بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
مراجعه مرتب به پزشک زنان و زایمان قبل از اقدام به بارداری و در طی آن می تواند به رفع بسیاری از بیماری ها و مدیریت علائم کمک کند. در این مطلب به شرح کامل بیماری هایی که در دوران بارداری شایع هستند و چگونگی تاثیر آنها بر مادر و جنین می پردازیم.
| موارد | توضیحات |
| بیماری های دوران بارداری |
|
| عوامل موثر در افزایش خطر |
|
| روش پیشگیری |
|
| عوارض بارداری در سن کم |
|
| در صورت مشاهده چه علائمی به پزشک مراجعه شود |
|
بیماری های رایج دوران بارداری
برخی از بیماری های دوران بارداری در مراقبت ها و جلسات معاینه قبل از بارداری تشخیص داده می شوند. علائم برخی از این اختلالات با بارداری نمایان می شوند. در هر صورت و در زمان مشاهده علائم باید سریعا به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کرده و تمام علائم را با دقت کامل برای پزشک شرح دهید. درمان و تشخیص به موقع از آسیب های احتمالی به مادر و جنین پیشگیری می کند.
۱. حاملگی خارج از رحم
این وضعیت هنگامی رخ می دهد که تخمک بارورشده خارج از رحم لانه گزینی کند. این لانه گزینی غیرطبیعی معمولا در لوله فالوپ رخ می دهد و تخمک به دلیل عدم تغذیه درست رشد نمی یابد. پزشک متخصص برای درمان اقدام به تجویز دارو یا جراحی می کند.
۲. پره اکلامپسی
علائم پره اکلامپسی یا فشار خون بارداری در نیمه دوم بارداری و یا ۶ هفته پس از زایمان نمایان می شوند.
متن انگلیسی :
“About 10% of people will develop this during pregnancy. It’s more common in people with high blood pressure before pregnancy. After your baby is born, the complication will start to go away.”
ترجمه فارسی:
«حدود ۱۰ درصد از افراد در دوران بارداری به این عارضه دچار می شوند. این عارضه در افرادی که قبل از بارداری فشار خون بالا دارند شایع تر است.»
به نقل از ClevelandClinic
خوشبختانه علائم این بیماری پس از تولد نوزاد و طی چند هفته تا چند ماه از بین می روند.
۳. سقط جنین
بیش از ۸۰ درصد سقط جنین ها در سه ماهه اول بارداری رخ می دهد. منظور از سقط جنین افتادن بچه در ۲۰ هفته اول است. این بیماری نسبتا رایج است و بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از بارداری ها با سقط جنین همراه است.
۴. حالت تهوع و استفراغ شدید
حالت تهوع و استفراغ یکی از علائم رایج بارداری است اما در صورتی که به صورت مداوم و شدید تکرار شود یک بیماری به حساب می آید. نام این بیماری هیپرامیزیس گراویداروم (Hyperemesis gravidarum) است و منجر به کم آبی شدید در بدن یا کاهش وزن شدید می شود. این بیماری بسیار نادر است و تنها ۲ تا ۳.۵ درصد از زنان باردار را مبتلا می کند.
۵. اختلالات مادرزادی جنین
اگر پزشک زنان و زایمان تشخیص دهد که جنین به نوعی اختلال مادرزادی مبتلاست، سلامت مادر تحت تاثیر قرار می گیرد. در این حالت مادر باید تحت مراقبت دقیق و ویژه در دوران بارداری و پس از زایمان باشد.
۶. دیابت بارداری
تغییر در سطح هورمون ها در نیمه دوم بارداری روی متابولیسم و سطح قند خون تاثیر می گذارد. خوشبختانه این بیماری در اغلب موارد با تغذیه و ورزش قابل کنترل است و تنها برخی از افراد به دارو نیاز دارند. آزمایش قند خون برای تشخیص دیابت قبل از بارداری قابل انجام است. دیابت بارداری معمولا پس از تولد نوزاد برطرف می شود.
۷. عفونت
بسیاری از عفونت های ویروسی، مقاربتی یا باکتریایی موجب چالش های خاصی در دوران بارداری می شوند. عفونت های مجاری ادراری (UTIs)، واژینو باکتریال، استپرتوکوک و عفونت های قارچی از جمله این عفونت ها هستند. عفونت های ناشی از بیماری های مقاربتی یا دیگر انواع عفونت ها احتمال انتقال به جنین را دارند.
۸. خونریزی واژن
یکی از مشکلات یا موارد خطرناک در دوران بارداری خونریزی واژنی است. در صورتی که فرد باردار خونریزی جزئی یا شدید را تجربه کرد باید حتما و فورا با پزشک متخصص خود تماس بگیرد.
۹. افسردگی و اضطراب
افسردگی، اضطراب و خشم علاوه بر تاثیر گذاشتن روی مادر روی جنین هم تاثیر می گذارد. این بیماری روحی روانی از بیماری های دوران بارداری و نسبتا شایع است. تغییرات هورمونی، سابقه پیشین در ابتلا به افسردگی، شرایط محیطی بد، بارداری ناخواسته و مواردی از این دست ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد. در موارد حاد فرد افکار آسیب رساندن به خود و جنین را دارد. در صورت مشاهده این علائم باید سریعا با پزشک متخصص تماس حاصل فرمایید.
۱۰. زایمان زوردرس
زایمان زودرس یا پیش از موعد معمولا ۳۷ هفته قبل از بارداری آغاز می شود. این بدان معناست که اگر جنینی زودتر از ۳۷ هفته به دنیا بیاید، مشکلات زیادی را خوهد داشت. در اغلب موارد شش ها و مغز به درستی و کامل تکامل نمی یابند. این عارضه می تواند باعث شود نوزاد شما با وزن کم یا با اندام های تکامل نیافته متولد شود.
سابقه زایمان زودرس در بارداری های پیشین، دهانه رحم کوتاه و ابتلا به انواع عفونت ها می تواند ریسک زایمان پیش از موعد را افزایش دهد. در برخی از زنان برای پیشگیری از این مشکل از هورمون پروژسترون استفاده می شود. پژوهش های انجام شده توسط نهاد NICHD را در این خصوص بخوانید:
متن انگلیسی :
“A 2003 study led by NICHD researchers found that progesterone supplementation to women at high risk for preterm delivery due to a prior preterm birth reduces the risk of a subsequent preterm birth by one third.”
ترجمه فارسی:
«طبق مطالعاتی که در سال ۲۰۰۳ توسط پژوهشگران NICHD انجام شد تجویز مکمل های پروژسترونی به زنانی که قبلا سابقه زایمان پیش از موعد را داشتند، ریسک ابتلای مجدد به زایمان زودرس را تا یک سوم کاهش می دهد.»
۱۱. جفت چسبنده (Placenta Accreta)
این عارضه یکی از مشکلات جدی و خطرناک دوران بارداری به حساب می آید. این وضعیت هنگامی رخ می دهد که جفت بیش از اندازه در دیواره رحم نفوذ کند.
۱۲. کم بودن مایع آمنیوتیک
مایع آمنیوتیک مایعی است که توسط رحم تولیده شده و جنین توسط آن احاطه می شود. کم بودن این مایع خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد و زیاد بودن آن هم مشکلات دیگری به همراه دارد.
۱۳. کم خونی
اکسیژن برای فعالیت تک تک سلول ها، بافت ها و اندام های بدن ضروری است. حال اینکه در کم خونی این انتقال اکسیژن به دلیل پایین بودن سطح گلبول های خونی رخ نمی دهد. در این حالت فرد احساس خستگی و بی حوصلگی مداوم می کند. در دوران بارداری اکسیژن رسانی به بدن مادر و جنین همزمان انجام شده و به گلبول های قرمز بیشتری نیاز است. کمبود آهن از علل کم خونی بوده با مصرف مکمل ها، خوردن غذاهای غنی از آهن و یا مصرف دارو در موارد حاد قابل درمان و مدیریت است.
نکته: همانطور که جنین انسان در دوره های مختلف بارداری در وضعیت مختلفی قرار دارد؛ بدن مادر هم چنین است. انواع بیماری های دوران بارداری، این دوره نه ماهه را به نیمه اول و نیمه دوم تقسیم می شوند. حاملگی خارج از رحم، خطر سقط جنین، حالت تهوع و استفراغ شدید، کم بودن مایع آمنیوتیک و اختلالات مادرزادی جنین از بیماری های نیمه اول بارداری به حساب می آیند.
پره اکلامپسی، دیابت بارداری، زایمان زودرس، عفونت، خونریزی واژن، جفت چسبنده، افسردگی و اضطراب و کم خونی از بیماری های نیمه دوم بارداری هستند.
۱۴. تیروئید در بارداری
علائم تیروئید در بارداری با احساس خستگی و افسردگی، ضعف عضلانی، حساسیت به سرما، یبوست، خشکی پوست و مو، تورم غدد تیروئیدی همراه است. برای درمان باید پیش از حاملگی طبق تجویز پزشک و با دوز مشخصی لووتیروکسین مصرف کرد. همچنین بررسی سطح هورمون های تیروئیدی در طول دوره بارداری اهمیت بسیار زیادی دارد.
در صورت عدم تشخیص به موقع تیروئید در بارداری، زن باردار ممکن است دچار سقط جنین، پری اکلامپسی و زایمان زودرس شود. پرکاری تیروئید اغلب به دلیل ابتلا به بیماری هاشیموتو (Hashimoto) رخ می دهد. هاشیموتو نوعی اختلال خود ایمنی در غدد تیروئیدی است. وراثت، هورمون ها و اشعه های مضر عامل ابتلا به این اختلال هستند.
۱۵. خونریزی و تورم لثه
ژنژیویت یا التهاب لثه دوران بارداری معمولا با خونریزی و التهاب لثه های فک بالا، پایین یا هر دو همراه است. این عارضه هم به دلیل تغییر در سطح هورمون های دوران بارداری رخ می دهد. علت خونریزی لثه ها می تواند به علت واکنش بیش از حد پروژسترون به افزایش پلاک های خونی باشد. این واکنش شدید با قرمزی، تورم، خونریزی و حساسیت لثه ها هنگام نخ دندان کشیدن و مسواک زدن همراه است.
رعایت بهداشت دهان و دندان، چک آپ منظم دندان ها توسط دندانپزشک، استفاده از مسواک نرم و ملایمت هنگام مسواک زدن می تواند تا حد زیادی خونریزی لثه در دوران بارداری را کاهش دهد. این مشکل معمولا پس از زایمان خودبه خود برطرف می شود. در صورت مشاهده خونریزی و تورم شدید باید با دندانپزشک و دکتر زنان و زایمان مشورت کنید تا از ابتلا به انواع امراض مرتبط با لثه پیشگیری کنید.
۱۶. بیماری سرخجه در بارداری
سرخجه در سه ماهه اول بارداری موجب سقط جنین، سندروم سرخجه مادرزادی و دیگر مشکلات حین زایمان می شود؛ ناشنوایی، مشکلات قلبی و تاخیر در رشد طبیعی کودک از دیگر خطرات ابتلای مادر باردار به سرخجه هستند. علائم شامل تحریک پوستی روی صورت و پخش شدن آن در دیگر قسمت ها، تب خفیف، سردرد، بزرگ شدن غدد لنفاوی و قرمزی چشم است. علائم این بیماری با عدم درمان شدت یافته و تمام پوست بدن را درگیر می کند.
واکسیناسیون مادر قبل از بارداری و پرهیز از تماس با فرد مبتلا، ریسک ابتلا به این بیماری را در مادر و جنین به حداقل می رساند. سرخجه به دلیل تاثیر روی تکامل جنین، بیماری خطرناکی به حساب می آید و در صورت مشاهده علائم باید سریعا به متخصص زنان و زایمان مراجعه کرد.
۱۷. جفت سر راهی
جفت سر راهی وضعیتی است که در آن جفت تغذیه کننده جنین به جای قرار گرفتن در قسمت فوقانی رحم در قسمت ورودی رحم قرار می گیرد. جفت سرراهی با خونریزی دردناک واژنی و به رنگ قرمز روشن خود را نشان می دهد. این خونریزی در سه ماهه دوم تا سوم بارداری خود را نشان می دهد. دردهای شکمی و انقباضات رحمی از دیگر علائم این بیماری به حساب می آیند.
جفت سرراهی ممکن است مادر باردار را حین زایمان دچار خونریزی شدید کند؛ برای کنترل خونریزی پزشک متخصص زنان و زایمان روش سزارین را پیشنهاد می کند. به اهداف درمانی این بیماری دوران بارداری کمی متقاوت است.
متن انگلیسی :
“There’s no cure for placenta previa. The goal of treatment is to limit the bleeding so you can get as close as possible to your due date.”
ترجمه فارسی:
«برای جفت سر راهی درمانی وجود ندارد. هدف از معالجه تنها به حداقل رساندن خونریزی و نزدیک کردن شما به تاریخ زایمان است.»
به نقل از WebMD
علت اصلی اتفاق افتادن جفت سرراهی هنوز مشخص نیست؛ اما برخی فاکتورهای خطر در این وضعیت تاثیرگذار هستند. بارداری در سنین بالای ۳۵ سال، سابقه سزارین و بارداری دوقلو یا چند قلو از جمله این عوامل به حساب می آیند.
برای تشخیص قطعی این بیماری دوران بارداری از امواج فراصوت استفاده کرده و موقعیت سر جنین و جفت را نسبت به ورودی رحم بررسی می کنند. پس از تشخیص قطعی توسط پزشک متخصص می توان خونریزی رحم را حین بارداری به حداقل رساند.
۱۸. بی خوابی
تغییرات هورمونی، افزایش ضربان قلب، افزایش متابولیسم، خروپف، ناراحتی هنگام خوابیدن به دلیل جلو آمدن شکم، تکرر ادرار و اضطراب و استرس همگی روی کیفیت خواب زنان باردار تاثیر گذاشته و بی خوابی و کم خوابی را به همراه دارد. مشکلات مرتبط با خواب و کاهش کیفیت خواب در زنان باردار شایع است و تقریبا ۶۰ درصد از زنان به آن دچار می شوند.
برای درمان مشکلات خواب دوران بارداری متخصصان روش های غیر دارویی را پیشنهاد می کنند؛ چرا که عوارضی برای جنین ندارند. برای بهبود کیفیت خواب در دوران بارداری می توانید از روش های زیر استفاده کنید:
- برنامه خواب و بیداری منظم
- پرهیز از چرت زدن طولانی هنگام عصر
- تمرین های مدیتیشن و تنفس قبل از خواب
- تغییر ساعت ورزش و تمرین به بعد از ظهر یا صبح
- عادت های قبل از خواب مثل دوش آب گرم یا موسیقی ملایم
- پرهیز از استفاده زیاد از کافئین و نوشیدنی های کافئین دار در طول روز
توجه به کیفیت خواب اهمیت بسیار زیادی در مدیریت احساسات و کاهش ریسک ابتلا به افسردگی پس از زایمان دارد. در صورت بروز اختلالات خواب و عدم تاثیر خود مراقبتی در بازه های زمانی دو الی سه هفته ای حتما در این خصوص با متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
۱۹. سردردهای دوران بارداری
سردرد مشکلی رایج در بین زنان باردار، به خصوص در چند ماه اول بارداری، است. این سردردها اغلب به علت تغییرات هورمونی رخ داده و مشکل خاصی ایجاد نمی کنند. در برخی از موارد شدت سردرد زیاد بوده به علت حالت تهوع یا حادشدن میگرن رخ می دهد. روش قطعی و دائمی برای از بین بردن سردردهای دوران بارداری وجود ندارد و فرد باید با نکات مراقبتی زیر درد را کنترل یا مهار کند:
- دوری از محرک های سردرد مثل استرس، خشکی چشم و خواب ناکافی. (برای مشاهده راه های درمان خشکی چشم در دوران بارداری کلیک کنید.)
- استفاده از دوز مشخص پاراستامول طبق تجویز و تایید متخصص زنان و زایمان.
- درمان های طبیعی و خودمراقبتی مثل مصرف آب کافی، استراحت و غذای متعادل.
مادران باردار باید به این نکته توجه کنند که علائم میگرن معمولا در دوران بارداری عود می کنند. برخی از سردردهای خفیف طبیعی هستند اما در صورت وجود درد شدید، طولانی و مکرر مراجعه به پزشک متخصص زنان و زایمان ضروری است.
۲۰. آرتروز در بارداری
آرتروز دوران بارداری با علائم مختلفی نمایان می شود؛ سفتی، تورم و درد مفاصل از جمله این علائم هستند. امکان عود رماتیسم مفصلی به دلیل تغییرات هورمونی و تغییر در سطح ایمنی بدن در دوران بارداری بالاست.
بهتر است قبل از اقدام به بارداری با پزشک متخصص مفاصل در این خصوص مشورت کنید. تمرین های تنفسی، تمرین های بدنی سبک، فیزیوتراپی و مصرف دارو تحت نظر متخصص زنان و زایمان به مدیریت علائم حین بارداری و پس از زایمان کمک می کند.
چه بیماری هایی از مادر به جنین منتقل می شود؟
برخی از بیماری های مادر از طریق جفت و یا حین زایمان به جنین منتقل می شود. بیماری هایی مثل سرخجه، هپاتیت ب، سفیلیس، ایدز، هرپس سیمپلکس (نوعی زگیل تناسلی) ، توکسوپلاسموز (نوعی عفونت انگلی) و سیتومگالوویروس (نوعی ویروس هرپس یا زگیل تناسلی) از مادر به جنین می رسند. برای پیشگیری جنین و مادر از ابتلا به انواع این بیماری ها واکسیناسیون، معاینه مرتب مادر قبل، حین و پس از بارداری و پرهیز از مصرف غذاهای خاص ضروری است.
چه عواملی باعث بیماری های دوران بارداری می شود؟
ابتلای مادر باردار به انواع بیماری ها به علل مختلفی رخ می دهد. سابقه بیماری خانوادگی، تماس با فرد مبتلا، عدم مراقبت های اصولی و تغییرات درون بدن به علت بارداری همگی از جمله این علل هستند. در برخی از موارد خانم باردار از قبل به بیماری مبتلاست اما علائم در دوران بارداری نمایان می شوند.
چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری های دوران بارداری هستند؟
هر فرد بارداری ممکن است به بیماری های دوران بارداری مبتلا شود. ابتلا به بیماری های زمینه ای قبل از بارداری، سابقه ژنتیکی و یا دیگر مشکلات سلامتی خطر ابتلا را افزایش می دهد. برخی از شرایط و بیماری هایی که ابتلا به آنها خانم های باردار را با مشکل روبرو می کند عبارتند از:
- دیابت
- سرطان
- صرع
- کم خونی
- مشکلات کلیوی
- عفونت های مقاربتی
- فشار خون بالا (قبل از بارداری یا طی آن که خونرسانی به جنین را با مشکل روبرو می کند.)
عوامل دیگری که خطر بیماری های دوران بارداری را افزایش می دهند:
- سن بالای ۳۵ سال
- سن زیر ۲۰ سال
- مصرف دخانیات و نوشیدنی های الکلی
- سابقه سقط جنین
- چاقی
- کم اشتهایی عصبی
- بارداری دو یا چند قلو
بسیاری از این عوامل خطر قبل از اقدام به بارداری و یا در طی آن قابل مدیریت و درمان هستند. اغلب این بیماری ها با داروهای عادی رفع می شوند و تنها دوز مصرفی و زمان آنها باید با توجه به مراقبت های دوران بارداری تنظیم شوند. در صورت تجویز دارو توسط پزشک باید در مصرف آنها اهتمام ورزیده و سرخود دارویی را قطع نکنید.
روش پیشگیری از بیماری های دوران بارداری
در حالی که برخی از مشکلات بارداری خارج از کنترل شما هستند، رعایت برخی نکات ریسک ابتلا به بیماری ها و مشکلات بارداری را به حداقل می رساند:
- سلامتی بدن و وزن متناسب قبل از بارداری
- حضور در تمامی جلسات پزشکی جهت سونوگرافی و آزمایش
- گزارش تمامی علائم و نشانه های غیرعادی به متخصص زنان و زایمان
- حفظ سبک زندگی سالم در دوران بارداری با تغذیه سالم، پرهیز از الکل، دخانیات، کافئین و تحرک کافی و منظم
- مدیریت استرس و تنش های روزمره
- مصرف ویتامین ها و مکمل های دوران بارداری
آیا همه زنان باردار به بیماری های دوران بارداری مبتلا می شوند؟
خیر. بسیاری از افراد بارداری سالمی را می گذارند و تنها با چالش های رایج بارداری روبرو می شوند. وبسایت clevelandclinic درباره خوشبینانه بودن آمار انتقال بیماری از مادر به جنین می نویسد:
متن انگلیسی :
“Most people don’t experience pregnancy complications. Studies suggest about 8% of pregnancies have complications that, if untreated, could harm you or the fetus.”
ترجمه فارسی:
«بسیاری از افراد بیماری های دوران بارداری را تجربه نمی کنند. مطالعات نشان می دهد که تقریبا ۸٪ از حاملگی ها با مشکلاتی روبروست که در صورت عدم درمان به شما و جنین تان آسیب می زند.»
آیا فیبروم رحم باعث مشکلات بارداری می شود؟
فیبروم معمولا مشکلی در دوران بارداری ایجاد نمی کند اما ممکن است حین زایمان مشکل ساز شود. فیبروم ممکن است موجب قرار گرفتن جنین در وضعیت بریچ و یا زایمان زودرس شود. وضعیت بریج وضعیتی است که در آن سر جنین بالا بوده و پایین تنه اش در نزدیکی ورودی رحم قرار دارد. در این حالت زایمان طبیعی خطرناک و زایمان سزارین امن تر است.
برای اطلاعات بیشتر درباره علائم و راه های درمان فیبروم رحم در بارداری کلیک کنید.
بارداری در سنین کم چه عوارضی دارد؟
نوجوانانی که قبل از ۱۵ سالگی باردار می شوند به دلیل آماده نبودن کامل بدن دچار عوارض زیادی می شوند. این عوارض عبارتند از:
- کم خونی
- زایمان زودرس
- فشار خون بالا ناشی از بارداری یا مسمومیت بارداری
- عدم تناسب سر جنین با بدن مادر (سر نوزاد از دهانه لگن مادر بزرگتر است.)
علاوه بر این عوارض خطر مرگ در نوجوانانی که بارداری را تجربه می کنند بسیار بالاست.
نرخ مرگ و میر در اثر ابتلا به بیماری های دوران بارداری
نرخ مرگ و میر در اثر ابتلا به انواع بیماری های دوران بارداری طی سال های گذشته به شدت کاهش یافته است. ایران یکی از کشورهای پیشرو در زمینه کاهش نرخ مرگ مادران باردار است. شایع ترین علل مرگ زنان باردار ابتلا به بیماری های قلبی عروقی قبل و حین بارداری، خونریزی شدید و عفونت است.
ابتلا به انواع بیماری ها علاوه بر پرخطرکردن بارداری برای مادر و جنین، یک سال اول پس از زایمان را نیز دشوار می کند. زوجین باید حتما قبل از اقدام به بارداری تمام مراقبت های لازم در خصوص کنترل و رفع بیماری انجام دهند.
چه زمانی به پزشک متخصص مراجعه کنیم؟
مراجعه منظم به پزشک متخصص زنان و زایمان برای چکاپ و معاینات ماهانه ضروری است. حال اگر مادر به یکی از بیماری های دوران بارداری مبتلا شود پزشک باید عوارض احتمالی، علل ابتلا، شیوه های کنترل و مدیریت را بررسی کند. از طرفی مادر باردار باید در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر سریعا به متخصص زنان و زایمان مراجعه کند:
- سردرد مزمن و تاری دید
- تورم شدید و ناگهانی
- گرفتگی و درد در شکم
- تب، لرز و استفراغ
- خونریزی شدید واژنی یا لکه بینی
- حرکت جنین کمتر از حد معمول
کلام پایانی
ابتلا به بیماری های دوران بارداری ممکن است تجربه ترسناکی باشد. نگرانی درباره سلامت خود و جنین طبیعی است. بسیاری از این بیماری ها در صورت تشخیص به موقع و درمان اصولی قابل رفع هستند. برای مراقبت کامل از خود و فرزندتان باید به تمام جلسات معاینه با پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. جلسات سونوگرافی، آزمایش و جلسات آموزشی را از دست ندهید. تمام علائم متداول و جدید را به پزشک گزارش دهید.
