بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک سندرم بالینی است که با چاقی متوسط، قاعدگی نامنظم یا آمنوره، و علائم بیش از حد آندروژن (مانند هیرسوتیسم، آکنه) مشخص می شود. اکثر بیماران دارای کیست های متعدد تخمدان هستند. تشخیص بر اساس نتایج آزمایش بارداری، اندازهگیری سطح هورمونها و آزمایشهای تصویربرداری برای رد تومور ویریلکننده است. در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا علت تنبلی تخمدان، تشخیص و درمان آن را بررسی کنیم.
تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک چیست؟
تخمدان پلی کیستیک یکی از شایع ترین اختلالات هورمونی در زنان در سنین باروری است. این وضعیت می تواند باعث بی نظمی قاعدگی، ناباروری بدون تخمک گذاری و رشد غیر طبیعی مو شود.
تخمدان پلی کیستیک یک اختلال غدد درون ریز چند عاملی است که در پس زمینه تشدید وراثت و قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی نامطلوب ایجاد می شود. این بیماری با افزایش سطح آندروژن ها (استروئیدهای جنسی مردانه) همراه است.
تشخیص بر اساس معاینه فیزیکی (رشد موی مردانه)، اسکن اولتراسوند (تغییرات مشخصه تخمدان) و معاینه آزمایشگاهی (افزایش سطح تستوسترون) است.
درمان با داروهای هورمونی انجام می شود و شامل کاهش اجباری وزن بدن (با بیش از حد آن) است. برای بهبود باروری می توان از تحریک دارویی، انعقاد تخمدان لاپاراسکوپی یا در موارد شدید IVF استفاده کرد.
| علائم | علل بروز | عوارض | راه های درمان |
| قاعدگی نامنظم | ژنتیک | ناباروری | رژیم غذایی مناسب |
| ریزش مو | تیروئید | چاقی | ورزش |
| خستگی | عفونت دستگاه تناسلی | دیابت نوع ۲ | دارو درمانی |
| آکنه زیاد | اختلال هورمونی | سقط جنین | کاهش مصرف کافئین |
| درد لگن | بیماری غدد فوق کلیوی | حمله قلبی | ترک سیگار و الکل |
انواع تنبلی تخمدان (تخمدان پلی کیستیک)
با توجه به زمان وقوع تخمدان پلی کیستیک، ۲ نوع وجود دارد:
- تغییرات اولیه: پاتولوژیک از زمان شکل گیری عملکرد قاعدگی وجود داشته است.
- ثانویه: تغییر در تنظیم هورمونی به دلایلی پس از تشکیل عملکرد قاعدگی و گاهی اوقات پس از زایمان رخ می دهد. از نظر پیشگیری، این شکل مطلوب تری در مقایسه با بیماری پلی کیستیک اولیه است.
علائم تنبلی تخمدان
علائم تخمدان پلی کیستیک شامل موارد زیر است:
- خونریزی قاعدگی کم یا برعکس، بسیار مکرر
- قطع قاعدگی
- سنگینی، درد در زیر شکم، احساس پری
- رشد بیش از حد مو بر روی بدن طبق الگوی مردانه
- بثورات و آکنه فراوان روی صورت، قفسه سینه و پشت
- افزایش وزن بدن و تغییر شکل
- افزایش ریزش مو در سر، طاسی جزئی
گاهی اوقات این بیماری با ماستوپاتی فیبروکیستیک، نقض متابولیسم چربی و کربوهیدرات، کاهش تن صدا و تیره شدن پوست در آرنج، زیر بغل، در ناحیه کشاله ران همراه است. این بیماران اغلب دارای اختلالات عاطفی هستند. خلق و خوی عصبی، افسردگی، اضطراب، میل مداوم به غذا خوردن، که به دلیل افزایش مداوم وزن، اختلالات متابولیک را تشدید می کند.
علل ایجاد سندروم تخمدان پلی کیستیک
دلایل ایجاد این بیماری به طور کامل شناخته نشده است. اعتقاد بر این است که بیماری پلی کیستیک در پس زمینه ویژگی های ژنتیکی در نتیجه تاثیر عوامل نامطلوب ایجاد می شود. وراثت سنگین در نقض پیوندهای مختلف غدد درون ریز آشکار می شود. این بیماران ترشح گنادوتروپین ها و انسولین را تغییر داده اند و اختلال در متابولیسم انرژی و متابولیسم هورمون های جنسی وجود دارد. عوامل نامطلوب به شرح زیر است:
- استعداد ژنتیکی
- بی نظمی قاعدگی
- بیماری های التهابی و عفونی شدید دستگاه تناسلی که قبلا منتقل شده است.
- اختلال در تولید هورمون ها توسط تخمدان ها
- بیماری های غدد فوق کلیوی
- بیماری تیروئید
- تغییر در حساسیت تخمدان به انسولین
- تولید بیش از حد انسولین
- افزایش تولید آندروژن ها و پروستاگلاندین ها
- اندومتریوز
- فیبروئید رحم
- نقض فرآیندهای متابولیک در بدن
- اختلالات خود ایمنی
- چاقی
- فعالیت بدنی سنگین
- استرس شدید
- عوامل خارجی (وضعیت نامطلوب محیطی و غیره)
ابتلا به بیماری تنبلی تخمدان چه مشکلی را ایجاد می نمایید؟
عوارض احتمالی تخمدان پلی کیستیک (PCOS )عبارتند از:
- ناباروری
- سقط جنین
- تولد زودرس
- هیپرپلازی آندومتر
- نئوپلاسم های بدخیم تخمدان ها، رحم، غدد پستانی
- آترواسکلروز
- فشار خون
- ترومبوفلبیت
- ترومبوز ورید
- سکته مغزی، حمله قلبی
- دیابت نوع ۲
- چاقی
پیشگیری از ابتلا به تنبلی تخمدان
برای پیشگیری از سندرم تخمدان پلی کیستیک توصیه می شود:
- یک بار در سال برای معاینه جامع به متخصص زنان مراجعه کنید.
- پس زمینه هورمونی را کنترل کنید. (داروها و داروهای ضد بارداری خوراکی را به تنهایی مصرف نکنید.)
- درمان همه بیماری ها را به موقع انجام دهید.
- حفظ وزن طبیعی بدن
- منطقی غذا بخورید.
- فعالیت بدنی داشته باشید.
- کنترل سطح استرس
- امتناع از عادت های بد
از آن جایی که سندرم تخمدان پلی کیستیک عمدتا در پس زمینه سایر بیماری ها ایجاد می شود، برای کاهش خطر آن، باید سلامت خود را تحت نظر داشته باشید، به طور منظم تحت معاینات پیشگیرانه قرار بگیرید و در صورت لزوم درمان کنید.
تشخیص بیماری تنبلی تخمدان
تشخیص به موقع تخمدان پلی کیستیک به شما امکان می دهد اقدامات لازم برای درمان را به موقع انجام دهید. شکایات معمول در این بیماری عبارتند از:
- تاخیر در قاعدگی (سیکل قاعدگی بیش از ۳۵ روز)
- شروع خیلی زود قاعدگی (سیکل کم تر از ۲۱ روز)
- وجود مو در امتداد خط سفید شکم، بالای لب بالایی، یعنی موهای الگوی مردانه
- افزایش ریزش مو در سر
- ظاهر آکنه و وضعیت بد پوست
- اضافه وزن، در حالی که کاهش وزن بسیار کند است.
- ناتوانی در باردار شدن به مدت ۱۲ ماه یا بیشتر، با وجود رابطه جنسی منظم
در طول معاینه زنان، پزشک می تواند تخمدان های بزرگ شده را در هر دو طرف تشخیص دهد. با این حال، تشخیص نهایی برای ایجاد روش های تحقیقاتی اضافی کمک می کند:
- اسکن سونوگرافی رحم و زائده ها: حجم تخمدان بیش از ۱۰ میلی لیتر می شود، در حالی که تعداد فولیکول هایی که قطر ۲ تا ۹ میلی متر دارند افزایش می یابد.
- فولیکولومتری اولتراسوند: مطالعه ای که در آن وضعیت فولیکول ها یا جسم زرد، بسته به روز چرخه قاعدگی ارزیابی می شود. اگر دو دوره از ۳ سیکل علائم تخمک گذاری را نشان ندهند، آن گاه این به عنوان اختلال تخمک گذاری در نظر گرفته می شود.
- ارزیابی پروفایل هورمونی: افزایش غلظت تستوسترون آزاد و کل خون
با این حال، علی رغم سادگی ظاهری معاینات، تشخیص تخمدان پلی کیستیک شامل حذف تعداد زیادی از بیماری هایی است که با علائم مشابه (اختلال عملکرد تیروئید، افزایش سطح پرولاکتین، سندرم آدرنوژنیتال، نارسایی زودرس تخمدان و غیره) رخ می دهند. بنابراین، متخصص زنان و غدد برای هر بیمار یک برنامه تشخیصی شخصی را با طیف گسترده ای از معاینات ترسیم می کند که در درجه اول شامل آزمایش هورمونی (تعیین سطح تیروتروپین، تیروکسین و تری یدوتیرونین، پرولاکتین، ۱۷- هیدروکسی پروژسترون و غیره) است.
برای اطلاعات بیشتر: راه های درمان تنبلی تخمدان چیست؟
بیماران با تشخیص ثابت بیماری پلی کیستیک باید آزمایش تحمل گلوکز را انجام دهند یا سطح هموگلوبین گلیکوزیله را تعیین کنند (منعکس کننده غلظت قند در خون در ۳ ماه گذشته). این آزمایش ها به شما امکان می دهد متابولیسم کربوهیدرات ها را ارزیابی کنید، مقاومت به انسولین یا حتی دیابت نوع ۲ را به موقع تشخیص دهید.
اثر استرس بر تنبلی تخمدان
تحقیقات رابطه بین میزان استرس و تشدید سندروم تخمدان پلی کیستیک را تایید می کنند. وقتی شما استرس زیادی را تجربه می کنید، بدنتان هورمونی موسوم به کورتیزول را ترشح می کند. افزایش این هورمون در تشدید اختلال نقش دارد.
اطلاعات بیشتر: راه های درمان اضطراب
علاوه بر این، زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، نگرانی و استرس زیادی از بابت افزایش وزن، سیکل نامنظم پریود، نوسانات هورمونی و افزایش موهای زائد بدن و صورت را متحمل می شوند که در بدتر شدن اختلال نقش دارند. استرس زیاد و به دنبال آن افزایش ترشح کورتیزول در ایجاد عوامل زیر دخیل است:
- تضعیف سیستم ایمنی
- افزایش مقاومت به انسولین
- تحریک ترشح هورمون های مردانه و اندروژن در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان
- اختلل در ترشح پرولاکتین
