بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
سرطان خون به نوعی سرطان گفته میشود که در مغز استخوان (محلی که خون ساخته میشود) آغاز میگردد. خون حدود ۸ درصد از وزن بدن را شامل میشود و نقش مهمی در عملکردهای بدن دارد. با گردش خون در سرتاسر رگ ها، مواد مغذی، اکسیژن، هورمونها و آنتی بادی ها به سرتاسر بدن و بافت های گوناگون میرسند. در این مقاله تفسیر آزمایش سرطان خون به طور کامل شرح داده شده است.
خون تقریبا از نسبت مساوی از پلاسما و سلولهای خون تشکیل شده است. زمانی که سرطان خون ایجاد میشود، معمولا حاصل تکثیر بیش از حد و غیر طبیعی گلبولهای سفید خون است. سرطان خون حدود ۱۰ درصد از سرطانها را به خود اختصاص میدهد.
انواع سرطانهای خون عبارتند از لوکمی یا لوسمی (leukemia)، لنفوم (lymphoma )، میلوم (myeloma)، سندرمهای میلو دیسپلازی (Myelodysplastic Syndromes) و اختلال میلو پروفیلتراتیو (Myeloproliferative Disorder).
اگر پزشک نگران وجود مشکلی مانند سرطان در شما باشد، آزمایشهایی برایتان نسخه میکند تا اطلاعات بیشتری به دست بیاورد. آزمایش خون سرطان اغلب بخشی از این فرایند است.
آزمایش سرطان خون چیست؟
در آزمایش خون سرطان، نمونه خون از شما گرفته میشود و در آزمایشگاه بررسی میشود تا علائم سرطان شناسایی شوند. هنگامی که خون در زیر میکروسکوپ بررسی میشود، سلولهای سرطانی ممکن است مشاهده شوند. همچنین ممکن است به دنبال برخی پروتئینها یا موادی که سلولهای سرطانی آزاد میکنند، نمونه بررسی شود. آزمایش خون عملکرد اندامها را نیز مشخص میکند.
آیا نتیجه آزمایش خون می تواند سرطان خون را نشان دهد؟
بیشتر آزمایش های خون برای تشخیص سرطان نیستند و سرطان را نشان نمیدهند. اما اگر پزشک به سرطان مشکوک باشد، مواردی را برایتان مینویسد که بر اساس آنها سر نخهایی به دست می آورد که میتواند سرطان را تشخیص بدهد. در بیشتر انواع سرطان، روند ویژه ای نیاز است که نمونه ای از سلولهای مشکوک گرداوری و آزمایش شوند.
برای اطلاعات بیشتر: تفسیر آزمایش خون
آزمایش های تشخیص سرطان خون
برخی از آزمایش های خون که برای تشخیص سرطان انجام میشوند عبارتند از:
۱. آزمایش تعداد سلول های خون یا سی بی سی CBC
در این آزمایش تعداد هر نوع سلول خون جداگانه شمرده میشود. در این آزمایش میتوان سرطان خون را پیدا کرد.
۲. آزمایش پروتئین های خون
در آزمایش الکتروفورز خون، پروتئینهای گوناگون در خون بررسی میشوند تا پروتئینهایی که توسط دستگاه ایمنی برای مقابله با مهاجمان ساخته شده اند، پیدا شوند. این آزمایش به شناسایی مالتیپل میلوما (multiple myeloma) کمک میکند.
۳. آزمایش یافتن مواد شیمیایی که سلول های سرطانی می سازند
آزمایش های نشانگر تومور برای بررسی مواد شیمیایی که سلول های سرطانی ساخته و در خون رها میکنند، استفاده میشود.
این آزمایش ها همیشه در شناسایی سرطان ما را یاری نمیکنند چرا که بسیاری از سلولهای سالم هم این مواد شیمیایی را میسازند. از سوی دیگر، برخی از وضعیتهای پزشکی نیز وجود دارند که سرطانی نیستند اما باعث تولید مقدار زیادی از نشانگرهای تومور میشوند. در بیشتر مواقع آزمایشهای نشانگر سرطان پس از تشخیص سرطان و برای بررسی کارکرد درمان یا پیشرفت سرطان به کار گرفته میشوند.
از نمونه های نشانگرهای سرطان میتوان آنتی ژن ویژه پروستات (PSA) که در سرطان پروستات دیده میشود و آنتی ژن سرطان ۱۲۵ (CA 125) که در سرطان تخمدان وجود دارد یا نام برد. مثالهای دیگر آن عبارتند از آنتی ژن کارسینو امبریونیک یا سی ای ای (CEA) برای سرطان روده بزرگ و آلفا فتو پروتئین برای سرطان بیضه.
۴. آزمایش شناسایی سلول های سرطانی در گردش
در آزمایشهای شناسایی سلولهای سرطانی، آن دسته از سلولهای سرطانی که از راه گردش خون از جایی که تومور تشکیل شده است شروع به گسترش به نواحی دیگر بدن کرده اند ممکن است شناسایی شوند. آزمایش سلولهای سرطانی در گردش بیشتر پس از تشخیص سرطان به کار گرفته میشود.
توجه داشته باشید همه کسانی که سرطان دارند نیاز به آزمایش سلولهای تومور در گردش ندارند. این آزمایشها گاهی برای برخی انواع سرطان استفاده میشود از جمله سرطان پستان (سرطان سینه)، سرطان روده بزرگ و سرطان پروستات. پژوهشگران به دنبال این هستند که ببینند چگونه این آزمایشها میتوانند به افرادی که انواع دیگر سرطان را دارند کمک کنند.
همچنین بخوانید: چکاپ کامل شامل چه آزمایش هایی می شود
۵. آزمایش مواد ژنتیکی سلول سرطانی
در این آزمایش ها نمونه خون گرفته میشود تا تکه هایی از مواد ژنتیکی سلول های سرطانی (دی ان ای) شناسایی شود. سلول های سالم و سلول های سرطانی در فرایند طبیعی رشد و مرگ خود، از هم فرو میپاشند. این تکه های سلولهای فروپاشی کرده میتوانند به گردش خون راه یابند و سپس بدن آنها را دفع میکند. از این رو، با بررسی نمونه خون ممکن است بتوان این تکه های سلولی را پیدا کرد.
در کسانی که سرطان دارند این آزمایش ها گاهی برای پی بردن به تغییرات دی ان ای که در سلول های سرطانی رخ داده است انجام میشوند. از نتایج آن، میتوان بهترین روش درمانی را انتخاب کرد. همچنین ممکن است پزشک برای شناسایی علائم سرطان در افراد سالمی که هیچ علائمی ندارند از این روش استفاده کند. این کاربرد آزمایش، در حال بررسی بیشتر است.
اگر آزمایش خون شما موادی را نشان دهد که انتظار آن نمیرود، ممکن است آزمایشهای دیگری برای بررسی علت آن صورت بگیرد.
تفسیر آزمایش شمار سلول های خون (CBC)
برای بررسی سرطان، باید آزمایش سی بی سی انجام شود. با این حال باید توجه داشت که ممکن است برخی وضعیت های غیر سرطانی نیز ممکن است نتیجه غیر طبیعی ایجاد کنند. پزشک داده ها را کنار هم قرار میدهد و بر اساس همه آنها، تفسیر نهایی را انجام میدهد.
برای اطلاعات بیشتر: تفسیر آزمایش کبد
پایین بودن گلبول های سفید خون: برخی درمان های سرطان به ویژه شیمی درمانی، شمار گلبول های سفید خون را کاهش میدهند. سرطان ها نیز بر تعداد این سلول های خونی تاثیر میگذارند. انواع سرطانهایی که باعث کاهش گلبول های سفید خون میشوند عبارتند از لوکمی یا لوسمی، لنفوم و مالتیپل میلوما.
بالا و پایین بدن انواع گلبولهای سفید خون: بالا یا پایین بودن شمار برخی از انواع گلبول های سفید خون تفسیرهای متفاوتی دارد. اگر شمار لنفوسیتها یا مونوسیتها بالاتر از نرمال باشد، میتواند نشان دهنده احتمال برخی انواع سرطان باشد. برخی سرطان ها و درمان هایشان میتوانند باعث پایین آمدن تعداد نوتروفیلها شوند (وضعیتی به نام نوتروپنی). نوتروپنی میتواند احتمال عفونت باکتریایی را افزایش دهد.
- اگر آزمایش سی بی سی نشان دهد شمار نوتروفیلها پایین است، ممکن است دکتر دوز شیمی درمانی را پایین بیاورد تا خطر نوتروپنی را کاهش دهد.
- همچنین ممکن است داروهایی مانند فاکتور رشد گلبول سفید تجویز شوند تا تولید نوتروفیلها را افزایش دهند به ویژه اگر دچار تب شده باشید.
- پایین بودن گلبولهای قرمز: برخی درمانهای سرطان مانند پرتو درمانی و شیمی درمانی میتوانند شمار گلبولهای قرمز را کاهش دهند. به این وضعیت کم خونی (آنمی) میگویند.
- از دست دادن خون خواه ناشی از جراحی باشد یا برخی انواع سرطان، بر مغز استخوان اثر گذاشته و میتواند باعث کم خونی یا بدتر شدن آن شود.
- کسانی که گلبول های قرمز خونشان افت زیادی داشته باشد، ممکن است نیاز به تزریق خون یا مصرف دارو برای بالا آوردن مقدار آن داشته باشند.
پایین بودن شمار پلاکت ها: برخی درمانهای سرطان مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی میتوانند شمار پلاکت های خون را پایین بیاورند. سرطان نیز با تاثیر بر مغز استخوان میتواند باعث کاهش پلاکت خون شود. اگر شمار پلاکتها خیلی پایین باشد، به آن ترومبوسیتوپنی (thrombocytopenia) میگویند.
کسانی که شمار پلاکت خونشان پایین است در خطر بیشتر خونریزی های جدی و کبودی قرار دارند. در موارد شدید، پزشک تزریق پلاکت را توصیه میکند.
برای اطلاعات بیشتر: مراکز درمان سرطان در تهران و شهرستان های اطراف
آیا تست سرطان خون در خانه امکان پذیر است؟
خیر. آزمایش سرطان خون با تجویز پزشک و گرفتن نمونه خون در آزمایشگاه انجام میشود. در آزمایش خون موارد خاصی را پزشک باید نوشته باشد تا متخصص آزمایشگاه به دنبال آنها بگردد. همچنین ممکن است بسته به مورد، آزمایشهای دیگری همچون آزمایش ادرار، آزمایش عملکرد کبد، نمونه برداری مغز استخوان، عکسبرداری پرتوی ایکس، ام آر آی و غیره نیز برای تایید تشخیص سرطان یا بررسی میزان گسترش آن توصیه شود.
