جراحی فتق ناف در کودکان

درد و برآمدگی ناف می‌تواند به علت فتق ناف باشد. اصطلاح فتق (Umbilical Hernia) زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از روده با فشار به ماهیچه‌های نگهدارنده آن عضو از جایگاه اصلی خود خارج می‌شود. برآمدگی نزدیک ناف یکی از نشانه‌های فتق ناف در نوزادان است.

گاهی این مشکل نیازی به درمان ندارد و خود به خود برطرف می‌شود اما مشورت با متخصص اطفال موجب اطمینان شما از این موضوع می‌شود. فتق اینگوینال از دیگر انواع فتق است که در ابتلا به آن در کودکان شایع است. در فتق اینگوینال برجستگی دور کمر یا در کشاله ران ایجاد می‌شود.

فتق ناف در بیشتر موارد به طور خود به خود برطرف می‌شود. فتق مغبنی یا اینگوینال در نوزادان نارس شیوع بیشتری دارد و برای درمان این فتق‌ پزشکان از روش جراحی استفاده می‌کنند. چنانچه فتق به موقع درمان نشود عوارض خطرناکی مانند عفونت، فتق حبس شده، فتق خفه شده، یبوست مزمن و آسیب به دستگاه تناسلی و ادراری را به دنبال دارد. برای آشنایی بیشتر با انواع فتق، عوامل افزایش ابتلا به فتق، راه‌های درمان، جراحی فتق و مراقبت‌های پس از جراحی تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

فتق چیست؟

پاره شدن بافتی ظریف به وسیله یک عضو از بدن و یا وارد شدن به شکافی در ماهیچه‌ها و خارج شدن  عضو از جایگاه اصلی خود را فتق می‌گویند. زمانی که بخش حلقه مانند روده از دیواره شکمی خارج شود به این عارضه فتق شکمی گفته می‌شود. در واقع شکاف دیواره شکمی به وسیله روده کوچک و بزرگ و بیرون لغزیدن آن‌ها که همراه با یک برآمدگی قابل رویت است را فتق می‌گویند.

اگر بیرون زدگی روده و ایجاد برجستگی در نزدیک  ناف باشد با آن فتق نافی گفته می‌شود و در صورتی که بیرون زدگی در کشاله ران و کمر اتفاق بیفتد فتق اینگوینال رخ داده‌است.

فتق در نوزادان چقدر شایع است؟

امکان بروز فتق مغبنی در نوزادان ترم به اندازه ۳ تا ۵ درصد است در حالی که در نوزادان نارس احتمال این عارضه به ۳۰ درصد می‌رسد. فتق مغبنی راست وجود برآمدگی در سمت راست بدن است که برخلاف فتق مغبنی چپ که برجستگی در سمت چپ بدن ایجاد می‌شود شیوع بیشتری دارد‌.

احتمال ابتلای ۱ نوزاد از بین ۵ نوزاد به فتق ناف وجود دارد و این در حالی است که‌ این‌ عارضه در نوزادان نارس و کودکان مبتلا به سندروم داون (تریزومی ۲۱) رایج‌تر است. بیماری‌هایی مانند سندروم بک ویدمن، اهلرز- دانلوس، کرتینیسم یا کم کاری مادرزادی تیروئید، سندروم ادواردز (تریزومی ۱۸) خطرابتلا به فتق ناف را افزایش می‌دهند.

علل فتق در نوزادان

با توجه به نوع فتق و این که در چه قسمتی از بدن اتفاق افتاده‌است علت آن متفاوت است.

فتق اینگوینال

اگر فتق در کشاله ران و دور کمر رخ دهد به آن فتق اینگوینال گفته می‌شود. در این فتق به صورت بخش‌های لوله مانند در دیواره پایین شکم بروز پیدا می‌کند. فتق مغبنی شیوع ۹۰ درصدی بین نوزادان پسر دارد. رشد بیضه‌ها در ماه هفتم بارداری رخ می‌دهد و فرود آمدن هر بیضه به سمت کیسه بیضه از طریق کانال مغبنی انجام می‌شود. در انتها با باریک شدن این کانال فقط رگ‌های خونی و طناب اسپرمی قادر به عبور از این کانال هستند. اگر در پایین آمدن بیضه‌ها یا باریک شدن کانال مشکلی ایجاد شود در کانال اینگوینال عارضه فتق رخ می‌دهد. به دلیل لغزیدن روده‌های به داخل کیسه بیضه، این فتق به عنوان فتق بیضه نیز شناخته می‌شود.

نوزادان دختر فقط دارای یک کانال مغبنی هستند که محل عبور رباط رحم است. اگر کانال اینگوینال در دختران دارای نقص گسترده باشد روده به داخل آن می‌لغزد و می‌تواند باعث فتق نوزادان دختر بشود هرچند این عارضه بسیار کم اتفاق می‌افتد.

فتق ناف

این عارضه اغلب در کودکان رخ می دهد. در فتق ناف روده نزدیک ناف از جایگاه اصلی خود خارج می‌شود. بند ناف به جفت و بدن مادر متصل است و به این ترتیب جنین می‌تواند از جفت تعذیه کند. برای عبور بند ناف شکافی به وسیله ماهیچه‌های شکمی در دوران جنینی تشکیل می‌شود. قبل از این که نوزاد متولد شود این شکاف بسته می‌شود‌ در غیر این صورت از این شکاف روده خارج شده و باعث فتق می‌شود. گاهی فتق به صورت مادرزادی رخ می‌دهد و در برخی موارد این عارضه چند روز یا چند ماه پس از تولد نوزاد رخ می‌دهد. برخی عوامل ریسک ابتلا به فتق ناف را افزایش می‌دهند. معمولا فتق ناف در شش ماه ابتدای تولد نوزاد ایجاد می‌شود و آمار نشان می‌دهد که فتق ناف در ۲۰ درصد از نوزادان بروز پیدا می‌کند.

حتی ممکن است مادر در دوران بارداری دچار فتق ناف شود هرچند به ندرت این مشکل ایحاد می‌شود؛ ولی می‌توان فتق ناف را یکی از عوارض دوران بارداری در نظر گرفت. این عارضه خطری را برای زنان باردار به وجود نمی‌آورد. وجود دیاستاز رکتی یا کشیدگی عضلات در بانوان باردار موجب تشدید فتق ناف می‌شود.

عواملی که ابتلا به فتق را در نوزاد افزایش می‌دهد

احتمال ابتلا به فتق در هنگام تولد و یا پس از آن با وجود شرایط زیر بیشتر می‌شود:

• نوزادان نارس
• اختلال رشد در دستگاه تناسلی و یا ادراری پسران و دختران
• سندروم داون یا سیستیک فیبروزیس
• بیضه‌های نزول نکرده در پسران
• داشتن سابقه در اعضای خانواده و اعضای درجه یک فامیل
• بیماری‌هایی که باعث افزایش فشار شکمی می‌شوند مانند جمع شدن مایعات (آسیت)

علائم فتق ناف در نوزادان

فتق اینگوینال و ناف از جهات بسیاری شباهت دارند و محل برآمدگی عضو تنها تفاوت این دو فتق است. فتق اینگوینال و ناف در نوزادان دارای نشانه‌های زیر است:

• وجود برجستگی در باسن، کیسه بیضه یا اطراف ناف

در فتق ناف یک برجستگی انگشت مانند در اطراف ناف ایجاد می‌شود. ناف نیز حالت متورم پیدا می‌کند. در فتق اینگوینال ممکن است برجستگی در کشاله ران و دور کمر احساس شود. کیسه بیضه متورم یکی از نشانه‌های فتق مغبنی در نوزادان پسر است و ممکن است یک کیسه یا هر دو کیسه بیضه متورم شوند.

• برآمدگی مزمنی که دوباره ظاهر می‌شود

گاهی در زمان ایستادن، گریه کردن و یا خزیدن نوزاد فتق به شکل برجسته ظاهر می‌شود و در مواقع دیگر به دلیل خزیدن روده به داخل شکم فتق برجستگی ندارد؛ بنابراین اگر فشار به عضلات وارد شود فتق ظاهر می‌شود و در دیگر مواقع به صورت مخفی است. این علائم نشان دهنده فتق قابل تقلیل است.

• درد موضعی

در محل برجستگی ناف کمی درد وسوزش ایجاد می‌شود.

• حساس بودن

• اگر محل برآمدگی لمس شود جیغ و گریه نوزاد را به دنبال دارد که نشان دهنده درد است.
• ناراحتی کودک در هنگام تغذیه و دردی که با استراحت برطرف می‌شود.
• احساس درد و ناراحتی در نوزاد پس از شیر خوردن

برای این که از فتق نوزاد مطمئن شود به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص فتق ناف در نوزادان

• با مشاهده و معاینه فیزیکی پزشک برجستگی فتق را تشخیص می‌دهد. برای معاینه فیزیکی برجستگی را به داخل فشار می‌دهد و به این ترتیب متوجه شدت فتق می‌شود.
• با استفاده از اشعه ایکس برجستگی ناشی از فتق و میزان گستردگی آن تشخیص داده می‌شود.
• با استفاده از روش سونوگرافی و اسکن اولتراسوند در هم پیچیدگی و گره خوردن روده‌ها که از نشانه‌های فتق است قابل تشخیص می‌باشد.

پزشک پس از این که متوجه شدت فتق شد روش‌های درمان را پیشنهاد می‌دهد.

آیا فتق به طور طبیعی بهبود پیدا می‌کند؟

گاهی اوقات فتق خود به خود برطرف می‌شود. برای درمان فتق اینگوینال صرفا جراحی تنها راهکار نیست. با توجه به اندازه شکاف و روزنه پزشک متوجه می‌شود که آیا فتق خود به خود بهبود می‌یابد و یا نیاز به درمان دارد؟ به طور کلی ۹۰ درصد فتق‌های ناف نیازی به درمان ندارند و حداکثر تا ۱۱ سالگی برطرف می‌شوند. در برخی موارد بهبودی فتق زمانی اتفاق می‌افتد که کودک ۱۰ساله شود. عدم بهبودی فتق‌ تا پس از بلوغ درمانی به جز جراحی ندارد.

درمان فتق مغبنی در نوزادان به روش جراحی

در فتق مغبنی نوزاد تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. در اطراف برجستگی فتق شکافی ایجاد می‌شود. در برخی مراکز درمانی بلوک موضعی یا منطقه‌ای اینگوینال جایگزین بیهوشی عمومی می‌شود. برگرداندن روده به محل اصلی‌اش به وسیله دست انجام می‌شود و برای بستن سوراخ شکم از بخیه‌های جاذب استفاده می‌شود.

با بخیه شدن شکاف بیرونی جراحی به پایان می‌رسد. مدت زمان این جراحی ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است. پزشک از جراحی‌های دیگر برای اصلاح ناهنجاری‌های کانال اینگوینال استفاده می‌کند.  برای درمان فتق در نوزاد نارس باید چند ماه منتظر ماند تا کودک وضعیت بهتری پیدا کند. برای تقویت ناحیه‌ ترمیم شده پزشک ممکن است از مواد مشبک استفاده کند.

نحوه درمان فتق ناف به شیوه جراحی

فتق ناف را در نوزدان می‌توان همانند فتق اینگوینال به وسیله جراحی درمان کرد. کودک تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و امکان استفاده از بلوک بی حسی منطقه‌ای در این مورد وجود ندارد. با ایجاد شکاف در اطراف ناف، روده در جایگاه خود قرار می‌گیرد.

برای این که از بروز فتق دیگر پیشگیری شود پزشک عضلات و دیواره شکمی را به پشت بخیه می‌کند. در اغلب موارد چند ساعت پس از عمل نوزاد مرخص می‌شود. جراحی فتق فقط در موارد نادر خطرناک است.

مراقبت‌های پس از عمل در بهبودی نوزاد بسیار تاثیرگذار هستند. از گذاشتن سکه یا تسمه روی فتق اجتناب کنید. این کار نه تنها به درمان فتق کمک نمی‌کند بلکه موجب بروز عفونت نیز می‌شود.

مراقبت از نوزاد پس از عمل فتق ناف

• درد و ناراحتی پس از عمل طبیعی است و پس از ۱ یا ۲ هفته شدت درد کاهش پیدا می‌کند و ممکن است پزشک برای کاهش درد مسکن تجویز کند.
• جای بخیه باید خشک و تمیز بماند و نباید با آب تماس پیدا کند. ۲۴ساعت پس از جراحی می‌توانید نوزاد را حمام کنید و قبل از این زمان اجازه ندارید نوزاد را حمام کنید‌. حمام اسفنجی را تا زمانی‌ که پزشک توصیه می‌کند انجام دهید.
• از لمس بخیه و جای برش خودداری کنید؛ زیرا ممکن است موجب انتقال میکروب‌ها به محل برش شده و عفونت ایجاد کند.
• بخیه‌ها و نوارهایی که برای پوشاندن برش‌ها به کارفته‌اند جاذب هستند و خود به خود از بین می‌روند؛ بنابراین از کشیدن آن‌ها خودداری کنید و چنانچه به طور طبیعی از بین نرفتند پزشک در معاینات بعدی آن‌ها را برمی‌دارد.
• محدود کردن حرکات کودک تا ۱ روز پس از جراحی لازم است؛ زیرا روند بهبودی فتق و برش را سریع‌تر می‌کند. در مورد زمان برگشت کودک به فعالیت‌های معمولی با پزشک صحبت کنید.
• برای درمان موفق و پیگیری‌های لازم مراجعه به پزشک ضرورت دارد. شرکت در تمام جلسات پیگیری با پزشک مهم است حتی اگر تصور کنید برش بهبود پیدا کرده‌‌است.

عوارض احتمالی پس از عمل فتق

• کولیک و گیجی به دلیل تاثیر داروهای بیهوشی که در مدت چند روز میزان آن کاهش می‌یابد.
• التهاب و قرمزی نزدیک محل برش که گاهی به دلیل عفونت است و گاهی نیز ممکن است همراه با چرک باشد.
• ترشح خون، چرک و مایع شفاف از محل برش
• استفراغ و حالت تهوع
• یبوست
• اسهال
• تب بیشتر از ۳۸ درجه
• عدم توانایی نوزاد در ادرار کردن
• کاهش خیس کردن پوشک نسب به روزهای معمولی
• تشدید درد
• خونریزی، قرمزی و تورم محل جراحی

برای اططلاعات بیشتر: تب و لرز در کودکان و راه های مراقبتی آن

در صورتی که یکی از علائم فوق را در کودک خود مشاهده کردید حتما باید به پزشک مراجعه کنید. هرچند جراحی فتق ممکن است عوارضی را به دنبال داشته باشد؛ اما کودک شما را از عوارض بسیار خطرناکی حفظ می‌کند.

اگر فتق کودک درمان نشود چه عوارضی به دنبال دارد؟

فتق در صورتی که درمان نشود می‌تواند مشکلات طولانی مدتی را برای کودک شما ایچاد کند. این مشکلات عبارتند از:

یبوست مزمن: عبور نامناسب غذا از روده موجب اختلال در کارکرد دستگاه گوارش  و ایجاد یبوست مزمن می‌شود.

فتق حبس شده:  حبس فتق زمانی اتفاق می‌افتد که روده بیش از اندازه از جایگاه خود خارج شده باشد. این موضوع جراحی و روند بهبودی را مشکل‌تر می‌کند. همچنین درد کشاله ران، درد شکمی و کم اشتهایی از دیگر عوارض فتق حبس شده هستند. در این مورد پزشک قادر به برگرداندن فتق به شکم نیست.

فتق خفه شده: زمانی که بخشی از روده دچار پیچ خوردگی یا گره باشد به آن فتق خفه شده می گویند‌ در این مورد به دلیل انسداد کامل روده عبور غذا ممکن نیست. فشرده شدن رگ‌ها  و دریافت نکردن جریان خون باعث مرگ تدریجی بافت می‌شود و کودک دچار تب بالا می‌شود و درد او شدت پیدا می‌کند و اطراف فتق بسیار قرمز و متورم می‌شود. این وضعیت برای کودک بسیار خطرناک است و نیاز به فوریت‌های پزشکی دارد.

عفونت: خارج شدن روده از جای اصلی خود آن را در معرض میکروب‌ها و عوامل بیماری زا قرار داده و ممکن است دچار عفونت شود. به علاوه ماندن زیاد غذا در روده موجب جذب باکتری‌ها و بروز عفونت می‌شود.

آسیب به اندام‌های تناسلی: فتق مغبنی رگ های خونی که‌ کار خونرسانی به بیضه‌ها را انجام می‌دهند تحت فشار قرار می‌دهد؛ در نتیجه کاهش خونرسانی به بیضه‌ها آسیب جدی به آن‌ها وارد می‌کند. آسیبی که به بیضه‌ها به دلیل خفگی در فتق اینگوینال وارد می‌شود نیاز به جراحی دارد.

جراحی به موقع فتق، کودک را از خطر این عوارض حفظ می‌کند.

سوالات متداول