علائم جفت سر راهی در بارداری

جفت بین راهی یا جفت سر راهی چیست؟

جفت سر راهی وضعیتی است که در آن جفت در ماه‌های آخر بارداری به‌طور کامل یا جزئی دهانه‌ی رحم را مسدود می‌کند. جفت یک اندام است که در دوران  بارداری در داخل رحم رشد می‌کند. در اکثر بارداری‌ها، جفت در قسمت بالایی یا کناره های رحم متصل می‌شود. اما در جفت سر راهی، جفت در قسمت پایینی رحم قرار می‌گیرد. این وضعیت ممکن است باعث شود جفت به‌طور جزئی یا کامل دهانه‌ی رحم (سرویکس) را بپوشاند. جفت سر راهی می‌تواند منجر به خونریزی شدید در مادر قبل، حین یا پس از زایمان شود.

در طول بارداری، جفت کشیده شده و رشد می‌کند. در اوایل بارداری، قرارگیری آن در بخش پایینی رحم امری طبیعی است. اما در سه‌ماهه سوم بارداری (هفته ۲۸ تا ۴۰)، جفت معمولاً به قسمت بالایی رحم منتقل می‌شود تا مسیر زایمان برای خروج نوزاد از واژن باز باشد. جفت سر راهی زمانی رخ می‌دهد که این جابه جایی اتفاق نیفتد و در نتیجه، جفت مسیر خروج نوزاد را از واژن مسدود می‌ کند.

متن انگلیسی:

Changes in the uterus and placenta during pregnancy may lead to the problem correcting on its own. If it doesn’t, the baby is delivered by cesarean section (C-section).

ترجمه فارسی:

تغییرات در رحم و جفت در طول بارداری ممکن است به‌طور طبیعی این مشکل را برطرف کند. اما در صورتی که این مشکل به‌طور خودکار اصلاح نشود، نوزاد از طریق سزارین (C-section) به دنیا آورده می‌شود.www.mayoclinic.org

جفت سرراهی چقدر شایع است؟

جفت سر راهی در حدود ۱ مورد از هر ۲۰۰ بارداری رخ می‌دهد. پزشکان معمولاً آن را در سه‌ماهه دوم بارداری، طی سونوگرافی، تشخیص می‌دهند.

انواع جفت سر راهی از انواع جفت در بارداری

۱. جفت سر راهی حاشیه‌ای (Marginal placenta previa):

در این نوع، جفت در لبه‌ی دهانه‌ی رحم قرار دارد اما آن را به‌طور کامل مسدود نمی‌کند. این وضعیت می‌تواند باعث خونریزی واژینال در طول بارداری شود، اما معمولاً با رشد رحم و افزایش سن بارداری، جفت به سمت بالا حرکت می‌کند و مشکل برطرف می‌شود. در بسیاری از موارد، تا زمان زایمان، جفت به موقعیت طبیعی خود بازمی‌گردد و امکان زایمان طبیعی وجود خواهد داشت.

۲. جفت سر راهی جزئی (Partial placenta previa):

در این وضعیت، جفت بخشی از دهانه‌ی رحم را می‌پوشاند و مسیر خروج نوزاد را تا حدی مسدود می‌کند. این نوع جفت سر راهی خطر خونریزی را در دوران بارداری و هنگام زایمان افزایش می‌دهد. بسته به میزان پوشش دهانه‌ی رحم، ممکن است نیاز به سزارین باشد، اما در برخی موارد، اگر جفت با رشد رحم حرکت کند، امکان زایمان طبیعی وجود دارد.

مطالعه کنید: بیماری‌ های دوران بارداری

۳. جفت سر راهی کامل یا کلی (Complete or total placenta previa):

در این نوع، جفت کاملاً دهانه‌ی رحم را مسدود کرده است و امکان زایمان طبیعی وجود ندارد، زیرا خروج نوزاد از طریق واژن کاملاً مسدود می‌شود. این وضعیت بیشترین خطر خونریزی را در دوران بارداری و زایمان دارد و معمولاً برای جلوگیری از عوارض، زایمان از طریق سزارین انجام می‌شود. احتمال اصلاح خودبه‌خود این نوع جفت سر راهی بسیار کم است و نیاز به نظارت دقیق پزشک دارد.

جفت سر راهی چه علائمی دارد؟

علامت اصلی جفت سر راهی، خونریزی واژینال با رنگ قرمز روشن است که معمولاً بدون درد و پس از هفته‌ی ۲۰ بارداری رخ می‌دهد. در برخی موارد، لکه‌بینی ممکن است قبل از یک خونریزی شدیدتر اتفاق بیفتد.
خونریزی ممکن است همراه با انقباضات رحم قبل از زایمان که باعث درد می‌شوند، رخ دهد. همچنین، رابطه‌ی جنسی یا معاینه‌ی پزشکی می‌تواند باعث تحریک خونریزی شود. در برخی از زنان، خونریزی ممکن است تا زمان زایمان اتفاق نیفتد. اغلب، دلیل مشخصی برای شروع خونریزی وجود ندارد. میزان خونریزی واژینال متغیر است و اغلب بدون درد اتفاق می‌افتد.

چرا با وجود جفت بین راهی خونریزی اتفاق می افتد؟

دو دلیل اصلی برای خونریزی در صورت داشتن جفت سر راهی وجود دارد که هر دو به نحوه‌ی آماده‌سازی بدن برای زایمان مرتبط هستند.

• نازک شدن دهانه‌ی رحم: دهانه‌ی رحم (سرویکس) مسیر ارتباطی بین رحم و واژن است. در طول سه‌ماهه‌ی سوم بارداری، دهانه‌ی رحم به‌تدریج نازک (افاسمان) و گشاد می‌شود تا بدن برای زایمان آماده شود. اگر جفت در تماس با دهانه‌ی رحم باشد یا آن را بپوشاند، این نازک شدن می‌تواند باعث خونریزی شود.

مطالعه کنید: زایمان طبیعی بهتر است یا سزارین

• باز شدن دهانه ی رحم در حین زایمان: در هنگام زایمان، دهانه‌ی رحم باز (دیلاته) می‌شود تا نوزاد از رحم خارج شده و از طریق واژن متولد شود. زمانی که دهانه‌ی رحم باز می‌شود، رگ‌های خونی که جفت را به رحم متصل می‌کنند، ممکن است پاره شوند و این امر می‌تواند باعث خونریزی شود.

علل و عوامل خطر ایجاد کننده جفت بین راهی

علت مشخصی برای جفت سر راهی شناخته نشده است. با این حال، برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهند، از جمله سوابق  پزشکی و برخی عادات سبک زندگی. چندین عامل می‌توانند خطر ابتلا به جفت سر راهی را در دوران بارداری افزایش دهند:

• سیگار کشیدن یا مصرف کوکائین
• بارداری در سن ۳۵ سال یا بیشتر
• داشتن سابقه‌ی چندین بارداری قبلی
• بارداری چندقلویی (دوقلو، سه‌قلو یا بیشتر)
• سابقه‌ی جراحی روی رحم، از جمله سزارین یا کورتاژ (D&C)
• سابقه‌ی فیبروم رحم

چه تغییراتی با وجود جفت سر راهی در دوران بارداری ایجاد می شود؟
با توجه به خطر خونریزی و عوارض احتمالی، محدودیت‌هایی در فعالیت‌های روزمره ایجاد می‌شود. پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که مادر از فعالیت‌های شدید، ورزش، رابطه‌ی جنسی و ایستادن طولانی‌مدت پرهیز کند تا فشار کمتری بر رحم و جفت وارد شود. در برخی موارد، استراحت مطلق تجویز می‌شود تا احتمال خونریزی کاهش یابد.

همچنین بخوانید: علت خارش واژن در بارداری چیست؟

یکی دیگر از تغییرات مهم، افزایش احتمال زایمان زودرس است. به دلیل خونریزی‌های مکرر و تحریک دهانه‌ی رحم، احتمال دارد که نوزاد قبل از هفته‌ی ۳۷ بارداری متولد شود. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است برای کمک به رشد سریع‌تر ریه‌های جنین، داروهای خاصی را تجویز کند. همچنین، مادرانی که جفت سر راهی دارند معمولاً تحت نظارت دقیق‌تری قرار می‌گیرند و سونوگرافی‌های بیشتری برای بررسی موقعیت جفت انجام می‌شود.

برنامه‌ی زایمان نیز تحت تأثیر این شرایط قرار می‌گیرد. در صورتی که جفت تا هفته‌های آخر بارداری همچنان در قسمت پایینی رحم باقی بماند و دهانه‌ی رحم را مسدود کند، زایمان طبیعی امکان‌پذیر نخواهد بود و سزارین ضروری می‌شود. معمولاً پزشک برای جلوگیری از خونریزی شدید در هفته‌های پایانی، برنامه‌ی زایمان را زودتر از موعد تعیین می‌کند و اغلب زایمان در هفته‌ی ۳۶ تا ۳۸ انجام می‌شود.

عوارض احتمالی ناشی از جفت سرراهی

اگر جفت سر راهی داشته باشید، هم برای شما و هم برای نوزاد خطراتی وجود دارد. برخی از عوارض ناشی از جفت سر راهی شامل موارد زیر هستند:

برای مادر:

• خونریزی: ممکن است خونریزی شدید در دوران بارداری، هنگام زایمان یا بعد از آن رخ دهد.
• زایمان زودرس: در صورت خونریزی شدید، پزشک ممکن است سزارین اورژانسی را قبل از رسیدن به هفته‌ی ۴۰ بارداری انجام دهد.
• از دست دادن خون: کم‌خونی، کاهش فشار خون، رنگ‌پریدگی پوست و تنگی نفس از عوارض از دست دادن مقدار زیاد خون هستند.

مطالعه کنید: خونریزی یا لکه بینی در بارداری

• جفت سرراهی چسبنده (Placenta accreta): جفت به‌طور غیرطبیعی در دیواره‌ی رحم رشد می‌کند که می‌تواند باعث خونریزی شدید بعد از زایمان شود.
• کنده شدن زودرس جفت (Placental abruption): در این وضعیت، جفت قبل از تولد نوزاد از رحم جدا می‌شود که می‌تواند باعث کاهش اکسیژن و مواد مغذی دریافتی جنین شود.

برای نوزاد:

• تولد زودرس: در صورت خونریزی شدید، ممکن است نوزاد پیش از موعد مقرر با سزارین اورژانسی به دنیا بیاید.
  کمبود وزن هنگام تولد: نوزادانی که زودتر از موعد متولد می‌شوند، ممکن است با مشکلاتی مانند دشواری در حفظ گرمای بدن و افزایش وزن روبه‌رو شوند.
• مشکلات تنفسی: در صورتی که ریه‌های نوزاد به طور کامل تکامل نیافته باشند، ممکن است تنفس برای او دشوار باشد.
  چرا با وجود جفت سر راهی معاینه واژینال دیجیتال نباید انجام شود؟
  معاینه واژینال دیجیتال، که شامل وارد کردن انگشت پزشک یا ماما به داخل واژن برای بررسی وضعیت دهانه‌ی رحم است، در شرایط معمولی برای ارزیابی روند بارداری و زایمان استفاده می‌شود. اما در زنان مبتلا به جفت سر راهی، این نوع معاینه به‌شدت خطرناک است و نباید انجام شود.

بیشتر بخوانید: فریز کردن تخمک

• افزایش خطر خونریزی شدید:از آنجایی که جفت در قسمت پایینی رحم و نزدیک به دهانه‌ی آن قرار گرفته، هرگونه تحریک فیزیکی در این ناحیه می‌تواند باعث پارگی رگ‌های خونی جفت و خونریزی شدید شود. این خونریزی می‌تواند جان مادر و جنین را به خطر بیندازد.
• احتمال جدا شدن ناگهانی جفت (Placental Abruption): معاینه‌ی واژینال می‌تواند باعث تحریک جفت و جدا شدن ناگهانی آن از دیواره‌ی رحم شود. این وضعیت، که به آن کنده شدن جفت می‌گویند، ممکن است منجر به کاهش اکسیژن و مواد مغذی دریافتی جنین شود و سلامت او را به خطر بیندازد.
• افزایش احتمال زایمان زودرس: تحریک جفت و دهانه‌ی رحم می‌تواند باعث تحریک انقباضات رحمی و شروع زودهنگام زایمان شود. در مادرانی که جفت سر راهی دارند، این اتفاق می‌تواند باعث تولد نوزاد نارس شود.

مطالعه کنید: زایمان زودرس یعنی چه؟

• روش جایگزین برای بررسی وضعیت دهانه ی رحم در جفت سر راهی: به جای معاینه‌ی واژینال دیجیتال، پزشکان از سونوگرافی ترانس‌واژینال یا شکمی استفاده می‌کنند تا بدون تماس مستقیم با جفت، موقعیت آن را ارزیابی کنند. در مواردی که خونریزی شدید وجود دارد، پزشک ممکن است تصمیم به سزارین زودهنگام یا بستری شدن برای کنترل وضعیت مادر و جنین بگیرد.

چگونگی درمان جفت سر راهی

درمان جفت سر راهی به عوامل زیر بستگی دارد:

• شدت خونریزی
• سن بارداری نوزاد
• موقعیت جفت و نوزاد
• وضعیت سلامت مادر و نوزاد

اگر پزشک جفت سر راهی را در اوایل سه‌ماهه دوم بارداری تشخیص دهد، ممکن است این مشکل به‌طور خودبه‌خود برطرف شود. با رشد رحم و افزایش فضای داخل آن، موقعیت جفت می‌تواند تغییر کند. اما اگر این وضعیت در اواخر بارداری تشخیص داده شود، احتمال جابه‌جایی جفت کمتر خواهد بود.

بیشتر بخوانید: دریافت تخمک اهدایی چگونه است؟

در صورتی که جفت نزدیک به دهانه‌ی رحم باشد یا فقط بخشی از آن را پوشانده باشد و خونریزی وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است توصیه کند:

• کاهش فعالیت های سنگین مانند دویدن، بلند کردن اجسام سنگین و ورزش کردن
• استراحت در خانه
• پرهیز از رابطه ی جنسی، استفاده از تامپون و دوش واژینال
• برگزاری جلسات مراقبت‌های دوران بارداری و انجام سونوگرافی های مکرر

در موارد متوسط تا شدید جفت سر راهی یا در صورت خونریزی مکرر، درمان‌های زیر ممکن است ضروری باشد:

• استراحت مطلق در بیمارستان
• مصرف دارو برای جلوگیری از زایمان زودرس
• تزریق استروئید برای کمک به رشد سریع تر ریه های نوزاد
• انتقال خون در صورت خونریزی شدید
• انجام سزارین اورژانسی در صورت خونریزی شدید و غیرقابل‌کنترل

چگونه می توانید خطر ابتلا به جفت سرراه را کاهش دهید؟

هیچ راهی برای پیشگیری از جفت سر راهی وجود ندارد و هیچ روش جراحی یا پزشکی نمی‌تواند آن را اصلاح کند.

سخن پایانی

جفت سر راهی یکی از عوارض مهم بارداری است که می‌تواند بر روند زایمان و سلامت مادر و نوزاد تأثیر بگذارد. با وجود اینکه هیچ روش قطعی برای پیشگیری یا درمان مستقیم این وضعیت وجود ندارد، تشخیص زودهنگام و مدیریت صحیح می‌تواند خطرات آن را کاهش دهد. رعایت توصیه‌های پزشکی، پرهیز از فعالیت‌های سنگین، نظارت دقیق بر علائم و پیگیری منظم سونوگرافی‌ها نقش مهمی در کنترل این عارضه دارند.

همچنین بخوانید: بهترین سن برای بارداری چه زمانی است؟

با توجه به اینکه در بسیاری از موارد جفت ممکن است در طول بارداری به موقعیت مناسب‌تری حرکت کند، امید به زایمان کم‌خطرتر همچنان وجود دارد. در مواردی که جفت تا زمان زایمان در موقعیت نامناسب باقی بماند، سزارین ایمن‌ترین روش برای به دنیا آوردن نوزاد خواهد بود. آگاهی از این عارضه، توجه به علائم هشداردهنده و همکاری با تیم پزشکی، کلید یک بارداری ایمن و موفق برای مادران مبتلا به جفت سر راهی خواهد بود.