مطمئنا از گذشته تا به امروز شنیدهاید که میگویند: “آب مایه حیات” است. آب به این کره خاکی زندگی بخشیده و به آن طراوت و شادابی داده است. اگر ابعاد این دنیا را کوچکتر کنیم و به دنیای کوچک بدن انسان بپردازیم، خواهیم دید در بدن انسان نه تنها آب مایه حیات، بلکه خود زندگی است و بدون آب زندگی نه تنها سخت، بلکه غیرممکن خواهد شد. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا به کم آبی بدن (دهیدراسیون) و چگونگی درمان آن بپردازیم.
دهیدراسیون (کم آبی بدن) چیست و چگونه درمان میشود؟
کم آبی یا دهیدراسیون به معنای از دست دادن آب زیاد از بدن و یا کمبود آب کافی در بدن است. حتی از دست دادن مقدار کمی آب در بدن هم باعث بروز مشکلاتی چون سردرد خفیف یا تاری دید میشود. هر چه میزان کم آبی در بدن بیشتر شود، احتمال بروز عواملی چون شوک دمایی بدن و مرگ هم افزایش مییابد.
حیات بدن وابسته به آب بوده و در صورت کمبود آب عملکرد آن دچار مشکل میشود. در حدود ۵۵ تا ۷۸ درصد از بدن انسان از آب تشکیل شده است و اندامهایی مثل قلب و مغز از حدود ۷۳ درصد آب تشکیل شدهاند و اولین و بیشترین آسیب در صورت دهیدراسیون به آنها وارد میشود. تشنگی، پاسخ طبیعی بدن به کم آبی است که باید به سرعت این نیاز به آب برطرف شود. همچنین آب بدن به پاکسازی بدن و چرخش مواد مورد نیاز سلولها کمک میکند. پس توجه به میزان کم آبی بدن، یکی از مهمترین موارد در حفظ سلامتی بدن است.
چه عواملی باعث دهیدراسیون یا کم آبی بدن میشود؟
علل بروز کم آبی بدن موارد بسیاری چون: مصرف کم آب، تعرق بیش از حد، افزایش ادرار، اسهال و استفراغ، بیماریهای مزمن، گرمازدگی و استفاده از داروهای ادرارآوری که برای درمان نارسایی قلبی و فشار خون بالا تجویز شدهاند، است. به طور کلی هر شخصی که به میزان دریافتی آب بدن خود کم توجه باشد، ممکن است دچار دهیدراسیون بدن شود.
اطلاعات بیشتر : علائم بیماری های قلبی
کم آبی بدن در نوزادان و کودکان، افراد مسن و یا افرادی که دچار آلزایمر مزمن هستند هم بسیار زیاد است. چرا که نوزادان و کودکان به خصوص زمانی که بیمار هستند، در معرض خطر دهیدراسیون شدید قرار میگیرند، چون ممکن است نتوانند تشنگی خود را اعلام کنند و یا نظارت درستی بر میزان مایعات دریافتی آنها در طول شبانهروز نشود. افراد مسن ممکن است بهخاطر وجود مشکلاتی برای رفتن به دستشویی و دفع ادرار، آب کمی مصرف کنند و همچنین این افراد به علت کاهش ذخایر مایعات در بدن، بیشتر در معرض از دست دادن آب بدن هستند. در افرادی که دچار آلزایمر مزمن هستند این مورد بسیار دیده میشود چرا که درک درستی از حواس خود ندارند و ممکن است احساس تشنگی در آنها کمتر حس شود. بنابراین افرادی که از این گروهها مراقبت میکنند باید به شدت مراقب استفاده درست و به موقع آنها از آب باشند.
عوارض دهیدراسیون یا کم آبی در بدن چیست؟
احساس تشنگی در بدن زمانی رخ میدهد که بدن آب از دست داده است، پس بهتر است قبل از این که احساس تشنگی کنیم، مصرف آب را جدی بگیریم. احساس تشنگی تنها دلیلی بر کم آبی در بدن نیست بلکه عومل زیاد دیگری دهیدراسیون بدن را نشان میدهند. در ادامه با دکتر آسپرین همراه باشید تا از سایر عوارض کم آبی در بدن آگاه شوید.
در صورتی که کم آبی بدن به صورت اولیه و خفیف باشد، به صورت زیر نشان داده میشود:
علائم دهیدراسیون در کودکان و نوزادان:
- اشک نداشتن هنگام گریه
- خشکی دهان و زبان
- چشمها و گونههای فرو رفته
- نقطه نرم فرو رفته بالای جمجمه
- عدم ادرار برای مدت طولانی و خشک بودن پوشک به مدت سه ساعت
- ادرار تیره رنگ
- بیحالی، خستگی، سرگیجه و گیج بودن
علائم دهیدراسیون در بزرگسالان:
- احساس خستگی مداوم
- سرگیجه، ضعف و سبکی سر
- سردردهای مزمن، هذیان و گیجی
- ضربان قلب بالا به همراه فشار خون پایین
- خشکی دهان و یا سرفه خشک
- پوست قرمز و برافروخته
- از دست دادن اشتها و یا تمایل زیاد به خوردن مواد شیرین و قندی
- عدم تحمل گرما یا لرز
- یبوست
- تورم پاها و گرفتگی عضلات
- تیره شدن رنگ ادرار
کم آبی بیش از اندازه و سنگینتر، عوارض شدیدتری خواهد داشت و تاثیر زیادی نه تنها جسمی و فیزیکی بلکه روحی هم در شما ایجاد خواهد کرد، عوارضی چون:
- اثرات عاطفی همانند بدخلقی و عصبی بودن
- اثرات روحی همانند گیجی و فراموشی
این علائم روحی و عاطفی در افرادی که دچار زوال عقل و آلزایمر هستند به طور شدیدتری نشان داده میشود.
علاوهبر مشکلاتی که اشاره کردیم، اگر شدت کم آبی بدن یا دهیدراسیون بیشتر شود، عوارض شدیدتر و خطرناکتری بروز خواهد داد. دهیدراسیون شدید باعث چروکیده شدن رگهای خونی مغز میشود و خونرسانی به مغز را کاهش میدهد، در نتیجه حافظه و هماهنگی حرکات بدنی شما دچار اختلالاتی می شود. همچنین زمانی که آب کمتری در بدن شما وجود دارد، عملکرد قلب دچار مشکل شده و فشار بیشتری به قلب وارد میشود. کم نوشیدن آب باعث کمتر شدن حجم ادرار و باقی ماندن ادرار در مجاری ادراری شده، در نتیجه احتمال ابتلا به سنگ کلیه یا عفونت را افزایش میدهد.
الکترولیتهایی مانند سدیم و پتاسیم در آب آشامیدنی و یا آب معدنی وجود دارد که از دست دادن آنها باعث گرفتگی عضلات میشود. این ترکیبات از طریق تعریق، استفراغ یا اسهال دفع می شوند و اگر جایگزین نشوند، باعث برهم خوردن تعادل بین الکترولیتها و اختلال در عملکرد اعصاب می شود.
تشخیص، پیشگیری و درمان دهیدراسیون (کم آبی بدن)
تشخیص دهیدراسیون بدن: همانطور که قبلا اشاره کردیم، سادهترین روش برای تشخیص کم آبی بدن، احساس تشنگی است. روشهای دیگری همانند برخی تستهای آزمایشگاهی چون غلظت کم سدیم ادرار، کراتینین بالا و افزایش نیتروژن اوره خون نیز میتوانند کم آبی مزمن بدن را تشخیص دهند.
پیشگیری از کم آبی بدن: همانطور که قبلا اشاره کردیم، در حدود ۵۵ تا ۷۸ درصد از بدن انسان را آب تشکیل داده است و مصرف روزانه آب نقش حیاتی و اساسی در فعالیت و عملکرد هریک از اعضای بدن دارد. هیدراته ماندن به معنای دریافت آب کافی است که معمولا از طریق خوردن و آشامیدن تامین میشود. هر فرد بسته به ترکیب بدن، فعالیت روزمره، سن و سایر عوامل به مقادیر متفاوتی آب برای هیدراته ماندن نیاز دارند. ۱- همیشه سعی کنید یک بطری آب به همراه داشته باشید، چرا که عدم دسترسی به آب یکی از شایعترین علل بروز کم آبی بدن است. ۲- بهتر است به جای استفاده از نوشیدنیهای قندی و گازدار، از آبهای طعمدار استفاده کنید. میتوانید سبزیجات معطر مثل نعنا و یا لیموترش را مورد استفاده قرار دهید تا آب، بو و مزه دلپذیرتری به خود بگیرد. ۳- از غذاهایی استفاده کنید که دارای آب زیادی هستند. مثل: میوهها و سبزیجات و انواع سوپها. ۴- اگر میل ندارید که به یکباره مقدار زیادی آب بنوشید، میتوانید همراه خود آب داشته باشید و در مقدار کم و به دفعات زیاد از آن استفاده کنید.
اطلاعات بیشتر : تاثیر آلودگی هوا و گرما بر قلب
درمان دهیدراسیون یا کم آبی بدن: اولین درمان کم آبی بدن نوشیدن مایعات است. در موارد حادتر و در زمان وجود بیماریهای زمینهای، بدن نیاز بیشتری به مایعات پیدا میکند که این مشکل فقط از طریق نوشیدن مایعات برطرف نمیشود، در نتیجه میتوان با تزریق سرمهای قندی و نمکی، سطح مایعات و الکترولیت های بدن را به حالت نرمال بازگرداند. در حالت کلی علائم کم آبی خفیف بین ۵ الی ۱۰ دقیقه بعد از شروع درمان، بهبود پیدا می کند.
