بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
هیپوسپادیاس یک اختلال مادرزادی است و چنانچه کودکی که به دنیا می آید دارای این اختلال باشد ممکن است والدین او دچار استرس و نگرانی شوند؛ ولی بسیاری از کودکانی که با این نقص به دنیا می آیند با یک عمل جراحی آلت تناسلی آن ها حالت طبیعی خود را به دست می آورد. در هیپوسپادیاس سوراخ مجرای ادرار در زیر آلت تناسلی قرار دارد. چنانچه جراحی هیپوسپادیاس موفق باشد فرد می تواند رابطه جنسی نرمالی در دوران بلوغ داشته باشد. هزینه جراحی از ۱ میلیون تومان الی ۱۰ میلیون تومان با توجه به خصوصی یا دولتی بودن بیمارستان و شدت بیماری متفاوت است.
صرفا در فرم متوسط و شدید هیپوسپادیاس مشکل باروری وجود دارد و در افرادی که این اختلال خفیف است جراحی صرفا برای این که آلت تناسلی شکل طبیعی خود را به دست آورد انجام می شود. توضیحات تکمیلی در مورد علائم هیپوسپادیاس، انواع آن، بهترین زمان جراحی، هیپوسپادیاس و ازدواج در ادامه مقاله ارائه شده است پس تا پایان مقاله ما را همراهی کنید.
هیپوسپادیاس چیست؟
هیپوسپادیاس (Hypospadias) یعنی این که پیشابراه به جای آن که در آلت تناسلی باشد در زیر آن قرار دارد. در واقع پیشابراه لوله ای برای انتقال ادرار از مثانه به خارج از بدن است. علت این عارضه نامشخص است؛ ولی گاهی علت آن ارثی است. هورمون ها تاثیر فراوانی در رشد آلت تناسلی، ایجاد پیشابراه و پوست ختنه گاه دارند به همین خاطر اگر عملکرد نامناسبی در دوران بارداری داشته باشند می تواند موجب بروز این عارضه شوند.
نشانه های هیپوسپادیاس
هیپوسپادیاس دارای علائمی به شرح زیر می باشد:
- قرار گرفتن سوراخ پیشابراه در زیر آلت تناسلی و این سوراخ می تواند در هر نقطه ای از زیر آلت تا مقعد وجود داشته باشد.
- انحنای آلت تناسلی به طرف پایین و به خصوص در هنگام نعوظ انحنای آن بیشتر می شود و به این حالت (chordee) کردی گفته می شود.
- کامل نبودن پوست ختنه گاه به طوری که این پوست در جلوی آلت وجود ندارد و در پشت آلت به شکل کلاهک وجود دارد.
- پاشیده شدن ادرار در هنگام دفع ادرار
این مشکل مادرزادی در کودکان بلافاصله پس از تولد و تا هنگامی که در بیمارستان هستند تشخیص داده می شود؛ اما گاهی هیپوسپادیاس خفیف قابل تشخیص نیست. اگر در کودک شما سوراخ آلت تناسلی در مقایسه با آلت مردانه پایین تر قرار دارد حتما به متخصص اورولوژی مراجعه کنید. کامل نبودن پوست ختنه گاه و انحنای آلت به طرف پایین از نشانه های هیپوسپادیاس است که در تشخیص این مشکل به شما کمک می کند.
انواع هیپوسپادیاس
با توجه به محل قرار گرفتن سوراخ ادرار نسبت به نوک آلت تناسلی هیپوسپادیاس انواع مختلفی دارد.
- هیپوسپادیاس قدامی: در ۷۰ درصد کودکانی که دارای این اختلال هستند سوراخ مجرای ادرار در نزدیکی سر آلت تناسلی قرار دارد.
- هیپوسپادیاس میانی: آمار ابتلا به هیپوسپادیاس میانی در حدود ۱۰ درصد است و در وسط آلت تناسلی سوراخ ادراری قرار دارد همچنین در بیشتر موارد آلت تناسلی دارای انحنا است.
- هیپوسپادیاس خلفی: ۲۰ درصد افرادی که دچار هیپوسپادیاس می شوند اختلال آن ها از نوع خلفی است که شدت آن بیشتر از دیگر انواع این نقص مادرزادی می باشد. نشیمنگاه، کیسه بیضه و قاعده آلت از محل های قرار گرفتن سوراخ ادراری در هیپوسپادیاس خلفی هستند. به علاوه در این نوع اختلال انحنای زیاد آلت دیده می شود.
بیشتر بخوانید: نحوه ختنه در پسران و دختران
عوارض هیپوسپادیاس
مشکلاتی که هیپوسپادیاس در مردان به وجود می آورد شامل موارد زیر هستند:
- شکل غیر طبیعی آلت تناسلی
- مشکل استفاده از توالت
- داشتن انحنای غیرعادی آلت تناسلی در حالت نعوظ
- مشکلات انزال و باروری به صورت طبیعی
- ایجاد مشکل در دفع ادرار پرفشار و به صورت ایستاده که مردان توانایی انجام آن را دارند و زنان به دلیل ویژگی های جسمی قادر به انجام این کار نیستند.
افرادی که هیپوسپادیاس در آن ها شدید و یا متوسط است برای باروری طبیعی و دفع ادرار ایستاده دارای مشکل هستند و افرادی که دارای فرم خفیفی از این اختلال هستند برای این که آلت تناسلی شکل طبیعی داشته باشد برای جراحی اقدام می کنند. بسیاری از افراد که دارای هیپوسپادیاس خفیف هستند و در کودکی تحت عمل قرار نگرفته اند و یا عمل آن ها موفق نبوده‌است از شکل غیرطبیعی آلت تناسلی و پایین بودن سوراخ آن ناراضی هستند و موجب کاهش اعتماد به نفس آن ها می شود. همچنین این موضوع می تواند مانع مشکلاتی را برای ازدواج افراد ایجاد کند.
در هیپوسپادیاس خفیف مانعی برای باروری افراد وجود ندارد و با جراحی می توان شکل ظاهری آلت تناسلی را با آوردن سوراخ ادرای به سر آلت ترمیم کرد. پس از جراحی و برای بازسازی ناحیه عمل استفاده از سوند ادراری به مدت ۲ هفته لازم است.
درجه و شدت هیپوسپادیاس
هیپوسپادیاس که یک نقص مادرزادی به شمار می آید از نظر شدت بیماری نیز به چند نوع تقسیم می شود که عبارتند از:
- کرونال: هیپوسپادیاس خفیف است و زیر حشفه محل قرار گرفتن سوراخ ادراری است همچنین شیار آلت تناسلی در نوک آن قرار دارد. در قسمت گوشتی نیز شیار کم عمقی از مجرای ادرار به موازات رشد آلت تناسلی وجود دارد. محل جدا شدن غده ها از اطراف شیار مجرای ادرار است و کشیدگی آن ها به اندازه طول مجرای ادرار است. آلت تناسلی فاقد آکورد و مستقیم در این اختلال مشاهده می شود. وجود نداشتن پوست ختنه گاه و دیده نشدن کلاهک پشتی پوست ختنه گاه از دیگر نشانه های هیپوسپادیاس با شدت کرونال است.
- گلانولار: گلانولار نیز نوع خفیفی از هیپوسپادیاس است که در زیر آلت تناسلی یا داخل حشفه سوراخ مجرای ادرار قرار دارد.
- Penil: هیپوسپادیاس شدید از نوع درجه ۳ است و در شفت آلت تناسلی، سوراخ ادرار قرار دارد.
- Penoscrotal: نوع شدیدی از هیپوسپادیاس است که سوراخ ادرار در نزدیکی اسکروتوم وجود دارد.
- Subcoronal: فرم خفیفی از هیپوسپادیاس است و در زیر حشفه محل قرار گرفتن سوراخ ادرار است.
- پرینئال: در این هیپوسپادیاس شدید سوراخ مجرای ادرار در زیر اسکروتوم دیده می شود.
- دیستال: دیستال نوع خفیفی از هیپوسپادیاس است و سوراخ ادرار در فاصله زیادی از محل اتصال قرار دارد.
درمان هیپوسپادیاس
تنها راه درمان این نقص مادرزادی جراحی است البته در مواردی که انحنا آلت تناسلی و بیماری شدید باشند جراحی بیشتر توصیه می شود؛ زیرا مانع از رابطه جنسی و باروری می شود؛ اما برای درمان هیپوسپادیاس با هر شدتی بهتر است جراحی انجام شود.
۱۲ ماهگی بهترین زمان جراحی است هرچند پس از ۱۲ ماهگی نیز امکان درمان از طریق جراحی وجود دارد؛ ولی این که جراحی در کودکی انجام شود و یا در بزرگسالی صورت بگیرد به شرایط بیمار و نظر متخصص اورولوژی بستگی دارد. جراح باید تبحر لازم را داشته باشد؛ زیرا ترمیم نامناسب عوارض جدی در آینده برای بیمار به دنبال دارد. این جراحی از ۴ مرحله تشکیل شده‌است:
- بهبود انحراف آلت تناسلی
- ایجاد کانالی که ادرار را به طرف نوک آلت تناسلی هدایت کند.
- قرار دادن خروجی ادرار در نوک آلت تناسلی و یا جایی نزدیک آن
- ختنه (مراقبت های بعد از ختنه) و ترمیم پوست انتهای آلت تناسلی
درمان هیپوسپادیاس شدید نیاز به چند مرحله جراحی دارد. در این موارد صاف کردن آلت قبل از کامل کردن مجرای ادرار توسط متخصص اورولوژی صورت می گیرد.
اگر علاوه بر هیپوسپادیاس نقص و بیماری دیگری نیز وجود داشته باشد جراحی‌های دیگری نیز برای ترمیم این نقایص انجام می‌شوند که عبارتند از:
- یورتروپلاستی: در عمل یورتروپلاستی مجرای ادرار ترمیم می شود تا ادرار و مایع منی حرکت رو به جلو داشته باشد.
- میتوپلاستی (گلانولوپلاستی): ایجاد خروجی جدید در مجرای ادرار توسط اورولوژیست انجام می شود و ترمیم سر آلت با توجه به خروجی جدید صورت می گیرد.
- اسکروتوپلاستی: در این جراحی کیسه بیضه یا اسکروتوم ترمیم می شود. متخصص اورولوژی استنت را داخل مجرای ادرار قرار می دهد. استنت لوله ای توخالی و نرم است که از جنس سیلیکون، لاستیک یا ماده ای با گرید پزشکی تولید می شود. استنت شکل مجرای ادرار را حفظ می کند. مدت زمان باقی ماندن استنت داخل مجرای ادرار ۲ هفته پس از جراحی هیپوسپادیاس است. مدت زمان این جراحی ۹۰ دقیقه تا ۳ ساعت است و درجه و شدت بیماری مدت جراحی را تعیین می کند.
عواملی که خطر هیپوسپادیاس را افزایش می دهند
هر چند علت اصلی این اختلال ناشناخته است؛ ولی شواهدی نشان می دهد که ارث و عوامل محیطی در ابتلا به این اختلال موثر هستند. از هر ۱۰۰ موردی که با این اختلال متولد می شوند ۷ مورد به دلیل عوامل ژنتیکی گرفتار این نقص شده اند. در موارد زیر نیز عامل ارث در ابتلا به هیپوسپادیاس موثر است:
- اگر یکی از فرزندان دارای اختلال هیپوسپادیاس باشد با احتمال ۱۲ در ۱۰۰ فرزند دوم نیز ممکن است با این نقص متولد شود.
- در صورتی پدر و فرزند پسر خانواده ای دچار هیپوسپادیاس باشند درصد ابتلای فرزند پسر دوم خانواده به این عارضه ۲۱ در ۱۰۰ است.
- عوامل محیطی مانند غذاها، نوشیدنی ها و داروهایی که مادر در دوران بارداری مصرف می کند نیز در ابتلای به این اختلال موثر هستند.
عوامل محیطی دیگری که خطر هبپوسپادیاس را افزایش می دهند عبارتند از:
- سن و وزن مادر: مادرانی که سنشان بیشتر از ۳۵ سال است همچنین دارای اضافه وزن و چاقی هستند درصد ابتلای فرزندان پسر آن ها بیشتر می شود.
- درمان‌های ناباروری: اگر مادری به روش IVF باردار شده است خطر ایجاد این اختلال در کودک او بیشتر می شود. به دلیل تجویز پروژسترون و پروژستین برای مادر در فرآیند بارداری IVF ، خطر هیپوسپادیاس در کودک او افزایش می‌یابد. هرچند بر اساس برخی تحقیقات ارتباطی بین IVF و هیپوسپادیاس وجود ندارد؛ اما برخی تحقیقات نشان می دهد که حشره‌کش می تواند خطر هیپوسپادیاس را افزایش می دهد.
- هورمون ها: هورمون های جنسی در رشد نواحی تناسلی جنین موثر هستند؛ بنابراین اگر مادر قبل از حاملگی داروهای حاوی هورمون های جنسی مصرف کند احتمال ابتلای جنین پسر او به اختلال هیپوسپادیاس را افزایش می دهد.
بیشتر بخوانید: علت کجی و انحراف آلت تناسلی مردانه
مراقبت های پس از جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس
خصوصیات جسمی افراد تفاوت دارند به همین خاطر زمان بهبود همه بیماران یکی نیست. نشانه های کبودی و تورم پس از ۲ هفته برطرف می شوند. تعداد زیادی از بیماری پس از ۶ هفته بهبودی کامل به دست می آورند.
تمیز نگه داشتن و رعایت بهداشت ناحیه تناسلی و اطراف آن از ایجاد عفونت جلوگیری می کند. شستن دست ها قبل از دست زدن به پانسمان ضروری است. در صورت کثیف شدن پانسمان با ادرار یا مدفوع برای تمیز کردن آن از آب گرم و کف آلود استفاده کنید.
حمام کردن باید به وسیله اسفنج، آب گرم و صابون باشد و نواحی جراحی شده را با رعایت احتیاط تمیز کنید. پس از جراحی باید به نواحی تناسلی فشار وارد نشود تا زخم ها سریع تر بهبود پیدا کنند.
هزینه عمل هیپوسپادیاس
عواملی مانند میزان شدت هیپوسپادیاس، انجام جراحی در بیمارستان خصوصی یا دولتی و نوع بیمه از عوامل تاثیرگذار بر هزینه جراحی هیپوسپادیاس هستند. هزینه این جراحی در بیمارستان های دولتی با پوشش بیمه در حدود ۱ میلیون تومان است و در مراکز خصوصی با توجه به وضعیت بیمار در حدود ۱۰ میلیون تومان است. چنانچه بیمار سابقه انجام این جراحی را داشته باشد و یا تعدادی جراحی در رابطه با این اختلال انجام داده باشد در تعیین هزینه عمل موثر است.
هیپوسپادیاس و ازدواج
در مواردی که این اختلال شدید است باروری زوجین را دچار مشکل می کند؛ زیرا در رابطه جنسی عادی مایع منی نمی تواند وارد واژن شود. در واقع این نقص مادرزادی مانع از باروری این افراد نمی شود و با روش های دیگر مشکل باروری آن ها برطرف می شود.
همچنین اختلال در وارد شدن مایع منی به واژن یک مشکل رایج و معمولی در هیپوسپادیاس است. برای حل مشکل باروری در این افراد روش های متعددی وجود دارد. روش های GIFT و لقاح آزمایشگاهی از جمله این روش ها هستند. افرادی که از این مشکل رنج می برند باید با متخصص اورولوژی مشورت کنند.
برای آشنایی با آناتومی دستگاه تناسلی و تولید مثل مردان کلیک کنید.
تنگی مجرای ادرار پس از عمل هیپوسپادیاس
تنگ شدن مجرای ادرار یکی از عوارض شایع جراحی هبپوسپادیاس است که به دلیل فلپ پوست آلت تناسلی ایجاد می شود. تنگی مجرای ادرار با علائمی مانند برگشت ادرار مشکل در دفع ادرار و عفونت ادراری بروز پیدا می کند.
