بی اختیاری ادرار یک مشکل ناخواسته و غیرارادی است که مردان و زنان به دلایل مختلفی آن را تجربه میکنند. این مشکل به صورت موقتی و یا دائمی رخ میدهد که با شناسایی علت، میتوان آن را کاهش داد و درمان کرد. پزشکان با انجام آزمایشهای ادراری و درمانهای گسترده، بی اختیاری ادرار را برطرف کردهاند. در این مقاله قصد داریم علتهای بی اختیاری ادرار، انواع بی اختیاری ادرار و راههای تشخیص و درمان را بررسی کنیم.
بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادرار (Urinary incontinence) ناشی از ضعیف شدن عضلات مثانه، آسیب به کف لگن، بزرگ شدن پروستات، یائسگی و یا سرطان مثانه است. مصرف برخی از داروهای اعصاب نیز میتواند منجر به بی اختیاری ادرار شود.
این اتفاق زمانی رخ میدهد که فرد قادر به کنترل مثانه خود نیست و ممکن است نشتی جزئی را تجربه کند. پیروی از یک سبک زندگی سالم، میتواند خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را به طور چشمگیری کاهش داد.
علت بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار دلایل بسیاری دارد که با توجه به جنسیت و عملکرد مختلف اندامهای درگیر، این دلایل متفاوت هستند. برخی از علتهای بی اختیاری ادرار موقتی و برخی دیگر دائمی هستند. اغلب موارد ممکن است بی اختیاری ادرار به عنوان نشانه ای از یک بیماری مزمن باشد. در اینجا علتهای موقت و دائمی بی اختیاری ادرار را بررسی خواهیم کرد.
علت های بی اختیاری موقتی
- عفونت ادراری: عفونت های دستگاه ادراری (Urinary tract infections) در بخشهای مختلف دستگاه ادراری از جمله مثانه، حالب، مجرای پیشاب و کلیه ها باعث درد و نیاز بیشتر به دفع ادرار میشود. معمولا پس از درمان عفونت نیز تمایل به تکرر ادرار در فرد از بین نمیرود.
- بارداری: یکی از علت های به وجود آمدن بی اختیاری ادرار در زنان است. فشار زیاد بر مثانه باعث بی اختیاری ادرار شده و اکثرا چند هفته پس از زایمان از بین میرود.
- دارو های دیورتیک یا ادرارآور و دارو های ضد افسردگی: این دارو ها دارای عوارض جانبی از جمله بی اختیاری ادرار هستند. این مشکل موقتی است و ممکن است پس از توقف مصرف داروها، بی اختیاری ادرار از بین برود.
- مصرف نوشیدنی های خاص مانند الکل و قهوه: مصرف ابن نوشیدنی ها میتواند باعث افزایش ادرار و نیاز شما به ادرار کردن شود. با ترک مصرف آنها، تکرر ادرار نیز کاهش پیدا میکند.
- یبوست مزمن: از علتهای بی اختیاری ادرار در افراد است. بیماری یبوست میتواند باعث مشکلات کنترل مثانه شده و پس از آن، بهبودی حاصل میشود.
وبسایت خبری Healthline درباره تاثیر یبوست بر روی بیاختیاری ادرار چنین مینویسد:
متن انگلیسی:
“According to a 2021 study, the accumulation of stool puts pressure on the bladder. The bladder, which stores urine, is located near the rectum.”
ترجمه فارسی:
«طبق یک مطالعه در سال ۲۰۲۱، انباشت مدفوع به مثانه فشار وارد میکند. مثانه ادرار را ذخیره میکند و در نزدیکی راست روده قرار دارد.»
علت های بی اختیاری دائمی
- اختلالات کف لگن یا Pelvic floor disorders: یکی از علتهای بی اختیاری دائمی ادرار است. این اختلال میتواند بر عملکرد اندامهای بدن از جمله مثانه تاثیر بگذارد.
- سکته مغزی: میتواند مشکلاتی برای فرد در کنترل عضلات به وجود آورد. سیستم ادراری نیز جزو این عضلات است که فرد نمیتواند ادرار خود را کنترل کند.
- بیماری ام اس: افرادی که به بیماری ام اس Multiple Sclerosis مبتلا هستند، ممکن است کنترل مثانه خود را از دست بدهند. بنابراین، این افراد نشت و خروج غیرارادی ادرار را تجربه میکنند.
- دیابت: بیماری دیابت از علت های بی اختیاری ادرار است که میتواند تولید ادرار را افزایش دهد. این افزایش میتواند باعث نشت و خارج شده غیرارادی ادرار شود.
- یائسگی: یکی از تغییرات بدن زنان است که سطح هورمونها تغییر کرده و عضلات کف لگن نیز ضعیف تر میشوند. بی اختیاری ادرار در نتیجه این تغییرات به وجود میآید.
- پروستات: زمانی که پروستات از حد طبیعی خود بزرگتر شود، میتواند مشکلاتی را در کنترل مثانه فرد به وجود آورد. هایپرپلازی خوشخیم پروستات یا BPH نیز انسداد ادرار است که در مردان به وجود میآید.
- جراحی سرطان پروستات: ممکن است پس از جراحی سرطان پروستات، بی اختیاری ادرار را تجربه کنید. این مشکل به دلیل آسیب به اسفنکتر است.
برای اطلاعات بیشتر: راه های درمان سرطان پروستات
انواع
بی اختیاری ادرار انواع مختلفی را شامل میشود که هرکدام علتها، ویژگی ها و محرکهای متفاوتی برای نشت و خروج غیرارادی ادرار دارند. آگاهی از نوع بی اختیاری ادرار بخش مهمی از تشخیص و درمان آن است و اهمیت بسیاری دارد.
موارد | توضیحات |
بی اختیاری استرسی | بی اختیاری ادرار استرسی (Stress incontinence) در هنگام عطسه، سرفه، خنده، ورزش و یا بلند کردن اشیا سنگین به مثانه فشار وارد شود، ادرار نشت میکند و این نوعی از است. در این نوع بی اختیاری، عضلات کف لگن ضعیف هستند و احتمال نشت ادرار به طور تصادفی وجود دارد. زنانی که زایمان کردهاند، بیشتر در معرض خطر بی اختیاری استرسی هستند. در مردان نیز ممکن است افرادی که حراجی پروستات انجام دادهاند، دچار بی اختیاری استرسی شوند. |
بی اختیاری فوری | نوعی دیگر از بی اختیاری ادرار، بی اختیاری فوری یا اضطراری (Urge incontinence) است که میل ناگهانی و شدیدی برای ادرار کردن در فرد به وجود میآید و فرد به طور غیرارادی ادرار میکند. در بی اختیاری فوری، ممکن است فرد نیاز به دفع مکرر ادرار داشته باشد و این نیاز بیشتر در شب اتفاق میافتد. گاهی اوقات این بی اختیاری ناشی از یک وضعیت به نام مثانه بیش فعال یا Overactive bladder به وجود میآید. علت بیش فعالی مثانه ممکن است به دلیل عفونت، ضعف عضلات لگن، سطوح پایین استروژن، یائسگی، وزن بالا، دیابت و اختلال عصبی باشد. مصرف برخی از داروها و نوشیدنیها مانند الکل و کافئین میتواند بیش فعالی مثانه را افزایش دهد. |
بی اختیاری سرریز | بی اختیاری سرریز (Overflow incontinence) زمانی اتفاق میافتد که مثانه به طور کامل تخلیه نشود. افرادی که به بی اختیاری سرریز مبتلا هستند، هرگز مثانه خود را به طور کامل تخلیه نمیکنند و این باعث خروج و نشت ادرار میشود. معمولا این مشکل باعث میشود که مقدار کمی از ادرار خارج شود. بی اختیاری سرریز در افراد مبتلا به بیماریهای مزمن از جمله سکته مغزی، ام اس و دیابت شایعتر است و حتی ممکن است در مردانی که پروستات بزرگتر از حد طبیعی دارند نیز رخ دهد. |
بی اختیاری عملکردی | بی اختیاری عملکردی (Functional incontinence) ناشی از نقص جسمی و یا ذهنی افراد است. به عنوان مثال، ممکن است فردی دچار آرتروز باشد و نتواند خود را به سرعت به سرویس بهداشتی برساند و دکمه خود را باز کند. به طور کلی، بی اختیاری ادرار به دلیل تاخیر در تخلیه مثانه صورت میگیرد. |
بی اختیاری مختلط | زمانی که فرد بیش از یک نوع بی اختیاری را تجربه کند، این یک بی اختیاری مختلط (Mixed incontinence) است. اغلب این بی اختیاری ترکیبی از بی اختیاری استرسی و بی اختیاری فوری است. تشخیص اینکه چه چیزی باعث بی اختیاری مختلط میشود معمولا بهترین را برای درمان و مدیریت آن به شمار میرود. |
بی اختیاری ادرار در بارداری
تقریبا ۴۰ تا ۵۰ درصد از زنان دچار بی اختیاری ادرار در دوران بارداری میشوند و مشکلات مثانه را تجربه میکنند. بی اختیاری در ادرار ممکن است در هر مرحلهای از بارداری رخ دهد، اما بیشتر اوقات این مشکل در سه ماهه سوم به وجود میآید. زیرا رحم در پشت مثانه قرار دارد و هر چه جنین سنگینتر شود، فشار بیشتری بر مثانه وارد میشود.
با پیشرفت بارداری احتمال از دست دادن کنترل مثانه بیشتر خواهد شد. تغییرات هورمونی نیز باعث شل شدن عضلات کف لگن شده و نگهداری مثانه را ضعیف میکند. در نتیجه، ماهیچهها انعطافپذیر شده و نگهداشتن ادرار دشوار میشود.
بی اختیاری ادرار در بارداری و زایمان موقتی است و معمولا پس از زایمان و یا چند ماه پس از تولد نوزاد، به حالت عادی باز میگردد. بی اختیاری ادرار استرسی (Stress urinary incontinence) یکی از شایعترین نوعهای بیاختیاری در دوران بارداری به شمار میرود که مادر باردار هنگام عطسه، سرفه، خنده و فعالیتهای بدنی ساده، این مشکل را تجربه میکند.
بی اختیاری ادرار فوری (Urge urinary incontinence) نیز یکی دیگر از انواع بی اختیاری ادرار در دوران بارداری است. در این نوع از بی اختیاری، عضلات مثانه مادر باردار بدون هیچ کنترلی منقبض شده و میل به ادرار کردن را احساس میکند. در نتیجه، مادر به سرعت به سمت سرویس بهداشتی میدود و یا ممکن است قبل از رسیدن، مثانه او خالی شود.
راه های تشخیص
پزشکان چندین راه برای تشخیص علت و نوع بی اختیاری ادرار در افراد را انجام میدهند. یکی از ساده ترین راه ها برای اینکه پزشک ببیند ادرار شما نشت میکند، سرفه کردن در حالت ایستاده است. در اینجا چند آزمایش برای پیدا کردن نوع و علت بی توجهی ادرار را بررسی خواهیم کرد.
- آزمایش ادرار و کشت ادرار: کشت ادرار (Urine Culture) نشاندهنده عفونت، قند و یا خون در ادرار است. این آزمایشها برای مردان نیز کاربردی هستند و پروستاتیت یا التهاب پروستات را در صورت ابتلا، نشان میدهند.
- پد تست: پد تست یا Pad test یکی از روشهایی است که میتوان میزان ریزش و نشت ادرار را نشان داد. برای انجام این آزمایش، یک پد جاذب به فرد داده میشود. وزن این پد مشخص است. سپس، آن را برداشته و وزن میکنند تا میزان نشت ادرار را تخمین بزنند.
- اشعه ایکس و سونوگرافی: اشعه ایکس و روش سونوگرافی، تستهای تصویربرداری هستند که با شناسایی ناهنجاریهای مجرای ادراری، میتوانند ساختاری که باعث این مشکل شده است را شناسایی کنند. با این تستها میتوان افتادگی مثانه، دیورتیکول مجرای ادرار و یا سنگ و تومور کلیه را شناسایی کنند. با ترکیب این تستها و تست سرفه، میتوان اطلاعاتی از بی اختیاری ادرار دریافت کرد.
- آزمایش استرس ادراری: تست استرس مثانه (Bladder stress test)خروج ناخواسته ادرار هنگام عطسه، سرفه، خنده و ورزش را بررسی میکند. در این آزمایش از شما میخواهند تا با مثانه پر، سرفه کنید. سپس، پزشک خروج ادرار را بررسی کرده و حتی ضعف عضلات اطراف مثانه و یا مجاری ادرار را تشخیص میدهد.
- تست و آزمایش بونی: یکی دیگر از تستهای تشخیص بی اختیاری ادرار، تست بونی است. این آزمایش برای زنان انجام میشود و تقریباً با آزمایش استرس ادراری مشابه است. در طول این تشخیص، پزشک انگشت و یا وسیلهای را در واژن قرار میدهد تا گردن مثانه را کمی بلند کند. با این کار، بررسی میشود که آیا این مشکل به دلیل پایین آمدن بیش از حد گردن مثانه بر اثر فشار است یا خیر.
- تست های ارودینامیک: تستهای ارودینامیک Urodinamik مجموعهای از آزمایشهای تخصصی برای بررسی عملکرد مثانه، اسفنکتر و مجرای ادرار است. با انجام این تست میتوان علتهای احتمالی برای بی اختیاری ادرار، تکرر ادرار، دفع ادرار و یا سایر مشکلات را تشخیص داد.
تست های ارودینامیک انواع مختلفی دارند که شامل موارد زیر هستند:
موارد | توضیحات |
سیستومتری Cystometey | در این آزمایش، یک کاتتر نازک از طریق مجاری ادرار وارد مثانه شده و مایه استریل به مثانه تزریق میشود. سپس، مشخص میشود که تا چقدر میتوانید ادرار را نگه دارید و تا که سطحی از پرشدگی مثانه احساس دفع ادرار خواهید داشت. در این تست فشار داخل مثانه حین پر شدن اندازهگیری میشود. |
اروفلومتری Uroflowmetry | این آزمایش برای اندازهگیری میزان و جریان ادرار است. اوج کم میتواند نشانه انسداد و یا ضعیف بودن مثانه را نشان دهد. |
مطالعه فشار جریان Pressure-flow study | این تست ترکیبی از دو تست قبلی است که به طور همزمان فشار داخل مثانه و جریان ادرار اندازهگیری میشود. این آزمایش زمانی استفاده میشود که علت علائم مشخص نباشد. |
نوار عضلانی | نوار عضلانی یا Electromyography برای ارزیابی فعالیت الکتریکی عضلات اطراف مثانه و اسفنکتر انجام میشود. |
آزمایش سیستوسکوپی | معاینه سیستوسکوپی Cystoscopy به پزشک این امکان را میدهد تا با استفاده از یک لوله نازک و روشن، داخل دستگاه ادراری را مشاهده کند. |
سیستورتروگرام | سیستورتروگرام یا Cystourethrogram نوعی تصویربرداری از مثانه و مجرای ادراری با اشعه ایکس است که در حین ادرار کردن انجام میشود. |
عوامل پرخطر در بی اختیاری ادرار
علل و عوامل پرخطر بسیاری برای بی اختیاری ادرار وجود دارد. برخی از این عوامل پرخطر شامل موارد زیر هستند.
- داشتن عضلات ضعیف مثانه به دلیل افزایش سن
- آسیب فیزیکی مانند زایمان به عضلات کف لگن
- داشتن دیابت
- بزرگ شدن پروستات
- ابتلا به سرطان پروستات یا مثانه
- بارداری
- دوران یائسگی
- اضافه وزن
- داشتن عفونت ادراری، عفونت مثانه، عفونت و یا سنگ کلیه
علاوه بر این موارد ابتلا به بیماری عصبی مانند زوال عقل، آلزایمر و یا شرایط فیزیکی که مانع از رفتن به دست شویی میشود.
عوارض بی اختیاری
ناتوانی در کنترل ادرار و بی اختیاری آن، علاوه بر مشکلات فیزیکی عوارضی را برای فرد در پی دارد. این عوارض، با توجه به علت بی اختیاری در هر فرد متفاوت هستند.
- عفونتهای دستگاه ادراری: عفونت های ادراری میتوانند در اثر تماس زیرپوش مرطوب با پوست ایجاد شوند. زیرپوش مرطوب شده در اثر ادرار، محیطی برای رشد باکتری ها است.
- سلولیت و مشکلات پوستی: فردی که این مشکل را دارد، بیشتر از افراد دیگر در معرض مشکلات پوستی و عفونت است. زیرا در بیشتر مواقع پوست خیس و یا مرطوب است. این باعث میشود که عفونت و قارچ در ناحیه ظاهر شود. سلولیت یک نوع عفونت پوستی است که از طریق باکتری ایجاد میشود. در نتیجه، باعث تورم و درد در ناحیه خواهد شد.
- آسیب کلیه: در برخی از موارد بی اختیاری باعث مسدود شدن جریان آن شده و ممکن است فرد با مشکلات و نارسایی کلیه مواجه شود.
- عوارض دارویی: استفاده از داروهای کنترل ادرار میتواند با توجه به نوع دارو، عوارض جانبی در پی داشته باشد. این عوارض ممکن است شامل خشکی دهان، حالت تهوع و یا فشار خون بالا باشد.
- افتادگی یا پرولاپس: معمولا با ضعیف شدن عضلات کف لگن، قسمتی از واژن، مثانه و گاهی مجاری ادرار به ورودی واژن میافتد.
- عوارض سلامت روان: یکی از عوارض دیگر بی اختیاری ادرار، مشکلات روانی آن است. فرد ممکن است احساس افسردگی، اضطراب و یا انزوای اجتماعی را تجربه کند.
متن انگلیسی:
“There is considerable evidence that a variety of psychological factors such as low self-esteem, depression, anger, and stress often occur in subjects with urinary incontinence.”
ترجمه فارسی:
«شواهد قابل توجهی وجود دارند که عوامل روانشناختی متعددی از جمله عزت نفس پایین، افسردگی، عصبانیت و استرس اغلب در افرادی که به بی اختیاری ادرار مبتلا هستند، رخ میدهد.»
به نقل از وبسایت gastrojournal.org
زمان مراجعه به پزشک
ممکن است از مراجعه به پزشک برای درمان بی اختیاری ادرار خجالت بکشید. اما اگر این بی اختیاری مکرر است، میتواند زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد و با مشکلاتی همراه شود. در صورت تجربه هر نوع بی اختیاری ادرار، باید به پزشک اورولوژیست مراجعه شود. ممکن است این بی اختیاری نشانه یک بیماری جدیتر باشد.
تشخیص دقیق و به موقع میتواند این اختلال را از زندگی شما حذف کند. در صورت داشتن بی اختیاری ادرار و بروز نشانههای زیر، فورا به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه کنید:
- مشکل در صحبت کردن و یا راه رفتن
- از دست دادن بینایی
- ضعف یا سوزن سوزن شدن در هر قسمت از بدن
- گیجی و یا از دست دادن هوشیاری
- از دست دادن کنترل روده
کلام پایانی
بی اختیاری ادرار میتواند یک مشکل موقتی و یا دائمی باشد. در این مقاله دلایل، انواع درمان ها و راه های پیشگیری آن را بررسی کردیم. بهترین کار این است که در صورت داشتن هر یک از علائم بی اختیاری ادرار، به پزشک مراجعه کنید تا درمان را هر چه سریعتر آغاز کنید. با مشاوره پزشک میتوانید به کمک آموزش مثانه، رفتار درمانی، دارو درمانی و سایر درمانها، این بیماری را کنترل و درمان کنید. اگر علت آن نیز جدی نباشد، در هر حال میتواند کیفیت زندگی شما را کاهش دهد.