بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
خوشبختانه با پیشرفت تکنولوژی و تاثیر آن بر علم پزشکی روش های تشخیص و درمان متفاوتی برای انواع بیماری ها وجود دارد که با پیگیری به موقع می توان آن ها را درمان کرد. یکی از بیماری هایی که امروزه در بین اکثر افراد شایع شده، “کبد چرب” است که از آن با نام مرگ خاموش نیز یاد می شود. یکی از روش های اصولی برای تشخیص این بیماری، “سونوگرافی کبد” است. در این مقاله برای آشنایی بیش تر با این بیماری و تفسیر نتایج آزمایش آن با ما همراه شوید.
سونوگرافی کبد چیست؟
یکی از مهم ترین اعضای بدن، “کبد” است. این عضو مهم با استفاده از کلسیم ها و پروتئین ها برای هضم بهتر مواد غذایی به دستگاه گوارش کمک می کند. زمانی که کبد دچار آسیب شود، عملکرد آن دچار اختلال شده و پزشک برای تشخیص آن از سونوگرافی کبد استفاده می‌کند. در این روش از کبد و طحال تصویربرداری می شود. سونوگرافی کبد تصاویری از آناتومی و ناهنجاری های موجود در کبد را نشان می دهد.
پزشکان برای تمایز بین کیست هایی که از مایعات پر شده اند یا توده های جامد و تشخیص اندازه طبیعی کبد از این روش استفاده می کنند. این روش بدون درد و عوارض بوده و روشی بی خطر است چرا که امواج صوتی جایگزین اشعه های مضر شده اند. سونوگرافی کبد نسبت به سایر روش های تصویربرداری سریع و ارزان تر است.
| موارد | توضیحات |
| دلایل انجام سونوگرافی کبد |
|
| اصطلاحات سونوگرافی کبد برای تفسیر |
|
| علائم اختلال کبدی |
|
| درجه بندی کبد چرب |
|
| چه افرادی مستعد بیماری کبد چرب هستند؟ |
|
| اقدامات لازم بعد از ابتلا به کبد چرب |
|
دلایل انجام سونوگرافی کبد
متاسفانه برخی از بیماری های کبدی مانند سرطان کبد در مراحل اولیه بدون علامت هستند که با این روش می توان به شناسایی بسیاری از مشکلات کبد کمک کرد. این مشکلات و بیماری ها عبارتند از:
- بررسی ابتلا به سیروز یا سرطان کبد
- کیست طحال یا کبد
- مشاهده تومورهای خوش خیم و بدخیم
- مشاهده میزان پیشرفت بیماری
- بررسی دردهای غیرقابل بیان توسط بیمار
- مشخص شدن انواع کبد چرب
پزشک چه زمانی سونوگرافی کبد را انجام می دهد؟
با توجه به این که کبد یکی از ارگان های حیاتی و مهم بدن است، زمانی که هر یک از علائم زیر نمایان شود باید سریعا به پزشک مربوطه مراجعه کنید. پزشک برای تشخیص بیماری های کبدی و بررسی علت علائم بیماری از سونوگرافی کبد استفاده می کند. این علائم شامل موارد زیر می شوند:
- بیمار احساس سیری زودرس داشته باشد.
- داشتن استفراغ و تهوع بی دلیل
- بیمار احساس درد و تورم در ناحیه فوقانی راست شکم داشته باشد.
- بیمار احساس ضعف و خستگی شدید در بدن داشته باشد.
- زمانی که بیمار با کاهش وزن شدید مواجه شود.
برای اطلاعات بیشتر: کاهش وزن ناگهانی چه دلیلی دارد
نحوه انجام سونوگرافی کبد
زمانی که برای انجام سونوگرافی کبد مراجعه می کنید، باید مقدمات آن را رعایت کرده باشید. حالا باید روی تخت مورد نظر به پهلو دراز بکشد. در محل انجام سونوگرافی ژل مخصوص استعمال می گردد تا به عبور امواج سونوگرافی کمک کند. زمانی که پوست آماده انجام سونوگرافی گردید، ترانس سونوگرافی یا همان کنسول سونوگرافی را به آرامی در محدوده شکم و مقابل کبد فشار می دهد و به حرکت در می آورد. با تابش امواج و بازگشت آنها به دستگاه، فرآیند آنالیز صورت می گیرد و تصویر در مانیتور به نمایش در می آید. در مواردی که نیاز است تصاویر دقیق تری بدست آید، برای لحظه ای از فرد تقاضا می شود که نفس خود را نگه دارد.
با انجام این مراحل سونوگرافی به طور کامل انجام می شود.
اقدامات لازم قبل از سونوگرافی کبد
قبل از انجام سونوگرافی های مربوط به طحال، کبد و کیسه صفرا برای دریافت نتیجه بهتر و دقیق تر باید موارد زیر را رعایت کنید:
- حتما ناشتا باشید.
- تا نیم ساعت قبل از انجام سونوگرافی مصرف مایعات مانند آب مانعی ندارد.
- از مصرف غذاهای پرچرب پرهیز کنید.
تفسیر نتایج سونوگرافی کبد
با انجام سونوگرافی کبد برخی بیماری ها و مشکلات کبدی قابل تشخیص و شناسایی می باشند. اما اطلاعات خروجی از سونوگرافی و هچنین نتایج مشاهدات باید به صورت دقیق تفسیر شوند با درست ترین تشخیص صورت گیرد. با انجام سونوگرافی مشکلات گسترده کبد از جمله کیست های بد خیم، توده های کبدی و … قابل شناسایی می باشند.
متخصص سونوگرافی کبد طی یک گزارش اطلاعات مشاهده شده در سونوگرافی را به صورت کامل مکتوب می کند تا در پرونده بیمار قرار دهد. برای نمونه با مشاهده توده های پر که شامل سلول و جریان خون می باشد، می توان احتمال وجود سرطان را بیان کرد. بافت های نواری و کلسیفیکاسیون اشاره به توده های بدخیم سرطانی دارند.
در کنار توده های بدخیم توده های خوش خیم نیز در سونوگرافی کبد قابل شناسایی هستند که اشاره به توده های حاوی از مایعات و کیستیک دارد. برای تشخیص توده های خوش خیم از سونوگرافی کنتراست بالا استفاده می گردد که قدرت شناسایی بالاتری را در اختیار متخصص قرار می دهد.
پزشکان برای تفسیر سونوگرافی کبد از اصطلاحات پزشکی استفاده می کنند. در ادامه این اصطلاحات آورده شده است تا بتوانید جواب سونوگرافی کبد خود را تفسیر کرده:
اصطلاحات سونوگرافی کبد برای تفسیر
برای خواندن برگه سونوگرافی کبد و همچنین برای اینکه بتوانیم نتایج سونوگرافی کبد را تفسیر کنیم باید با اصطلاحات به کار رفته در این تست آشنا باشیم و بدانیم که این اصطلاحات زمانی که در گزارش سونوگرافی استفاده می شود به چه چیزی اشاره دارند و در چه شرایطی از حالت طبیعی خارج شده اند و خطرناک می باشند. مهمترین اصطلاحات در گزارش سونوگرافی کبد عبارتند از :
- اکوژنیک ( هایپر اکوژنیک ) (Echogenic or hyperechogenic): افرادی که دارای کبد سالم هستند و رنگ کبد آنها روشن می باشد با اصطلاح اکوژنیک یا هایپر اکوژنیک مشخص می شوند.
- هایپواکوئیک (hypoechoic): اگر کبد فرد مبتلا به مشکلاتی مانند هپاتیت و سیروز باشد، در سونوگرافی به حالت تیره و کاملا تاریک و خالی از نور تبدیل می شود که با اصطلاح هایپواکوئیک در گزارش به آن اشاره می کنند.
- استئاتوز(Steatosis): در صورتی که در سونوگرافی فرد مبتلا به کبد چرب با گرید مشخص تشخیص داده شود، اصطلاح استئاتوز به کار می رود.
- اتساع کبد: اگر مجاری صفراوی درون کبد و یا در محیط اطراف آن به صورت غیر طبیعی بزرگ شوند و در آنها مقدار مایعی متفاوت از حالت طبیعی دیده شود، اتساع کبد گزارش می گردد.
- اکوژنیسیته (Echogenicity) : در مورد توده هایی که توانایی انعکاس امواج صوتی بیشتری دارند و سطح آنها روشن تر دیده می شود از اصطلاح اکوژنیسیته یا توده اکوژن استفاده می شود.
- کیلو پاسکال: اشاره به میزان چربی کبد دارد و دارای واحد اندازه گیری می باشد. عدد طبیعی کیلو پاسکال کبد سالم در محدوده ۲ تا ۷ است و خارج از این محدوده نشان از مشکلات کبد دارد.
- استئاتو هپاتیت غیر الکلی (NASH): گاهی در سونوگرافی کبد علائم و تغییراتی مشاهده می شود که معمولا در هپاتیت الکلی موجود است و حالا برای یک فرد بدون سابقه مصرف الکل ایجاد شده است.
نتیجه غیرطبیعی چه چیزی را نشان می‌دهد؟
برای بررسی وضعیت عملکردی و طبیعی کبد، سونوگرافی انجام می شود و در مواردی که احتمال بیماری ها و مشکلات خاصی وجود داشته باشد، آزمایش های ثانویه ای برای فرد تجویز می گردد. برخی نتایج غیر طبیعی که از سونوگرافی دریافت می شود و ممکن است نیاز به انجام آزمایشات دیگری باشد، مشکلات زیر را نشان می دهد:
- علائم و نشانه های وجود هپاتیت در فرد که با التهاب کبد مشاهده می شود.
- نشانه ابتلا به چربی کبد که با مشاهده رسوبات چربی در کبد دریافت می گردد.
- ابتلا به سفت شدن بافت کبد که سیروز کبد نیز در پی آن می تواند اتفاق بیافتد.
- ابتلا به عفونت و سرطان که در مشاهده توده ها و بافت ها تشخیص داده می شود.
- ابتلا به کلستاز یا کلانژیت که می توانند از آسیب ها و عوارض بارداری باشند.
- انسداد صفراوی درون کبد و در محدوده بیرونی آن
- ابتلا به همانژیوم که از توده های غیر سرطانی است و بافت آن شامل عروق خونی می باشد.
علائم اختلال کبدی
برخی علائم و نشانه ها به ما گوشزد می کند که عملکرد کبد طبیعی نیست و دچار اختلال شده است. مهمترین علائمی که در این زمینه باید به آن توجه کنیم عبارتند از :
- تورم و ورم شکم : زمانی که توده های کبدی ایجاد گردد یا کبد دچار مشکلات دیگری گردد، افزایش حجم شکم به صورت ورم اتفاق می افتد.
- احساس درد در قسمت های بالای شکم : در سمت راست و پایین تر از آرنج اگر احساس درد داشته باشید، می تواند اشاره به مشکلات کبد باشد. درد هم می تواند پیوسته باشد و هم می تواند لحظه ای ایجاد گردد.
- خستگی غیر طبیعی : اگر در لحظاتی که استراحت کافی کرده اید و فشار کاری نداشته اید، همچنان احساس خستگی و خواب آلودگی دارید، فرآیند تصفیه خون شما توسط کبد به درستی انجام نمی شود و با مشکل روبرو است.
- تغییر رنگ مدفوع : زمانی که رنگ ادرار به رنگ های تیره و خاکستری تغییر کند، می تواند یک علامت هشدار دهنده در مورد کارکرد غیر طبیعی کبد باشد.
- اختلالات گوارشی: در درجه های بالاتر چربی کبد و زمانی که سیروز کبد اتفاق می افتد، مدفوع رو به سفیدی می رود و فرد نمی تواند به خوبی غذا را هضم کند. در زمان هایی نیز با حالت تهوع و استفراغ روبرو می شود.
- خشکی و خارش پوست : خشکی شدید در سطح پوست که همراه با خارش و حساسیت موضعی نیز باشد، می تواند تحت تاثیر عملکرد ناسالم کبد باشد.
- زردی پوست صورت و چشم ها : اگر صورت فرد حالت رنگ پریده و یا زردی داد و یا سفیدی چشم ها به زردی می زند، احتمال اینکه کبد دارای مشکل باشد هست.
- افزایش وزن : زمانی که مجاری صفراوی محدود و مسدود می گردند، احتمال افزایش وزن وجود دارد.
- زردی صفراوی : تغییر رنگ ادرار به سمت زردی شدید که نشان از زردی صفراوی هم دارد، می تواند نشانه ای از مشکلات کبدی باشد.
این علائم فقط حالت هشداری دارند و هر کدام از آنها می تواند با علائم بیماری های دیگری در بدن مشابه باشد. برای همین بعد از مشاهده علائم باید به متخصص مراجعه شود با انجام آزمایشات و معاینات دقیق، نوع بیماری به صورت صحیح تشخیص داده شود.
برای اطلاعات بیشتر: کبد چرب چه علائمی دارد؟
درجه بندی کبد چرب
اگر بعد از انجام سونوگرافی، متخصص در گزارش اعلام وضعیت استئاتوز کرد یعنی فرد مبتلا به چربی کبد است که باید برای انجام درمان گرید و درجه آن نیز مشخص شود. افزایش بافت چربی در سطح دیواره کبد مشکلاتی مانند التهاب سلولی و در نتیجه مرگ سلول را به همراه دارد که در نهایت یک بافت اسکار شکل می گیرد. عدم درمان بافت اسکار خون رسانی به کبد را کاهش می دهد و در نهایت فرد با سیروز کبدی روبرو می شود.
این وضعیت می تواند با نارسایی کبد، سرطان کبد و … نیز همراه گردد.
کبد ها از نظر میزان چربی در ۵ سطح دسته بندی و گرید بندی می شوند که این دسته بندی به شرح زیر است:
- F0: زمانی که کبد فرد طبیعی باشد و در آن علائم توده، چربی و یا فیبروز دیده نشود، با F0 گزارش می شود. F0 نشانگر کبد سالم است.
- F1 ( گرید ۱) : اولین سطح از شروع بیماری کبد چرب و خفیف ترین آن می باشد. افرادی که دارای این درجه باشند، باید برنامه غذایی خود را تغییر دهند و به انجام فعالیت های ورزشی بپردازند. انجام درمان این نوع از بیماری سریع و آسان است.
- F2 ( گرید ۲ ) : سطح بالاتری از میزان چربی در دیواره های کبد فرد را نشان می دهد. افراد مبتلا به چربی کبد درجه ۲ باید برای درمان به پزشک مراجعه کنند و برنامه غذایی آنها زیر نظر متخصص باشد.
- F3 ) گرید ۳ ) : زمانی که در گزارش سونوگرافی F3 بیان شود، اتفاقی که نباید افتاده است و کبد دچار فیبروز شدید گردیده است. حالا دیگر زمانی برای از دست دادن وجود ندارد و باید قسمت هایی از کبد که هنوز سالم مانده اند محافظت شوند تا عملکرد طبیعی خود را ادامه دهد.
- F4 ) گرید ۴ ) : زمانی که فرد به سیروز کبد مبتلا گردد و شرایط برای انجام درمان دیر شود، فرد در گرید ۴ قرار می گیرد و ممکن است که به پیوند کبد نیاز پیدا کند.
چه افرادی مستعد بیماری کبد چرب هستند؟
- افرادی که اضافه وزن بالایی دارند.
- افراد بالای ۵۰ سال
- افرادی که کلسترول و فشار خون بالا دارند.
- افراد مبتلا به دیابت نوع ۲
- افرادی که مصرف الکل زیادی دارند.
- افرادی که تحرک کمی دارند.
اقدامات لازم بعد از ابتلا به کبد چرب
برخی از روش ها و درمان ها برای کمک به کاهش یا برگرداندن سیر آسیب به کبد موثر بوده، این روش ها شامل موارد زیر می شوند:
- از غذاهای پرچرب، سرخ کردنی، فست فودی، لبنیات، گوشت قرمز و نوشابه استفاده نکنید.
- روزانه به طور منظم ورزش کنید.
- روزانه ۸ لیوان آب بنوشید.
- مصرف کربوهیدارت ها را کاهش داده و مصرف سبزیجات و میوه های خام را افزایش دهید.
- رژیم غذایی سالم و کم کالری داشته باشید.
- به طور منظم برای چکاپ با پزشک خود ملاقات داشته باشید.
سوالات متداول
آیا تفسیر سونوگرافی کبد دقیق است؟
سونوگرافی در زمینه تشخیص اولیه بسیار کمک می کند و برای مواردی مانند کبد چرب نیز دقت مناسبی دارد. اما در خیلی موارد نیز به عنوان تشخیص نهایی استفاده نمی شود و با مشاهدات اولیه و احتمال ابتلا به بیماری یا مشکل خاص، متخصص برای فرد آزمایشات دیگری را تجویز می کند که با انطباق نتایج آن آزمایشات با گزارشات سونوگرافی بهترین نتیجه ممکن بدست می آید.
سونوگرافی کبد چقدر طول می کشد؟
انجام این تست بسیار طولانی نیست و شرایط آمادگی برای آن نیز سخت نمی باشد. سونوگرافی کبد به صورت سرپایی انجام می شود و فرد هیچگونه درد و ناراحتی احساس نخواهد کرد. معمولا سونوگرافی کبد بین ۲۰ دقیقه الی نیم ساعت برای هر فرد به طول می انجامد. در موارد محدودی که مشاهدات مشکوک صورت بگیرد و یا نیاز به دقت بیشتری باشد ممکن است زمان بیشتری نیز طول بکشد.
درد کبد کجاست؟
اینکه شنیده می شود کبد درد می کند یا درد موجود ناشی از کبد است، یک علامت برای کارکرد غیر طبیعی کبد است که می تواند نیاز به انجام سونوگرافی کبد را توجیه کند. اما چه زمانی بدانیم درد ایجاد شده مربوط به کبد است و ناشی از دیگر قسمت های بدن نیست؟ درد کبد معمولا ناشی از التهاب و آسیب می باشد و در محدوده بالای کمر و شانه احساس می گردد. گاهی آن را به صورت زخمی احساس می شود که فشار می خورد.
اندازه طبیعی کبد در سونوگرافی چقدر است؟
سونوگرافی توانایی تشخیص اندازه و سایز قسمت های مختلف را دارد. یکی از مواردی که نشان می دهد کبد فرد سالم است، قرار گرفتن اندازه آن در محدوده طبیعی است. البته پارامترهایی مانند شرایط جسمی، قد، وزن، تغذیه فرد و … نیز دخیل هستند. معمولا متوسط سایز کبد در افراد بزرگسال حدود ۱۴ سانتی متر ( ۵/۵ اینچ) می باشد.
علائم سرطان کبد در سونوگرافی چیست؟
برخی نشانه ها در سونوگرافی کبد احتمال ابتلا به سرطان را نشان می دهد اما تا انجام آزمایشات دیگر نمی توان در مورد نوع مشکل و ابتلا به سرطان با قطعیت نظر داد. برخی تومور های بدخیم و خوش خیم در سونوگرافی مشاهده می شوند که نمی توان با سونوگرافی به طور دقیق این موارد را از هم تفکیک کرد
سخن آخر
کبد چرب یکی از بیماری های شایع در جهان بوده به طوری که حدود ۲۵ درصد افراد از این بیماری رنج می برند. در صورتی که این بیماری به موقع درمان نشود، می تواند سایر اعضای بدن را نیز درگیر کند و سلامت فرد را به خطر اندازد. این بیماری اغلب به دلیل شیوه نادرست تغذیه و سبک زندگی افراد به وجود می آید. بنابراین بهتر است با یک برنامه غذایی اصولی و ورزش مداوم از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنید. در صورت مشاهده هر یک از علائم بیماری سریعا به پزشک مراجعه کرده و درمان را آغاز کنید. برای انجام سونوگرافی کبد می توانید با مراجعه به سایت دکتر آسپرین مرکز تصویربرداری مورد نظر خود را پیدا کنید.
