودک ممکن است حرکات تکراری مانند تکان دادن بازو، پریدن در جای خود، دویدن به صورت دایره ای، کف زدن و علایق یا عادات محدود یا تکراری داشته باشد.
طبق مطالعاتی روی کودکان، مشخص شده است که پسرها بیش تر از دخترها به این بیماری مبتلا می شوند و از هر ۵۴ نفر شرکت کننده، ۱ نفر به اوتیسم مبتلا است.
انواع اوتیسم و سطوح آن
طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5) پزشکان برای اوتیسم پنج زیر گروه مختلف را تشخیص داده اند که شامل موارد زیر می شوند:
- با اختلال فکری یا بدون آن
- همراه با اختلال زبانی یا بدون
- بر اثر یک وضعیت شناخته شده پزشکی، ژنتیکی یا عوامل محیطی
- مرتبط با اختلال رشد روانی، عصبی یا رفتاری
- روان گسیختگی کاتاتونیا (نوعی اختلال آشکار روانی-حرکتی)
ممکن است فرد یکی یا چند مورد از این موارد را داشته باشد. قبل از DSM-5، چهار نوع مختلف اوتیسم وجود داشت:
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- سندرم آسپرگر (Asperger’s syndrome)
- اختلال رشد فراگیر (PDD-NOS)
- اختلال فروپاشی دوران کودکی (Childhood disintegrative disorder)
امروزه پزشکان این طبقه بندی ها را مفید نمی دانند و ترجیح می دهند که افراد مبتلا به اوتیسم را طبق ۳ سطح زیر تشخیص دهند، سه سطح اوتیسم عبارتند از:
سطح ۱: نیاز به پشتیبانی
مشکلات ارتباطی مربوط به سطح ۱(ASD):
- مشکل در پیدا کردن دوست
- مشکل در شروع تعاملات اجتماعی
- کاهش علاقه به ارتباط های اجتماعی
- عدم پاسخ معمول یا موفق به تعامل اجتماعی از سوی دیگران
- عدم حفظ مکالمه دو طرفه با دیگران با وجود داشتن توانایی و مشارکت در برقراری ارتباط و صحبت کردن
مشکلات رفتاری سطح ۱ (ASD):
- عدم داشتن رفتار انعطاف پذیر
- ایجاد مشکلات در تغییر و جابجایی بین فعالیت ها
- ایجاد مشکل در مسائلی که نیاز به برنامه ریزی دارد و بر استقلال فرد تاثیر می گذارد.
سطح ۲: نیاز به حمایت قابل توجه
مشکلات ارتباطی سطح ۲ (ASD):
- مشکلات قابل توجه در مهارت های ارتباط اجتماعی کلامی و غیر کلامی
- مشکلات اجتماعی با وجود حمایت های زیاد
- شروع محدود تعاملات اجتماعی
- کاهش پاسخ به تعاملات اجتماعی از سوی دیگران
- داشتن تعاملاتی که فقط به علایق خاص محدود می شوند
مشکلات رفتاری سطح ۲ (ASD):
- رفتار انعطاف ناپذیر
- عدم تلاش برای کنار آمدن با تغییر
- انجام حرکات و رفتار های محدود یا تکراری
- مشکل در تغییر رفتار
سطح ۳: نیاز به پشتیبانی بسیار قابل توجه
مشکلات ارتباطی سطح ۳ (ASD):
- مشکلات شدید در ارتباطات اجتماعی کلامی و غیر کلامی که به شدت عملکرد را مختل می کند
- شروع بسیار محدود تعاملات اجتماعی
- حداقل پاسخ به تعامل اجتماعی دیگران
- عدم شفاف صحبت کردن
- انجام روش های غیر معمول برای برآوردن نیاز های اجتماعی
مشکلات رفتاری سطح ۳ (ASD):
- رفتار به شدت انعطاف ناپذیر
- مشکل شدید در کنار آمدن با تغییر
- افزایش قابل توجه رفتا های محدود یا تکراری
- هنگام تغییر تمرکز یا کار، پریشانی یا دشواری زیادی را تجربه می کنند.
علائم اوتیسم چیست؟
به طور معمول علائم ASD در اوایل کودکی، بین سنین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی به طور آشکار خود را نشان می دهند اما ممکن است در برخی افراد زودتر و در برخی دیرتر نمایان شوند. علائم اوتیسم به دو دسته زیر تقسیم می شوند که برای تشخیص، فرد باید علائم مرتبط با هر دو دسته را تجربه کند؛
مشکلات ارتباطی و تعامل اجتماعی
ASD شامل طیف گسترده ای از مشکلات ارتباطی بوده که معمولا بیش تر آنها قبل از ۵ سالگی خود را نشان می دهند:
- عدم حفظ تماس چشمی
- عدم واکنش به اسم خود
- نشان ندادن حالات احساسی در چهره
- عدم شروع گفتگو و یا ادامه ندادن آن
- عدم شرکت در بازی های تعاملی
- مشکل در نشان دادن واکنش ها یا بیان پاسخ های مناسب به دیگران
- عدم بیان دقیق علایق خود
- عدم درک احساسات دیگران
- مشکل در صحبت کردن یا گفتگو با لحنی غیر عادی
مشکلات رفتاری
دسته دوم مشکلات اوتیسم در فرد با علائم رفتاری و حرکات بدن خود را نشان می دهد. این علائم موارد زیر را شامل می شوند:
- انجام حرکات تکراری مانند تکان دادن بازوها، چرخیدن یا دویدن به جلو و عقب، تاب دادن مداوم بدن و تکرار کردن مداوم یک حرف که از دیگران شنیده اند.
- ناراحتی و واکنش شدید به برهم خوردن نظم چیزی
- ناراحت شدن از تغییرات جزئی
- دلبستگی شدید و علایق وسواسی به یک موضوع خاص
- تمرکز شدید روی قسمت هایی از اشیا، مانند چرخ کامیون اسباب بازی یا مو های عروسک
- واکنش های غیر عادی به ورودی های حسی، مانند صداها، بوها و مزه ها
- توانایی های استثنایی، مانند استعداد موسیقی، ریاضی و …
ممکن است در برخی از افراد اوتیستیک علائم دیگری بروز پیدا کند، مثل:
- تاخیر در حرکت، زبان و مهارت های شناختی
- نگرانی یا استرس بیش از حد
- واکنش های احساسی غیر منتظره
- سطوح غیر معمول ترس (بالاتر یا کم تر از حد انتظار)
- الگو های خواب غیر معمول
- رفتار های بیش فعال، بی توجه یا تکانشی
- علائم گوارشی مانند یبوست یا اسهال
- عادات یا ترجیحات غذایی غیر معمول
علت ابتلا به اوتیسم
در حال حاضر علت دقیقی برای ASD شناخته نشده است. اما برخی عوامل هستند که تا حدودی می توانند در ابتلا به این بیماری موثر باشند:
- سابقه ابتلای یکی از اعضای خانواده
- بالا بودن سن پدر یا مادر برای بارداری
- وزن کم نوزاد در زمان تولد
- سابقه عفونت های ویروسی در مادر
- قرار گرفتن جنین در معرض دارو های تالیدومید یا والپروئیک اسید
- قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین و سموم محیطی
- جهش های ژنتیکی خاص
- سندرم X شکننده و سایر اختلالات ژنتیکی
- عدم تعادل متابولیک
نحوه تشخیص اختلال اوتیسم
از آن جایی که اوتیسم یک اختلال طیفی بوده و علائم آن در بین بیماران یکسان نیست، تشخیص می تواند دشوار باشد. مهم است که این بیماری زود تشخیص داده شود تا بتوان از بیماران حمایت کرد و زندگی آنها را ارتقا بخشید. تشخیص اوتیسم دارای مراحل زیر است:
- چکاپ ها و غربالگری های رشد
- ارزیابی های رفتاری
- بررسی سابقه خانوادگی ابتلا به اوتیسم
- آزمایشات ژنتیکی
- تست های دیداری و صوتی برای رد هر گونه مشکل بینایی و شنوایی
تشخیص اوتیسم در کودکان خردسال
برای تشخیص ASD در کودکان خردسال معمولا پزشکان دو مرحله را در نظر می گیرند:
مرحله ۱: غربالگری رشد و تکامل در چکاپ های دوره ای
همه کودکان در چکاپ های دوره ای ۹، ۱۸، ۲۴ و ۳۰ ماهگی از نظر تاخیر تکاملی و رشد ارزیابی می شوند. در صورت وجود اختلالات رشد پزشک اقدامات تشخیصی مرحله ۲ را بررسی می کند.
مرحله۲: اقدامات تشخیصی تکمیلی
در این مرحله تیمی که شامل متخصص مغز و اعصاب کودک، متخصص تکامل کودک، روانشناس و روانپزشک کودکان موارد زیر را ارزیابی می کنند:
- معاینات پزشکی و عصبی
- بررسی توانایی های زبانی کودک
- ارزیابی توانایی های شناختی کودک
- بررسی رفتار کودک
- گفتگو با والدین در مورد رفتار و تکامل کودک
- تحلیل مهارت های متناسب با سن کودک برای انجام فعالیت های روزانه مثل غذا خوردن، پوشیدن لباس و ….
- انجام آزمایش خون
- تست شنوایی و بینایی
تشخیص اوتیسم در نوجوانان
در نوجوانان اولین علائم در اغلب موارد توسط والدین، معلمان و یا پرستار مشاهده می شود. این علائم می تواند حتی در مشکلات ظریف ارتباطی دیده شود مثل:
- مشکل در درک لحن صدا
- حالات چهره
- زبان بدن
- عدم درک استعاره، طنز یا طعنه
- ایجاد مشکل در ارتباط با دوستان و همسالان
راه های درمان اوتیسم
مشکل اصلی در درمان این بیماری است که در حال حاضر هیچ روش واحدی وجود ندارد که بتواند بهبودی کامل را در این بیماری تضمین کند. در هر حال، کودک نیاز به تطبیق با زندگی در جامعه دارد و برای این منظور باید به او کمک شود. قرار نیست همه کودکان به اعضای کامل جامعه تبدیل شوند، اما بسیاری از آنها با رسیدن به بزرگسالی می توانند زندگی مستقلی داشته باشند. می توان با موارد زیر به کودک کمک کرد:
- گفتار درمانی
- رفتار درمانی
- کار درمانی
- بازی درمانی
- فیزیوتراپی
- حرکت درمانی
درمان با موسیقی و نقاشی یکی از موفقیت آمیز ترین روش ها است. این درمان تا حدودی اجازه می دهد تا اوتیسم تضعیف و علائم آن به طور قابل توجهی برطرف شود و به فرد کمک می‌کند تا با استاندارد های عمومی پذیرفته شده جامعه، مطابقت داشته باشد.
درمان های جایگزین برای مدیریت اوتیسم نیز تا حدودی موثر هستند. این موارد عبارتند از:
- ویتامین های با دوز بالا
- آهن زدایی (chelation therapy): شامل زدودن فلزات از بدن است
- ملاتونین برای رفع مشکلات خواب
- درمان با اکسیژن پرفشار
در درمان دارویی، از یک روش درمانی منحصرا علامتی استفاده می شود که امکان تسکین اضطراب، افسردگی و حالات شیدایی را فراهم می کند. دارو های اصلی در این مورد، مهارکننده های بازجذب سروتونین هستند. استفاده از داروها باید همراه با سایر روش های درمانی باشد وگرنه فقط اثر اضافی بر بدن خواهند داشت. وضعیت بیمار اغلب با حملات پرخاشگری همراه است، بنابراین می توان از دارو های روانگردان (سوناپاکس، هالوپریدول) نیز استفاده کرد.
بیشتر بدانید دلایل استرس و اضطراب در کودکان
اوتیسم کم عملکرد چیست؟
اوتیسم با عملکرد کم باعث رفتار هایی در کودک می شود که او را برای انجام فعالیت های روزانه خود دچار مشکل می کند و می توان گفت کودکان مبتلا به اوتیسم با عملکرد پایین دچار مشکلاتی برای برقراری ارتباط و مدیریت رفتار های خود هستند و نیاز به حمایت بیشتری دارند. این کودکان ممکن است به بیماری هایی چون سندرم X شکننده، توبروس اسکلروزیس و صرع مبتلا شوند.
تفاوت اوتیسم کم عملکرد با اوتیسم با عملکرد بالا
رفتار، تفاوت اصلی بین اوتیسم کم عملکرد و اوتیسم با عملکرد بالا است. اوتیسم کم کارکرد منجر به رفتار هایی در فرد می شود که انجام امور روزمره زندگی را برای او دشوار می کند اما کودکان مبتلا به اوتیسم با عملکرد بالا، دارای توانایی های مشابه با همسالان معمولی خود هستند.
آیا بزرگسالان هم به اوتیسم مبتلا می شوند؟
می توان گفت که اوتیسم در بزرگسالی رخ نمی دهد بلکه همان اوتیسمی است که در کودکی تشخیص داده نشده و تا بزرگسالی همراه فرد باقی مانده است. در اکثر موارد برای تشخیص اوتیسم در کودکی، والدین در کودک خود به دنبال علائمی چون حرکات تکرار شونده، مشکلات حسی و عدم برقراری تماس چشمی هستند اما غافل از این که ممکن است اوتیسمی که در بزرگسالی تشخیص داده می شود همان برچسب هایی باشد که در کودکی با عنوان بد قلق یا ناتوان در یادگیری به کودک زده شده است.
آیا می توان از بروز اوتیسم جلوگیری کرد؟
همان طور که پیش تر اشاره کردیم، پزشکان هنوز دلیلی برای وجود اوتیسم نیافته اند اما بسیاری از آنها بر این باور هستند که ژن ها نقشی موثر در ابتلای کودک به این بیماری دارند. راهی برای جلوگیری از بروز اوتیسم وجود ندارد اما می توان با تغییراتی در سبک زندگی و انجام برخی کارها، باعث افزایش شانس داشتن فرزندی سالم شد:
- داشتن سبک زندگی سالم (رژیم غذایی متعادل و تحرک و ورزش کافی)
- عدم مصرف خودسرانه دارو در دوران بارداری
- عدم مصرف دخانیات و مشروبات الکلی در بارداری
- انجام واکسیناسیون قبل از بارداری (واکسن سرخک (سرخچه))
حرف آخر
اوتیسم نقض رشد ذهنی و گفتاری است که با مشکل در تعاملات اجتماعی، مشکل در تماس متقابل هنگام برقراری ارتباط با افراد دیگر، اعمال تکراری (کلیشه ها) و محدودیت علایق همراه است. دلایل ایجاد این بیماری به طور کامل شناخته نشده و در حال حاضر درمانی قطعی برای این بیماری کشف نشده است. کودکان مبتلا به اوتیسم، دنیای خاص خود را دارند که در آن راحت هستند و اگر کسی بخواهد با چنین فرد خاصی ارتباط برقرار کند، باید بداند چگونه وارد دنیای یک کودک با استعداد شود. از این رو مهم است که با مشورت پزشک بتوانید راه ارتباط با این کودکان با استعداد را بیابید و به کنترل بیماری آنها کمک کنید. شما می توانید با مراجعه به سایت دکتر آسپرین با پزشک مورد نظر خود مشورت کنید.
