کلیه ها اندام مهم و حیاتی هستند و سلامت این اندام ها اهمیت بسیار بالایی دارد. کلیه ها در معرض بیماری های مختلفی هستند که ما در این مقاله شایع ترین بیماری های کلیه را معرفی کرده و راه های تشخیص و درمان آن ها را برای شما آورده ایم.
عملکرد کلیه ها
کلیه ها اجسامی لوبیایی شکل هستند که در مجاورت جدار خلفی شکم قرار گرفته اند و توسط ستون مهره ها از هم جدا شده اند. کلیه ها از حدود دنده دوازدهم تا مقابل سومین مهره کمری امتداد دارند. ناف کلیه محلی است که عروق و اعصاب کلیه از آن طریق وارد کلیه می شوند. یک سرخرگ خون را به کلیه ها می رساند، پس از پالایش و تصفیه مواد زاید و سمی خون، یک سیاهرگ آن را از کلیه خارج می کند.
کلیه ها دو عمل عمده انجام می دهند:
اول : قسمت اعظم مواد زاید حاصل از سوخت و ساز بدن را دفع می کنند.
دوم :غلظت بیشتر اجزای تشکیل دهنده مایعات بدن را تنظیم می کنند.
بیماری های شایع کلیه عبارتند از :
نارسایی حاد کلیه
نارسایی حاد کلیه به اختلال حاد اعمال کلیوی اطلاق می شود که منجر به تجمع مواد زاید نیتروژنی می گردد.
علائم بالینی نارسایی حاد کلیه
نارسایی حاد کلیه معمولاً با افزایش اوره و یا افزایش غلظت کراتینین سرم، در جریان کنترل آزمایشگاهی افراد به شدت بیمار شناخته می شود. کاهش برونده ادرار اغلب با نارسایی حاد کلیه همراه است. هر چند تعدادی از بیماران با نارسایی حاد کلیه، برون ده ادراری خوبی دارند، ولی این امر نارسایی حاد کلیه را رد نمی کند. دیگر علایم بالینی نارسایی حاد کلیه عبارتند از:
- اختلال در سطح هوشیاری
- علائم معدی – روده ای
- افزایش حجم مایعات
- یا براساس یافته های آزمایشگاهی
- کم خونی
- افزایش پتاسیم کمبود کلسیم
- افزایش فسفات غیر طبیعی ادرار
علل نارسایی حاد کلیه
نارسایی حاد کلیه را به علل زیر تقسیم کرد:
- کاهش جریان خون کلیه
- تخریب حاد لوله ای کلیه
۱. کاهش جریان خون کلیوی
کاهش جریان خون کلیوی علت ایجاد نارسایی حاد کلیه در ۴۰ تا ۸۰ درصد موارد است. اگر این بیماران تحت درمان مناسب قرار گیرند، نارسایی به آسانی قابل برگشت است و اگر درمان ناقص صورت بگیرد، کاهش طولانی جریان خون منجر به کمبود اکسیژن در کلیه می شود .کاهش جریان خون کلیه هم چنین می تواند در اثر عواملی مانند نارسایی شدید قلب و انقباض عروق محیطی به وجود آید.
نحوه تشخیص
بررسی دقیق حجم مایعات مصرفی و میزان ادرار، اندازه گیری مرتب وزن و عوامل مربوط به گردش خون و نشانه های بالینی در شناخت کاهش خون رسانی کلیه بسیار مفید است. معاینات فیزیکی در بردارنده فشار خون، نبض اعمال قلب، انعطاف پذیری پوست و غشای مخاطی در همه بیماران مبتلا به نارسایی حاد کلیه باید صورت گیرد.
۲. تخریب حاد لوله ای کلیه
گروه وسیعی از بیماران به تخریب حاد لوله ای مبتلا می شوند. در این بیماری اختلال عمل یکنواخت لوله های کلیوی علامت نارسایی کلیه می باشد.
علل بروز
- ۶۰ درصد تمام موارد تخریب حاد لوله ای ناشی از اعمال جراحی با ضربه است.
- حدود ۴۰ درصد علل طبی دارند.
- ۱ تا ۲ درصد به دنبال ویار حاملگی ایجاد می شوند.
- شایع ترین علت این بیماری کاهش رسیدن اکسیژن به کلیه ها است.
عواملی که باعث کمبود اکسیژن کلیوی می شوند، عبارتند از:
- خونریزی شدید و کاهش حجم داخل عروقی
- سقوط فشار خون در هنگام اعمال جراحی
- شوک قلبی
در ایجاد نارسایی حاد کلیوی دامنه زمان کمبود اکسیژن عامل مهمی محسوب می شود، اگر این زمان کوتاه باشد، بر طرف کردن و اصلاح سیر بیماری سبب بازگشت فعالیت کلیه می گردد.
نارسایی مزمن کلیه
کلیه ها ظرفیت قابل ملاحظه ای برای حفظ عملکرد خود در انواع مختلف آسیب ها و بیماری های حاد دارند، اما در صورتی که عامل ایجاد کننده اختلال و آسیب کلیوی، به صورت مداوم باقی بماند، اختلال ایجاد شده موجب تخریب پیشرونده ساختمان و عملکرد کلیوی می گردد و معمولاً غیرقابل برگشت می شود، در این حالت میگوییم نارسایی مزمن کلیوی ایجاد شده است. در حال حاضر بیماری قند و پس از آن ازدیاد فشار خون شایعترین علل ایجاد کننده نارسایی مزمن کلیه می باشند.
در بیماری نارسایی مزمن کلیه در نهایت تمام کلیه تخریب می شود و به دنبال دفع نشدن سموم و تجمع آن ها در بدن عملکرد تمام اعضای بدن دچار اختلال می شود.
برای اطلاعات بیشتر: انواع روش های دیالیز
مواد قندی و چربی ها پس از سوخت و ساز در بدن به محصولاتی تبدیل می شوند که حتی در صورت نارسایی مزمن کلیه به راحتی از راه ریه ها و پوست قابل دفع هستند. در حالی که محصولات حاصل از سوخت و ساز مواد پروتئینی در بدن برای دفع خود به شدت وابسته به عمل کلیه ها می باشند، مهم ترین محصول دفعی حاصل از مصرف پروتئین ها در بدن اوره می باشد و بر این اساس به آن وضعیت بالینی که در بیماران دچار اختلال شدید عملکرد کلیوی به وجود می آید «اورمی» اطلاق می شود. بنابراین اصطلاح اورمی، گویای اختلالاتی است که در اثر دفع نشدن و تجمع اوره و سایر سموم در بدن به وجود می آید.
اثرات اورمی بر روی ترکیب کلی بدن
در جریان نارسایی مزمن کلیه، نمک و به دنبال آن آب، در بدن احتباس می یابد. با شروع بی حالی، تهوع، استفراغ و اسهال ممکن است بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه دچار سوء تغذیه پروتئین شوند و این مرحله غالباً با اتلاف شدید توده بافت های بدن و تجمع چربی همراه می شود، کاهش توده بافت های بدن به دلیل احتباس همزمان آب و نمک در بدن معمولاً تا مراحل انتهایی بیماری تشخیص داده نمی شود.
علل ایجاد نارسایی مزمن کلیه
- دیابت قندی
- فشار خون بالا
- التهاب گلومرول ها
- کیست های متعدد کلیه
- سنگ کلیه
- سندرم کبدی کلیوی
برای اطلاعات بیشتر: علائم و درمان سنگ کلیه
۱. دیابت قندی
دیابت یکی از شایع ترین بیماری های غدد داخلی است. به علت متغیر بودن معیارهای تشخیص این بیماری، تخمین میزان واقعی شیوع آن دشوار است. احتمالاً حدود ۱ تا ۲ درصد مردم مبتلا به دیابت هستند. ایـن بـیـمـاری بـا اختلال های مربوط به سوخت و ساز، عوارض دراز مدت در چشم ها و کلیه ها و اعصاب و عروق خونی مشخص می شو.د بیماری دیابت به دو دسته کلی تقسیم می شود:
- دیابت وابسته به انسولین که معمولاً قبل از ۴۰ سالگی ظاهر می شود و افراد مبتلا به آن برای تنظیم قند خون خود نیاز به مصرف هورمون انسولین دارند.
- نوع دوم دیابت غیر وابسته به انسولین است که از میانه های زندگی به بعد ظهور پیدا می کند و نسبت به نوع اول عوامل ارثی بیشتر در ایجاد آن دخیل است.
بیماری کلیوی یکی از علل شایع ناتوانی و مرگ و میر دیابتی ها است. احتمال بروز نارسایی مزمن کلیه در بیماران مبتلا به دیابت غیر وابسته به انسولین کمتر است، زیرا به احتمال مدت بیماری کوتاه تر می باشد.
آسیب کلیوی در دیابت ممکن است مدت های طولانی تا ۱۰-۱۵ سال به صورت پنهان وجود داشته باشد. در شروع دیابت کلیه ها معمولاً بزرگ می شوند و فعالیت بیش از حد طبیعی نشان می دهند.
درمان
هیچگونه درمان اختصاصی برای آسیب کلیوی در دیابت وجود ندارد. اما کنترل دقیق دیابت در بعضی از بیماران می تواند تا حدودی ایجاد آسیب کلیوی را به تعویق اندازد.
- در صورت افزایش فشار خون بایستی درمان جدی صورت گیرد.
- برنامه غذایی کم پروتئین ممکن است در پیشگیری از ابتلا به بیماری کلیه مفید باشد.
- در بیماران دیابتی مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی به طور معمول از دیالیز و پیوند کلیه استفاده می شود.
۲. فشار خون بالا
فشار خون بالای سرخرگی احتمالاً مهمترین مسأله بهداشت عمومی در کشورهای پیشرفته می باشد. این مشکل شایع بدون علامت به آسانی قابل شناسایی، و معمولاً به سادگی قابل درمان است و اغلب در صورت عدم درمان سبب ایجاد عوارض کشنده میشود. در صورت وجود شک به افزایش فشار خون باید دست کم دوبار طی دو معاینه جداگانه فشار خون را اندازه گیری کرد.
شایع ترین ضایعات عروق کلیه در افزایش فشار خون، ضایعات مربوط به سخت شدن سرخرگ ها یا تصلب شرایین در عروق کلیوی می باشد. این ضایعات موجب کاهش میزان پالایش خون و اختلال عملکرد لوله های کلیوی می گردد و به دنبال آن پروتئین و خون از راه ادرار دفع می شود.
برای اطلاعات بیشتر: فشار خون بالا به چه دلیل رخ می دهد ؟
۳. التهاب گلومرول ها یا گلومرولونفریت
کلیه ها از تعداد زیادی واحدهای ساختمانی کوچک به نام نفرون تشکیل شده اند. در رأس هر نفرون یک شبکه مویرگی کوچک به نام گلومرول وجود دارد که از طریق آن مایع خون به داخل مجاری تشکیل دهنده ادرار فیلتره می شود.
التهاب گلومرول ها که گلومرولونفریت نامیده می شود به گروهی از بیماری ها اطلاق می شود که در اثر عوامل میکروبی یا ایمنی ایجاد می شوند و اختلال هایی در عملکرد طبیعی کلیه ها به وجود می آورند و ایجاد علائمی به صورت وجود خون و پروتئین در ادرار و کاهش پروتئین های خون می نمایند.
۴. کیست های متعدد کلیه
این بیماری تقریباً چهار درصد از علل ایجاد کننده نارسایی مزمن کلیوی را به خود اختصاص می دهد. در این بیماری کلیه ها معمولاً مملو از کیست های مدور با دیواره نازک می باشند که با فشار به بافت های مجاور خود و ایجاد انسداد موضعی از عملکرد طبیعی کلیه ها جلوگیری می نمایند. علائم این بیماری عمدتاً در دهه های سوم و چهارم زندگی شروع می شود.
علائم
مهم ترین علائم این بیماری درد پهلو ها است. علائم شایع دیگر شامل وجود خون در ادرار به ویژه در اثر ضربه و ادرار کردن به دفعات متعدد می باشد. همچنین در این بیماری معمولاً کلیه ها نامتقارن و قابل لمس اند و حاوی برجستگی های متعدد می باشند.
نوع نوزادی این بیماری در زمان تولد و با وجود کلیه های بزرگ، نارسایی کلیه و نقص تکاملی در مجاری صفراوی داخل کبدی خود را نشان می دهد.
نوع کودکی معمولاً بدون علامت است ولی ممکن است با اختلال های کبدی همراه باشد.
۵. سنگ کلیه
سنگ های کلیوی انواع گوناگون دارند و از ترکیبات گوناگون تشکیل شده اند.
معمولاً سنگ ها در قسمت لگنچه کلیه تشکیل می شوند. سنگ ها ممکن است پس از تشکیل در لگنچه در مسیر میزنای به حرکت در آیند و در قسمت های تنگ آن گیر کنند و ایجاد علائم بالینی نمایند و یا ممکن است وارد مثانه شوند و دفع گردند و یا این که در لگنچه کلیه باقی بمانند و به تدریج بزرگ شوند. انواع سنگ های کلیه به صورت زیر می باشند:
- سنگ های اوره ای: به دلیل اسیدی بودن غیر طبیعی ادرار ایجاد می شوند.
- سنگ های فسفریک: در افرادی به وجود میایند که ادرار آنها قلیایی شدید است و از سوی دیگر غالباً مبتلا به ناراحتی های ادراری مزمن هستند.
- سنگ های اگزالیک: در ادرار اسیدی و قلیایی قادر به تشکیل شدن هستند.
- سنگ های عفونی: شیوع زیادی دارند و پرخطر می باشند و غالباً در زنان تشکیل می شوند.
علایم سنگ کلیه
با رشد تدریجی سنگ های ادراری ممکن است، با وجود آنها هیچ گونه علامتی گریبانگیر بیمار نشود به همین دلیل است که غالباً سنگ های بی علامت را در حین مطالعات رادیوگرافی شکم یا از راه های دیگر کشف می کنند.
برخی اوقات سنگ ها تنها موجب تغییر رنگ ادرار (به رنگ خون) می شوند.در برخی موارد سنگ ها می شکنند و در مجاری ادراری رها می گردند و در ناحیه اتصال میزنای به لگنچه کلیه گیر می کنند و با ایجاد انسداد تولید درد می نمایند. ممکن است یک سنگ بدون به وجود آوردن علامتی تمام طول میزنای را طی کند؛ ولی غالباً گذشتن سنگ از میزنای ایجاد درد و خونریزی می کند. ممکن است درد در پهلوها باقی بماند یا به طرف نواحی پایین و جلو کمر در همان طرف منتشر گردد. هر گاه درد به طرف پایین تغییر جا دهد همواره نشانگر آن است که سنگ از یک سوم پایینی میزنای در حال عبور است ولی در صورت عدم تغییر محل درد تخمین جای سنگ ممکن نیست. در صورت وجود سنگ در قسمتی از میزنای که در درون دیواره مثانه است، تکرر ادرار و سوزش ادراری ایجاد می شود و می تواند با عفونت دستگاه ادراری اشتباه گردد.
برای اطلاعات بیشتر: درمان های خانگی سنگ کلیه
۶. سندرم کبدی – کلیوی
سندرم کبدی کلیوی یکی از عواض خطرناک بیماری های کبدی است که در جریان آن نارسایی کلیه بدون هیچ گونه نشانه بالینی، آزمایشگاهی و کالبد شناختی به وجود می آید و معمولاً همراه با کاهش میزان دفع ادرار و غلظت پایین سدیم ادراری است. عموماً نارسایی کلیه در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی پیشرفته (سیروز همراه با عوارضی مثل آسیت (آب آوردن شکم) و یا زردی) می باشد. علت نارسایی کلیه در این حالت نامعلوم است.
درمان نارسایی مزمن کلیه
درمان بیماری های زمینه ای یا عوارض نارسایی کلیوی حائز بیشترین درجه اهمیت می باشند زیرا موجب آسیب و تخریب بیشتر بافت های کلیه می شوند. فشار خون بالا، عفونت ادراری، سنگ های ادراری، اختلال های ساختمانی مجاری ادرار و نیز گروهی از بیماری های التهابی گلومرول ها که معمولاً به درمان پاسخ می دهند، بایستی به طور سریع و کارآمد تحت درمان قرار گیرند.
یکی از نکات پراهمیت در درمان محافظه کارانه نارسایی مزمن کلیه تعدیل برنامه غذایی است. ممکن است محدودیت سریع مصرف آب و نمک اهمیت بسیاری در درمان افزایش فشار خون داشته باشد، کاهش پروتئین در برنامه غذایی موجب کم شدن بی اشتهایی و تهوع و استفراغ می شود و در صورت شروع زودرس این محدودیت می تواند موجب تعویق و کند شدن سیر بیماری شود. پس از انجام یافتن اقدامات بالا در صورت پیشرفت نارسایی کلیه و ایجاد اختلال دفع سموم بدن ممکن است دیالیز و یا در نهایت عمل پیوند کلیه لازم باشد.
راه های پیشگیری از نارسایی مزمن کلیه
- به علت شیوع زیاد مرگ و میر در نارسایی حاد کلیه، پیشگیری اقدامی مفید و لازم است اصل اول احیای سریع بیماران دچار صدمه است.
- عامل دوم در پیشگیری از نارسایی حاد کلیه کاهش مصرف داروهای سمی و قوی برای کلیه به ویژه در بیماران پر خطر است.
- تأمین و ثابت نگه داشتن حجم مایعات بدن در حد طبیعی و برقرار ساختن حجم بالای ادرار و دفع املاح ممکن است در پیشگیری از نارسایی کلیه دخالت داشته باشد.
عفونت های کلیه
عفونت قسمت های مختلف دستگاه ادراری، گروهی از بیماری ها را در بر می گیرد که علایم مشابهی دارند. در عفونت هایی که به طور ناگهانی و به صورت حاد ایجاد می شوند معمولاً یک عامل بیماری زا و در عفونت های مزمن دو یا چند عامل بیماری زا دخیل می باشند عفونت های دستگاه ادراری از عفونت های شایع مربوط به انسان در تمام سنین هستند که میزان شیوع و عوارض وابسته به آن بسته به سن و جنس بیمار متفاوت است.
راه های ایجاد کننده عفونت دستگاه ادراری متفاوت می باشد. عوامل میکروبی با صعود از راه مجرای ادرار و ورود به مثانه سبب عفونت مثانه می شوند و از آن جا به سایر قسمت های دستگاه ادراری انتشار می یابند. در زنان به دلیل کوتاه بودن مجرای ادرار و ارتباط آن با دستگاه تناسلی خارجی، حساسیت خاصی نسبت به ایجاد عفونت از این طریق وجود دارد. بنابراین رعایت دقیق بهداشت ناحیه تناسلی به پیشگیری از ایجاد عفونت های دستگاه ادراری کمک میکند. به علاوه تماس جنسی و زایمان نیز عوامل دیگر تسهیل کننده عفونت دستگاه ادراری در زنان به شمار می روند.
عفونت مزمن کلیه
عفونت مزمن کلیه بیماریی است که از دوران کودکی آغاز می شود و در زمان بلوغ ادامه می یابد در صورت فقدان عوامل مشکل زا نظیر بیماری قند، سنگ کلیه و بیماری های انسدادی دستگاه ادراری، عفونت مزمن کلیه بروز پیدا می کند. عفونت های کلیه خوش خیم می باشند و به ندرت منجر به تخریب کلیه یا کاهش کار آن خواهند شد.
علائم عفونت مزمن کلیه
در افراد مبتلا به عفونت مزمن کلیه حملات حاد گاهی ممکن است رخ دهد. تب معمولاً فقط در طی عفونت حاد وجود دارد. در غیاب عفونت حاد، بیمار مبتلا به عفونت مزمن کلیه ممکن است فاقد علامت باشد. در صورت پیشرفت عفونت مزمن کلیه و دو طرفه شدن آن ممکن است علایم مربوط به افزایش فشار خون کم خونی و نارسایی کلیه رخ دهد.
آبسه های کلیه
آبسه های کلیه به صورت اولیه در اثر انتشار خونی میکروب ها از قسمت های دیگر به خصوص ضایعات پوستی به وجود می آیند. عوامل مستعد کننده آنها عبارتند از:
- بیماری قند
- همودیالیز یا دیالیز خونی
- عفونت های صعود کننده از دستگاه ادراری
آبسه های کلیه ممکن است در قسمت قشری یا در قسمت مرکزی کلیه به وجود آیند. اغلب آبسه های قسمت قشری کلیه یک طرفه و منفرد هستند و در کلیه راست به وجود می آیند. آبسه های قسمت مرکزی معمولاً در افرادی که بیماری های زمینه ای در دستگاه ادراری دارند به وجود می آید.
علائم آبسه های کلیوی
- تب و لرز
- درد پهلو و شکم
- سوزش ادرار
- تکرر ادراری
- تهوع و استفراغ
- بی حالی و ضعف
- کاهش وزن
برای اطلاعات بیشتر: کاهش وزن ناگهانی چه دلیلی دارد
درمان آبسه های کلیوی
از راه های درمان این بیماری استفاده از درمان ضد میکروبی مناسب به همراه تخلیه و جراحی آبسه می باشد، در صورتی که پس از ۴۸ ساعت از شروع درمان پاسخ مناسب بالینی مشاهده نگردد و بهبودی نسبی ایجاد نشود، احتمال وجود یک میکروب مقاوم یا عوامل مشکل را نظیر آبسه اطراف کلیه وجود دارد.
سخن آخر
بیماری های شایع کلیه می توانند بدون عوارض و در عین حال بسیار خطرناک و کشنده باشند، پس سبک زندگی سالم و چکاب سالانه می تواند در کنترل و درمان این بیماری ها موثر باشد.
