بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
اگر فرزند شما هم در هنگام ادرار کردن درد دارد و دچار تکرر ادرار میشود ممکن است دچار تنگی مجرای ادرار باشد. البته جای نگرانی نیست زیرا کاملا درمان میشود.
تنگی مجرای ادرار مشکلی است که در کودکان به ندرت ایجاد میشود و بیشتر بزرگسالان دچار این عارضه میشوند؛ اما ناآگاهی کودک نسبت به میزان فشار ادرار، پرش ادرار و خجالت کشیدن از صحبت کردن در مورد این موضوعات، تشخیص این اختلال را سخت کردهاست.
گزینههای درمان تنگی مجرای ادرار شامل جراحی مجرای ادرار، اورتروتومی، اورتروپلاستی و استفاده از استنت هستند و با توجه به شدت علائم و میزان تنگی مجرا پزشک روش درمان را انتخاب میکند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد روشهای تشخیص، علائم و علل ایجاد این بیماری، گزینههای درمان و مراقبتهای پس از درمان تنگی مجرای ادرار تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
تنگی مجرای ادرار در کودکان چیست؟
انسداد کامل یا بخشی از پیشابراه موجب تنگی مجرای ادرار میشود. شدت انسداد و تنگی مجرای ادرار، توانایی کودک برای ادرار کردن و شدت جریان ادرار را تحت تاثیر قرار میدهد. به دلیل این که مجرای ادرار در پسران طولانیتر است و طول آن در حدود ۲۰ سانتیمتر است تنگی مجرای ادرار بیشتر در پسران اتقاق میافتد. در صورتی که طول مجرای ادرار در دختران به اندازه ۴ سانتیمتر است و خروجی آن بین واژن و کلیتوریس قرار دارد.
| علائم تنگی مجرا | علل بروز | راه های تشخیص | راه های درمان |
| ناتوانی در تخلیه مثانه | تروما یا ضربه مستقیم | عکس رنگی از مجرای ادرار | جراحی مجرای ادرار |
| تکرر ادرار | فشار ناشی از تومور | سیستوسکوپی | اورتروپلاستی |
| خون در ادرار | عدم تکامل مجرای ادرار در دوران جنینی | سونوگرافی | اورتروتومی |
| دفع ادرار با سوزش و درد | التهاب | اوروفلومتری | باز کردن مجرای ادرار به وسیله استنت |
| درد در ناحیه زیر شکم و در لگن | ختنه | — | — |
علائم تنگی مجرای ادرار در کودکان
اگر تنگی مجرای ادرار خفیف باشد در برخی موارد نشانهای ندارد. اما در مواردی که این عارضه شدید باشد با علائم زیر همراه است:
- عدم توانایی در تخلیه کامل مثانه
- زیاد شدن دفعات دفع ادرار
- دفع ادرار همراه با سوزش و درد
- وجود خون در ادرار یا منی
- تکرر ادرار
- عدم توانایی در کنترل و دفع ادرار
- وجود درد در ناحیه زیر شکم و در لگن
- کم شدن مقدار ادرار
- ادرار تیره رنگ
- ضعف جریان ادرار
اگر کودک شما در دفع ادرار مشکل دارد و توانایی تخلیه مثانه را ندارد در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا جمع شدن ادرار در مثانه ممکن است به کلیهها آسیب بزند و موجب بروز عفونت شود.
نشانههای تنگی نوک مجرای ادرار یا مه آ در پسران
تنگی نوک مجرای ادرار یا مه آ در پسران همراه با نشانههایی است که عبارتند از:
- جهش بیش از اندازه ادرار: جهش بیش از اندازه ادرار یکی از علائم تنگی نوک مجرای ادرار در کودکان پسر است. انحراف ادرار به یک سمت و دو شاخه شدن و پریدن آن به طرف صورت نوزاد به دلیل جهش زیاد ادرار رخ میدهد.
- چکیدن یک قطره خون: در افرادی که دچار تنگی نوک مجرای ادرار هستند چکیدن یک قطره خون پس از پایان دفع ادرار یکی از نشانههای رایج این اختلال است.
- سوزش و درد در پایان ادرار: احساس سوزش و درد در هنگام ادرار که تکرار شونده یا بدون تکرار است از مشکلاتی است که کودکان مبتلا به تنگی مه آ از آن رنج میبرند. کودکان تصور میکنند که احساس سوزش و درد طبیعی است و از آن شکایت نمیکنند؛ در نتیجه والدین متوجه این اختلال در کودک خود نمیشوند و به همین خاطر به دکتر مراجعه نمیکنند و تشخیص بیماری و درمان آن به تاخیر میافتد.
- شب ادراری: یکی از عوارض تنگی مه آ، شب ادراری است و یکی از مهمترین دلایل شب ادراری در کودکان انسداد در مجرای ادرار است و با درمان این اختلال، مشکل شب ادراری کودک نیز برطرف میشود.
- افزایش ضخامت مثانه: گاهی نتیجه سونوگرافی نرمال است در صورتی که انسداد مجرا شدید است. در این شرایط سونوگرافی نشان میدهد که ضخامت دیواره مثانه بیشتر شدهاست. همچنین سونوگرافی وجود مقداری ادرار را در مثانه نشان میدهد که به خوبی تخلیه نشدهاست.
- ورم کلیه: ورم کلیه در افرادی که دچار تنگی نوک مجرای ادرار هستند کمتر دیده میشود؛ هرچند مراجعه به اورولوژیست برای بررسیهای بیشتر ضرورت دارد. برای تشخیص بیماریهای مربوط به ورم کلیه از سونوگرافی و آزمایش استفاده میشود.
برای اطلاعات بیشتر: شب ادراری چیست
علل تنگی مجرای ادرار در کودکان
در بیشتر موارد به دلیل ایجاد بافت اسکار در پیشابراه، تنگی مجرا ایجاد میشود. انقباض این بافت، مجرای ادرار را تنگتر و کوتاهتر میکند. عوامل دیگری نیز در تنگی مجرای ادرار موثر هستند که عبارتند از:
۱. تروما یا ضربه مستقیم: شکستگی لگن و مراحل درمان پزشکی میتواند موجب تشکیل بافت اسکار در پیشابراه شده و در نهایت تنگی مجرای ادرار را به دنبال داشته باشد.
۲. دریچه پیشابراه خلفی: بروز این مشکل در کودکان بسیار رایج است و میتواند مسیر ادرار را مسدود کند. دریچه پیشابراه خلفی که بیماری پی یو وی نیز گفته میشود مشکلی است که در پسران به وجود میآید و علت آن ایحاد فلپ اضافی در عقب پیشابراه است. این اختلال در جنینی رخ میدهد و به مثانه و کلیه فشار وارد میکند. در دوران جنینی از طریق سونوگرافیهای غربالگری تشخیص این عارضه امکان پذیر است. برای رفع این مشکل باید تا زمان تولد نوزاد منتظر ماند و در داخل رحم نمیتوان اقدامی انجام داد.
به محض به دنیا آمدن نوزادی که دچار این مشکل است باید مثانه او از روی شکم و از طریق سیستوستومی تخلیه شود. در اولین فرصت باید نوزاد تحت عمل جراحی قرار بگیرد تا دریچه با لیزر از بین برود و نوزاد بتواند به طور طبیعی دفع ادرار داشته باشد.
اگر از طریق سونوگرافیهای غربالگری در دوران بارداری پزشک متوجه اتساع کلیه و مثانه جنین شد باید به متخصص اورولوژی مراجعه کرد تا اقدامات لازم برای جراحی انجام شود. هرچند این مشکل در هنگام تولد با جراحی برطرف میشود؛ اما چنانچه درمان تا میانسالی به تعویق بیفتد نیمی از بیماران، مبتلا به نارسایی کلیه میشوند و به دیالیز و پیوند کلیه نیاز پیدا میکنند. تنگی مجرای ادرار در این افراد به اندازهای شدید که به کلیههای آسیب میزند و باید فورا درمان شوند.
برای اطلاعات بیشتر: بیماری های شایع کلیه و مجاری ادرار
۳. فشار ناشی از تومور: وجود تومور در اطراف پیشابراه و ایجاد فشار به بافتهای اطراف موجب تنگی و انسداد مجرای ادرار میشود.
۴. عدم تکامل مجرای ادرار در دوران جنینی: تنگی مجرای ادرار در موارد نادر به دلیل بیماریهای مادرزادی ایجاد میشود.
۵. چسبندگی و تنگی نوک آلت تناسلی به علت ختنه: در برخی موارد تنگی نوک آلت تناسلی موجب تنگی مجرای ادرار میشود. بخش انتهایی مجرای ادرار داخل آلت تناسلی قرار دارد. تنگی نوک آلت تناسلی گاهی علت ژنتیکی دارد و گاهی نیز پس از ختنه کردن ایجاد میشود.
۶. التهاب: بیماریهایی مانند بالانیت یا ایجاد التهاب در کلاهک آلت تناسلی، پروستاتیت یا ایجاد التهاب در غده پروستات و اپیدیدیم یا ملتهب شدن مجاری اپیدیدیم میتواند پیشابراه را ملتهب و مسدود کند.
۷. عفونت ادراری: عفونت ادراری نیز در تشکیل بافت اسکار و التهاب پیشابراه موثر است؛ در نتیجه موجب تنگی مجرا میشود.
نحوه تشخیص تنگی مجرا در کودکان
آزمایشهای تشخیصی برای تشخیص تنگی مجرای ادرار به کار میروند.
- عکس رنگی از مجرای ادرار: با قرار دادن یک سوند در ابتدای پیشابراه، مجرا را پر از محلول مات میکنند. این محلول وارد مثانه میشود و مثانه نیز به تدریج پر میشود. در حین پر شدن مثانه با اشعه ایکس از مجرای ادرار عکس گرفته میشود و متخصص رادیولوژی با مشاهده این عکسها علاوه بر تنگی مجرا میتواند محل گرفتگی آن را نیز تشخیص دهد.
- سیستوسکوپی: با استفاده از سیستوسکوپ که در انتهای آن دوربین وجود دارد دیدن داخل مثانه و مجرا امکان پذیر میشود. با فرستادن سیستوسکوپ به داخل مجرا و سونوگرافی محل انسداد و اندازه آن مشخص میشود.
- سونوگرافی: در این روش با استفاده از امواج صوتی مشکلات مجاری ادرار و مثانه تشخیص داده میشوند. گرفتگی، اتساع کلیه و مجاری ادرار، اختلالاتی هستند که به روش سونوگرافی قابل تشخیص میباشند.
- اوروفلومتری: در این روش با ادرار کردن بیمار در توالت مخصوص شدت جریان ادرار و زمان لازم برای تخلیه مثانه ارزیابی میشود. سپس وجود ادرار در مثانه از طریق اسکن مثانه ارزیابی میشود. کودکانی که دچار تنگی مجرا هستند جریان ادرار ضعیف است و تخلیه مثانه نیازمند زمان بیشتری است.
مشکلات مرتبط با تنگی مجرا در کودکان
تنگی مجرای ادرار در نوزادان پسر میتواند مشکلات و عوارضی را به وجود آورد. این مشکلات عبارتند از:
- عفونت ادراری: تنگی مجرا خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش میدهد. تنگی مجرا، جریان ادرار را ضعیف میکند و شرایط را برای رشد باکتری ها فراهم میکند و همین باکتریها باعث بروز عفونت میشوند که دارای نشانههایی مانند تب، تغییر در رنگ ادرار و سوزش در هنگام ادرار کردن است.
- پیوند مجرای ادرار: در مواردی که تنگی مجرای ادرار شدت پیدا کند جراحی و پیوند مجرای ادرار از گزینههای درمان هستند. پیوند و جراحی شیوهای برای ترمیم قسمت مسدود شده هستند و میتوانند جریان ادرار را بهبود داده و مشکلات ناشی از تنگی مجرای ادرار را کاهش دهند.
البته عوارض تنگی مجرا به این دو عامل محدود نمیشود و نیاز به بررسی پزشک ماهر دارد. همچنین تیم پزشکی تعیین کننده درمانها و مداخلات پزشکی برای رفع این عارضه هستند.
چگونه میتوان تنگی مجرای ادرار را در کودکان را درمان کرد؟
گزینههای درمان تنگی مجرا در کودکان و بزرگسالان یکسان است. محل گرفتگی، اندازه گرفتگی و شدت علائم، نحوه درمان این بیماری را مشخص میکند. اگر بیماری علائم خفیفی داشته باشد تحت نظر پزشک بودن کفایت میکند و درمان خاصی نیاز ندارد؛ اما اقدامات درمانی در موارد شدید لازم است. برخی از گزینههای درمان عبارتند از:
- جراحی مجرای ادرار
جراحی مجرای ادرار زمانی که بیماری خفیف باشد از طریق ایجاد برش توسط تیغ و یا به وسیله لیزر ( اورتروتومی) انجام میشود و اوروپلاستی یا جراحی باز در مواقعی که بیماری شدید است کاربرد دارد. کوچک و ظریف بودن مجرای ادرار کودکان نسبت به بزرگسالان باعث میشود که میزان موفقیت این جراحی را در کودکان کاهش میدهد؛ بنابراین این جراحی در کودکان باید با دقت و وسواس بیشتری انجام شود.
- اورتروتومی
اورتروتومی به دو روش انجام میشود. یک روش همزمان با مشاهده مستقیم مجرا (DVIU) صورت میگیرد و روشی دیگری اورتروتومی داخلی نوری (OIU) است. در روش مشاهده مستقیم (DVIU) لوله یا سیستوسکوپ که مجهز به دوربین است داخل مجرا قرار میگیرد. به طرف دیگر این دستگاه چاقویی متصل است که با بریدن مجرا، تنگی آن را از بین میبرد تا به این ترتیب مشکل دفع ادرار برطرف شود. روش (OID) نیز به همین صورت است با این تفاوت که به جای تیغ از لیزر برای بریدن مجرای تنگ شده استفاده میشود. برای کشیدن بافت تنگ شده مجرا نیز میتوان از این روش استفاده کرد. یک کاتتر داخل پیشابراه تا زمان بهبودی باقی میماند.
- اورتروپلاستی
این روش پیچیدهتر از درمانهای ذکر شده است و اگر طول گرفتگی زیاد باشد از این روش جراحی استفاده میشود. در جراحی اورتروپلاستی با ایجاد یک برش بین کیسه بیضهها و راست روده، بخشی از مجرا که دچار تنگی شدهاست را برمیدارند. اگر قسمتی از مجرا که دچار تنگی شده طول زیادی داشته باشد یک بافت اضافه به مجرا پیوند زده میشود و معمولا قسمتی از داخل دهان را بر میدارند و به مجرا اضافه میکنند تا اندازه آن افزایش پیدا کند. این جراحی پیچیده به توصیه جراح در چند مرحله انجام میشود.
- باز کردن مجرای ادرار به وسیله استنت
در برخی موارد برای حل مشکل تنگی مجرا و بازکردن آن از استنت استفاده میشود. این روش جدید نیست و در حدود ۴۰ سال است که از آن استفاده میشود. در موارد خاص گذاشتن استنت کارآیی دارد و اگر تنگی مجرا شدید باشد این شیوه کاربرد ندارد. اگر انسداد مجرا خفیف باشد و طول آن کمتر از ۳ سانتیمتر باشد گذاشتن استنت برای درمان تنگی مجرا مفید است. همچنین در مواقعی که بیمار یک بار تحت جراحی برش با تیغه یا لیزر قرار گرفته باشد میتواند از این روش استفاده کند. در این شرایط استنت میزان عود پس از جراحی را کاهش میدهد؛ ولی درمان قطعی به شمار نمیآید. استفاده طولانی مدت از استنت موجب رسوب ادرار و بروز عفونت میشود.
مراقبتهای پس از درمان تنگی مجرا در کودکان
پس از درمان کودک باید زیر نظر متخصص اورولوژی قرار بگیرد؛ زیرا امکان برگشت بیماری پس از جراحی وجود دارد. پزشک پس از خارج کردن کاتتر از طریق معاینه و اشعه ایکس وضعیت بیمار را بررسی میکند. اگر بیماری عود کند نیاز به درمان ندارد؛ اما در صورتی که عود کردن باعث گرفتگی مجرا شود برای حل مشکل، اتساع و اورتروتومی موثر است و چنانچه تنگی شدیدتر باشد شاید پزشک جراحی دوبـاره را توصیه کند.
درمان خانگی تنگی مجرای ادرار چیست؟
امروزه روشهای خانگی درمان بیماریها طرفداران فراوانی دارد. برخی معتقدند که طب سنتی میتواند تنگی مجرا را به شیوه خانگی درمان کند؛ اما پزشکان بر این باورند که این عارضه تنها از طریق جراحی درمان میشود و حتی استفاده از داروهای شیمیایی نیز برای درمان این اختلال تاثیری ندارند.
راه های پیشگیری از تنگی مجرای ادرار
برای جلوگیری از ابتلا به تنگی مجرای ادرار در کودکان پسر روشهای زیر موثر هستند:
- مراقبت از بهداشت ادراری نوزاد: تمیز بودن نواحی ادراری کودک و عوض کردم منظم پوشک، از عفونت و التهاب مجرای ادرار جلوگیری میکند. استفاده از پوشکهای قابل تنفس و دارای تهویه در پیشگیری از این عارضه مفید هستند.
- هیدراسیون مناسب: کودک باید به اندازه کافی مایعات مصرف کند. هیدراسیون مناسب در بهبود جریان ادرار و جلوگیری از تشکیل سنگ موثر است.
- جلوگیری از تروما و ضربه به ناحیه ادراری: نواحی ادراری کودک باید از ضربه محافظت شود؛ مراقبت از ناحیه ادراری در برابر ضربه و تروما از ابتلا به تنگی مجرای ادرار پیشگیری میکند.
- مشورت با پزشک: اگر سابقه این بیماری در خانواده شما وجود دارد و یا علائم تنگی مجرا را در کودک خود مشاهده کردید توصیه میشود با پزشک متخصص مشورت کنید. مراجعه منظم به پزشک به طور منظم در تشخیص به موقع و پیشگیری از این اختلال اهمیت فراوانی دارد.
اقدامات پیشگیرانه در کاهش ابتلا به تنگی مجرا موثر است؛ اما صد در صد از این عارضه جلوگیری نمیکند؛ بنابراین با دیدن علائم مشکوک حتما به پزشک مراجعه کنید. تا از مشورت و راهنماییهای او بهرهمند شوید.
