تنبلی چشم یا Amblyopia کاهش دید در یک یا دو چشم بدون ضایعه ساختمانی در چشم است. اصطلاحاً گفته میشود که حالتی است که نه بیمار چیزی را میبیند نه پزشک. این عارضه شایعترین علت نقص بینایی در چشم کودکان، جوانان و افراد میانسال است. در این بیماری دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمیشود. در بسیاری از موارد تنبلی با لوچی چشم و به خصوص انحراف یکی از چشمها به سمت بینی همراه است. عیوب انکساری (یک نوع اختلال چشمی) نیز ممکن است دلیل بروز این بیماری باشد. بدین ترتیب که چشم ضعیفتر نمیتواند تصویر واضحی از اشیا داشته باشد و دچار تنبلی میشود.
تنبلی چشم عمدتاً زمانی اتفاق میافتد که در دوران تکامل عصبی چشم که مقارن با چند سال اول زندگی است، یک چشم تکامل طبیعی پیدا کرده ولی چشم دیگر به دلیل عیوب انکساری، انحراف چشم و یا محرومیت از دید به دلیل یک مانع فیزیکی در مسیر بینایی (مثل آب مروارید مادرزادی یا افتادگی پلک) از تکامل طبیعی محروم شده است. در مشکلات دوطرفه بینایی چنانچه مشکل جدی باشد، تنبلی برای دو چشم (دو طرفه) رخ میدهد.
بااینکه گزارشهایی در درمان بزرگسالان وجود دارد ولی بهطور عمده نظر بر این است که پاسخ به درمان در کودکی و بهخصوص قبل از سن ۸ سالگی بیشتر است. اگر این مشکل درمان نشود کاهش بینایی جدی و دائمی در چشم تنبل اتفاق خواهد افتاد و دید سه بعدی از بین میرود.
موارد | توضیحات |
علائم |
|
دلایل ابتلا |
|
درمان |
|
عوارض |
|
علائم تنبلی چشم
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تاری دید در افراد
- دوبینی در بسیاری موارد
- دید ضعیف
- تأخیر و مشکل در خواندن متون و مشاهده آنها
- تنگ کردن چشمها برای دید بهتر
- بیدقتی در کارها و مشکلات مربوط به تمرکز
- چرخش در چشمها در هنگام تماشای تلویزیون
- چشمهایی که به نظر نمیرسد باهم کار کنند و ناهماهنگ هستند
- چرخش چشم، بهطور مکرر در جهت بالا، پایین، بیرون یا داخل
البته کودکان نیاز به بررسی تخصصی بینایی دارند، بهخصوص اگر سابقه خانوادگی چشمهای ضربدری، آب مروارید دوران کودکی یا سایر بیماریهای چشمی داشته باشند، احتمال ابتلا بیشتر خواهد بود.
علائم در کودکان
علائم در کودکان به راحتی قابل تشخیص است.
- این کودکان عموما در هنگام بازی و تماشای برنامه ها تمرکز بینایی کافی را ندارند.
- تاری دید و دوبینی در این کودکان دیده می شود به طوری که بینایی یک چشم نسبت به دیگری کمتر است.
- چرخش یا حرکت چشم ها در این کودکان شایع است.
- انحراف بینایی در این کودکان مشاهده می شود.
علائم تنبلی چشم در بزرگسالان
از مهمترین علائم در بزرگسالان میتواند به موارد زیر اشاره کرد:
- چشمهایی که به سمت درون یا بیرون سرگردان هستند میتواند از مهمترین علائم باشد.
- تمایل این افراد به مشاهده اشیا از یک سمت از علائم تنبلی چشم است.
- ممکن است به نظر برسد که چشم های آنها با هم در یک جهت کار نمیکنند.
- چشمک زدنهای متعدد و دوبینی در بزرگسالان مشاهده میشود.
زمان مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان
هر زمان که هرکدام از علائم مانند ضعف دید، دوبینی و عدم تمرکز در هنگام بازی و تماشای تلویزیون در کودک خود مشاهده کردید، بهتر است که برای تشخیص تخصصی به یک چشم پزشک مراجعه کنید. البته تشخیص این مشکل برای والدین راحت نیست و به دقت و تمرکز زیادی در هنگام بازی و فعالیت کودکان نیاز دارد. قبل از ثبت نام کودکان در مدرسه بینایی سنجی از آنها انجام میشود که به این ترتیب سلامت چشمان کودک موردبررسی قرار میگیرد. در صورت مشاهده هرگونه اختلال سریع برای درمان اقدام کنید.
تشخیص
تشخیص زودهنگام به فرایند درمان کمک میکند، ترجیحاً قبل از ۶ سالگی باید تشخیص صورت بگیرد و درمان آغاز شود. از آنجاییکه کودک و خانواده او اغلب متوجه وجود مشکل نمیشوند، معمولاً تشخیص قدری دیرتر انجام میشود. معاینه معمول چشم در سنین ۳ تا ۵ سالگی، برای کودکان ضروری است تا اطمینان حاصل شود که بینایی در مسیر به شکل طبیعی در حال رشد است.
هیچ مدرکی دال بر بیماری چشمی وجود ندارد. این بدان معناست که پزشکان اکثر موارد تنبلی چشم را تشخیص داده و متعاقباً درمان میکنند. اگر چشم پزشک یا اپتومتریست مشکوک به تنبلی چشم کودک باشد، آزمایشهای بیشتری را قبل از تشخیص انجام میدهد. آنها هر چشم را به طور جداگانه آزمایش میکنند تا مشخص کنند نزدیکبینی وجود دارد یا دوربین و هرکدام از این مشکلات چقدر جدی است. آنها همچنین کودک را بهدقت معاینه میکنند تا مشخص شود که آیا چرخش چشم در آنها جدی است یا نه.
دلایل ابتلا به تنبلی چشم
از زمان تولد تا حدود ۸ سالگی، چشم و مغز کودک ارتباطات حیاتی را تشکیل میدهند. هر چیزی که بینایی را در یک یا هر دو چشم مسدود یا تار کند میتواند سرعت این اتصالات را کاهش داده و از آن جلوگیری کند. اگر این اتفاق بیفتد، مغز ممکن است تصاویری که توسط یک یا هر دو چشم دیده میشود را بهطور کامل تشخیص ندهد. سپس، مغز شروع به نادیده گرفتن تصاویر مشاهده شده توسط چشم سالم میکند و چشم ضعیفتر میشود و قدرت بینایی را از دست میدهد. این موضوع باعث ابتلا به این بیماری در افراد میشود.
دلایل شایع تنبلی چشم را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
- عیوب انکساری که درمان نشود میتواند باعث تنبلی چشم شود. دوربینی چشم و نزدیک بینی چشم از جمله آنها هستند.
- استرابیسم؛ این عارضه زمانی اتفاق میافتد که چشمان شما با یکدیگر همراستا نباشند.
- شرایط ساختاری چشم شامل افتادگی پلک، آب مروارید، مشکلات قرنیه که بر عملکرد چشم تأثیر دارد.
هر کودکی ممکن است دچار این بیماری شود. برخی از عوامل باعث میشود کودکان بیشتر در معرض تنبلی چشم قرار گیرند، از جمله:
- سابقه خانوادگی و ابتلای یکی از اعضای خانواده به مشکلات چشمی و بینایی.
- تأخیر در رشد نوزاد و زایمان زودرس (به دنیا آمدن قبل از هفته ۳۷ بارداری)
- وزن کم برای نوزاد در هنگام تولد
تنبلی چشم در کودکان
کودکی که مبتلا به این بیماری باشد نمیتواند با یکی از چشمان خود بهدرستی تمرکز کند و در نتیجه امکان بازی، تماشا کردن و انجام برخی کارها برای او با دشواری همراه است، زیرا چشمی که بینایی ضعیفی دارد تصاویر واضحی دریافت نخواهد کرد و دید بسیار تاری خواهد داشت. علت این است که مغز داده های واضحی را دریافت نمیکند و در نهایت شروع به نادیده گرفتن آن تصاویر میکند. در بسیاری از موارد، مغز و چشم قویتر وارد عمل میشود تا کمبود به وجود آمده را جبران کند تا کودک بتواند مشکلات خود را رفع کرده و نیازهای خود را جبران کند. به همین دلیل است که این بیماری اغلب تنها زمانی تشخیص داده میشود که کودک یک آزمایش معمول چشم را توسط چشم پزشک و با دستگاههای مربوط این کار انجام دهد.
درمان تنبلی چشم
بهتر است که هر چه زودتر درمان را آغاز کنید، زیرا درمان در سنین پایینتر مؤثرتر است. پس از ۸ سالگی کودک، احتمال بهبود بینایی به میزان قابل توجهی کاهش مییابد، اما درمان همچنان میتواند مؤثر باشد و نباید از درمان و نتایج آن ناامید بود. دو روش کلی برای درمان وجود دارد که پزشک شما میتواند مشکل زیربنایی چشم را درمان کند یا تلاش کند چشم آسیب دیده را فعال کند تا بینایی توسعه یابد. بسیاری از کودکان با دید نابرابر یا آنیزومتروپی نمیدانند که مشکل چشمی دارند، زیرا چشم و مغز قویتر کمبود را جبران میکند. چشم ضعیف بهتدریج ضعیفتر میشود و تنبلی چشم ایجاد میشود. درمان شامل موارد زیر میشود:
برای اطلاعات بیشتر درباره انواع عمل ها برای از بین بردن عیوب چشم کلیک کنید.
۱. عینک
پزشکان برای کودک مبتلا به نزدیکبینی، دوربینی یا آستیگماتیسم عینک تجویز میکنند. کودک باید همیشه از عینک استفاده کند تا متخصص بتواند بر میزان تأثیر آن در بهبود مشکلات بینایی در تنبلی چشم نظارت کند. عینک نیز ممکن است چرخش چشم را اصلاح کند. گاهی اوقات، عینک میتواند تنبلی چشم را حل کند و نیازی به درمان بیشتری نیست.
این احتمال وجود دارد که کودکان شکایت کنند که وقتی از عینک استفاده نمیکنند بینایی آنها بهتر است. ممکن است لازم باشد آنها را تشویق کنید که از عینک استفاده کنند تا درمان آنها مؤثرتر باشد.
۲. اقدامات مؤثر برای رفع تنبلی چشم
هنگامیکه بینایی اصلاح شد و مشکلات پزشکی زمینه ای برطرف شد، چندین اقدام دیگر میتواند به بهبود بینایی کمک کند.
- بستن چشم یا استفاده از پد
پزشک یک پد برای انسداد روی چشم قویتر قرار میدهد تا چشم تنبل مجبور به کار شود. ازآنجاییکه مغز فقط از آن چشم اطلاعات میگیرد، آن را نادیده نمیگیرد. بهاین ترتیب بینایی در چشم بهبود میبخشد. طول درمان به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله سن کودک، شدت بیماری و میزان پایبندی آنها به دستورالعملهای متخصص. آنها معمولاً این پد را برای چند ساعت در روز بر روی چشم قرار میدهند. پزشک باید کودک را تشویق کند که در حین بسته بودن چشم، فعالیتهای روزانه خود را مانند خواندن، رنگآمیزی یا تکالیف مدرسه را دنبال کند.
- قطره چشمی آتروپین
آتروپین یک آلکالویید با اثر مهارکنندگی سیستم سمپاتیک است. در زمان رنسانس بانوان عصاره گیاه Atropa belladonna را در چشم خود استفاده میکردند تا زیباتر شوند. عصاره این گیاه سبب باز شدن مردمک چشم میشود. امروز استفاده از آتروپین بهعنوان جایگزین بستن چشم در درمان تنبلی چشم مورداستفاده قرار میگیرد. در این درمان استفاده از آتروپین در چشم سالم سبب کاهش دید میشود و همین عامل سبب میشود که بیمار از چشم مبتلا بیشتر استفاده کند.
- عمل جراحی
گاهی اوقات، پزشکان برای بهبود ظاهر چرخش چشم، عمل جراحی چشم را انجام می دهند و در نتیجه چشمها را هم تراز میکنند. این ممکن است بینایی را بهبود بخشد.
همچنین بخوانید : پیوند قرنیه چشم چگونه است؟
درمان تنبلی چشم در سنین بالا
برای این بیماری درمان های ثابتی وجود دارد که معمولا در بین کودکان و بزرگسالان مشترک است. استفاده از عینک می تواند در رفع عیوب انکساری و بهبود این بیماری در بزرگسالان موثر باشد. استفاده از قطره های دارویی در تقویت بینایی در این افراد مفید است. به ندرت ممکن است برای رفع این بیماری نیاز به درمان جراحی باشد.
جدیدترین درمان
با پیشرفت در علم و فناوری، روشهای درمانی جدیدی برای بیماریهای مختلف ارائه می شود. یکی از جدیدترین روشها برای درمان این بیماری استفاده از عمل لیزیک است که میتواند تا حد زیادی مشکلات بینایی در افراد مبتلا به تنبلی چشم را درمان کند. از سایر روشهای درمانی جدید میتوان به درمان مبتنی بر رایانه و نرم افزار و بازی ها اشاره کرد که در حقیقت مسیر جدیدی در درمان این بیماری به خصوص در بزرگسالان به شمار میآید.
شیوه کار در این بازی ها به این صورت است که نرم افزار تصاویر با کنتراست را به دو چشم ارائه میدهد و چشم غالب تصویری با کنتراست کمتر از چشم آمبلیوپی دریافت می کند. احتمالاً برای اولین بار، مغز در طول درمان تصویری برابر از دو چشم دریافت میکند و آن را تشویق میکند تا از هر دو چشم بهطور همزمان استفاده کند. این تمایز کنتراست، غالب چشمی در چشم آمبلیوپی حذف میکند که منجر به افزایش بینایی پایدار میشود. این شیوه از درمان غیر تهاجمی، ایمن و بسیار موثر است.
چه چیزی برای تنبلی چشم مفید است؟
مصرف برخی از مواد غذایی میتواند به درمان این بیماری به خصوص در کودکان کمک کند. تغذیه نقش مهمی در دید کودکان مبتلا به تنبلی چشم دارد. استفاده از مخلوط انبه و هویچ می تواند برای شروع روز بسیار مناسب باشد. مصرف تخم مرغ به صورت آبپز برای وعده صبحانه به دلیل داشتن لوتیین (آنتی اکسیدان) برای سلامت چشم در کودکان بسیار مناسب است.
مرکبات به دلیل داشتن ویتامین c در حفظ سلامت چشم بسیار مفید است و خطر آب مروارید را تا حد زیادی کاهش میدهد. گنجاندن میوهها، سبزیها تازه، اسفناج، جگر و ماهی در رژیم غذایی روزانه تا حد زیادی خطر ابتلا به بیماریهای چشمی و بهخصوص تنبلی چشم را کاهش میدهد.
عوارض
عوارض خاصی ممکن است با تنبلی چشم رخ دهد، از جمله:
۱. از دست دادن بینایی: در صورت عدم درمان، ممکن است فرد در نهایت بینایی را در چشم آسیب دیده از دست بدهد. این کاهش بینایی معمولاً دائمی است. بهخصوص در افراد بزرگسال این امر شایعتر است.
۲. چرخش چشم: استرابیسم، جایی که چشمها در یک راستا قرار ندارند، میتواند دائمی شود.
۳. عدم رشد بینایی مرکزی: اگر کودکان درمانهای مربوط به تنبلی چشم را دریافت نکنند، دید مرکزی آنها ممکن است به صورت طبیعی رشد نکند. این ممکن است بر توانایی آنها برای انجام وظایف خاص تأثیر بگذارد.
فرق تنبلی چشم با ضعیفی چشم
تنبلی چشم معمولاً از سنین کودکی در فرد آغاز میشود. میتوان آن را یک بیماری شایع چشمی در میان کودکان دانست که به شکل رشد غیرطبیعی و نامناسب یکی از چشمها در فرد بروز پیدا میکند. علت اصلی تنبلی چشم مشکل بینایی در مغز است. در بیشتر مواقع با تشخیص بهموقع و درمان های مناسب میتوان برای درمان اقدام کرد. در این حالت قدرت بینایی فرد متکی به چشم سالم بوده و از طریق آن انجام میشود و اگر به موقع برای درمان اقدام نشود میتواند باعث از بین رفتن بینایی در چشم تنبل شود.
در مقابل ضعیفی چشم ناشی از عیوب انکساری بوده و یک بیماری چشمی به شمار میآید که در تمامی سنین ممکن است که فرد را درگیر کند. البته با بالا رفتن سن در بسیاری افراد ضعف چشمی دیده میشود و ممکن است اشیای دور به وضوح دیده نشود یا تاری دید به وجود بیاید. استفاده از عینک میتواند به رفع مشکل کمک کند و فرد زندگی طبیعی خود را دنبال کند.
آیا تنبلی چشم باعث کوری می شود؟
به خودی خود باعث کوری نمی شود ولی اگر برای درمان آن اقدام نشود می تواند باعث آسب های طولانی مدت و دائمی و از دست دادن بینایی در چشم آسیب دیده شود. پس از مراحل تشخیص بلافاصله برای درمان اقدام کنید. سنین کودکی زمان بسیار مناسبی برای شروع مراحل درمانی هستند.
شماره تنبلی چشم
شماره چشم، نشان دهنده میزان ضعف چشم یا عیوب انکساری در افراد است که این شماره چشم با استفاده از دستگاه های مختلف که مخصوص این کار طراحی شده اند و در حضور پزشک مختصص انجام می شود. بر اساس این شماره می توان تعیین کرد که فرد دارای مشکلات ضعف چشم و عیوب انکساری است. این شماره چشم عددی است که تعیین کننده میزان سلامت یا ضعف چشم در افراد است. بر اساس این شماره چشم می توان به نزدیک بین یا دوربین بودن چشم نیز پی برد و همچنین آستیگماتیسم بودن چشم بر اساس اعداد مثبت و منفی تعیین می گردد. دوربین بودن چشم با اعداد مثبت و نزدیک بین بودن چشم با اعداد منفی مشخص می شود.