خواص زرشک

زرشک (Barberry) با نام علمی (Barberries vulgaris) گیاه بوته ای بومی اروپا، آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا است که اکنون در نواحی دیگر دنیا نیز کشت می شود. دانه ها (توت های) زرشک برای تهیه مربا، ژله، آب میوه و یا در غذا استفاده می شوند. زرشک در طب سنتی بسیار کاربرد دارد، از مهمترین خواص زرشک میتوان به تقویت عملکرد کبد، تنظیم فشار خون، بهبود سیستم ایمنی، سم زدایی کبد، کمک به تنظیم قند خون، سلامت پوست و مو، کاهش وزن و کمک به سلامت دستگاه گوارش اشاره کرد.

مواد مغذی

تصور می شود مواد فعال زرشک، آلکالوئیدهای ایزوکوئینولین به ویژه بربربین (barberine) باشند. آلکالوئیدها گروهی از ترکیبات شیمیایی طبیعی حاوی نیتروژن هستند. برخی از آلکالوئیدهای شناخته شده و معروف عبارتند از مورفین، افدرین، کینین و نیکوتین. آلکالوئیدهای موجود در آن در ریشه، ریزوم و پوست قهوه ای ساقه گیاه یافت می شوند. گیاه دارویی دیگری که بربرین دارد خوک طلایی ( goldenseal ) است که غلظت بربرین آن از زرشک هم بیشتر است.

تحقیقات نشان داده اند بربرین یک آنتی اکسیدان قدرتمند است که با آسیب سلولی ناشی از مولکول های واکنشی به نام رادیکال های آزاد، مقابله می کند. همچنین به کاهش قند و کلسترول خون کم می کند و پیشروی برخی سلول های سرطانی را کند می نماید. بربرین خاصیت ضد میکروبی و ضد التهابی نیز دارد.

• زرشک سرشار از کربوهیدرات، فیبر، برخی ویتامین ها و مواد معدنی است. به خصوص سرشار از ویتامین c می باشد.
• علاوه بر این ها، این ماده حاوی روی، منیزیم و مس است. این مواد معدنی در حفظ عملکرد سیستم ایمنی و پیشگیری از بیماری ها اهمیت دارند.
• رنگ قرمز زرشک از آنتوسیانین آن ناشی می شود که رنگدانه گیاهی است و سلامت مغز و قلب را بهبود می بخشد.

خواص و فواید مصرف زرشک

• مصرف برای درمان فشار خون بالا

استفاده در بیماران مبتلا به فشار خون بالا مصرف ۰.۹ گرم بربرین در روز همراه با داروی فشار خون آملودیپین فشار خون سیستولیک (عدد بالای فشار خون) و فشار خون دیاستولیک (عدد پایین فشار خون) را بهتر از مصرف داروی آملودیپین تنها، پایین می آورد.

• درمان آفت دهان با زرشک

تحقیقات نشان داده اند استعمال ژل حاوی بربرین می تواند درد، سرخی، ترشحات و اندازه زخم ها را در کسانی که آفت زده اند کاهش دهند.

آیا زرشک برای درمان عفونت مفید است؟

دانشمندان مصرف سنتی زرشک برای مقابله با عفونت را بررسی کرده اند. بر اساس یک پژوهش بازبینی در سال ۲۰۰۸، عصاره زرشک فعالیت ضد میکروبی قابل توجهی در مقابله با انواع ارگانیسم های آسیب زا از جمله باکتری هایی مانند کلامیدیا، ویروس ها، قارچ ها و پروتوزواها دارد.

مطالعه کنید تغذیه مناسب برای دوران بارداری

یکی از مطمئن ترین منابع طبیعی درمانی به گزارش Natural Medicines Comprehensive Database (NMCD) زرشک است به طوری که آن را یکی از ترکیبات احتمالا موثر برای انواع مشکلات زیر می دانند:

• آفت دهان
• دیابت
• کلسترول بالا
• فشار خون بالا
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• اسهال
• بیماری های دهان و دندان

آیا زرشک در درمان دیابت موثر است؟

به نظر می رسد زرشک قند خون را در کسانی که دیابت دارند کمی پایین می آورد. نتیجه یک تحقیق پایلوت بر روی ۸۴ بیمار که در سال ۲۰۰۸ منتشر شد نشان می دهد مصرف ۵۰۰ میلی گرم بربرین دو تا سه بار در روز به مدت سه ماه می تواند در کنترل قند خون به اندازه متفورمین (مهم ترین داروی دیابت نوع ۲) موثر باشد.

علاوه بر این تحقیقات نشان داده اند بربرین بر خلاف متفورمین، بر روی کلسترول هم تاثیر مطلوبی می گذارد. محققان این مقاله می گویند مستندات کمی از عوارض جانبی مصرف بربرین وجود دارد و در حال حاضر این ماده یکی از نامزدهای بالقوه درمان دیابت نوع ۲ محسوب می شود.

آیا زرشک کلسترول را پایین می آورد؟

شواهد اولیه نشان می دهند بربرین موجود در زرشک میتواند کلسترول را در کسانی که کلسترول بالا دارند، پایین بیاورد. در یک پژوهش مصرف ۵۰۰ میلی گرم بربرین دو بار در روز به مدت سه ماه، کلسترول کل، کلسترول بد (ال دی ال) و تری گلیسیرید (نوعی چربی خون) را در کسانی که کلسترول بالا داشتند، پایین آورد.

آیا زرشک در درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک مفید است؟

تحقیقات نشان می دهند بربرین میتواند قند خون را پایین آورده و کلسترول و تری گلیسیرید خون را نیز کنترل کند، همچنین مقدار تستوسترون را پایین آورده و نسبت دور کمر به ران را در زنانی که سندرم تخمدان پلی کیستیک دارند کمتر می کند. سندرم تخمدان پلی کیستیک یا همان تنبلی تخمدان، یک اختلال هورمونی شایع در زنان در سن باروری است.

در برخی از زنانی که تنبلی تخمدان دارند، داروی متفورمین برای پیشگیری از دیابت تجویز می شود. چون این اختلال هورمونی انسولین بدن را بیشتر می کند. برخی تحقیقات نشان می دهند بربرین میتواند به اندازه متفورمین قند خون را پایین بیاورد اما به نظر می رسد بربرین بهتر از این دارو، کلسترول را کنترل می کند.

در یک پژوهش پایلوت که بر روی ۹۸ زن مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک که تخمک گذاری نداشتند صورت گرفت، بربرین به داوطلبان داده شد. پس از چهار ماه مصرف بربرین، تخمک گذاری به طور متوسط ۲۵% بهبود یافت.

در یک پژوهش دیگر که در Clinical Endocrinology منتشر شد، زنانی که سندرم تخمدان پلی کیستیک داشتند و به صورت تصادفی در گروه مصرف بربرین قرار گرفتند، پس از دوازده هفته مصرف بربرین، بیشتر از گروه های دیگر داوطلبان که دارونما و متفورمین مصرف می کردند بارداری داشتند و عوارض جانبی کمتری را پیش از درمان آی وی اف تجربه کردند.

آیا در درمان اسهال از زرشک استفاده می شود؟

یکی از شناخته شده ترین مصارف زرشک از گذشته های دور، به عنوان داروی گیاهی در درمان اسهال و اسهال خونی است.

فواید مصرف زرشک در سلامت دهان و دندان

پژوهش های آزمایشگاهی نشان داده اند عصاره زرشک می تواند با التهاب مقابله نماید.

احتمالا علت آن خاصیت ضد التهابی قوی زرشک است. از این رو، برای درمان بیماری های التهابی دهان و دندان مانند بیماری لثه زرشک موثر است.

در یک پژوهش ۴۵ پسر ۱۱ تا ۱۲ ساله تحت بررسی قرار گرفتند و مشخص شد ژل دندان زرشک که به مدت ۲۱ روز مصرف شد توانست ژنژیویت (التهاب یا عفونت لثه) و پلاک دندان را خیلی موثرتر از دارونما کاهش دهد.

این پژوهش همچنین نشان داد ژل زرشک از خمیر دندان ضد پلاک مرسوم موثرتر عمل می کند اما نتایج آن حائز اهمیت زیاد نبود.

این نتایج نشان می دهند درمان با زرشک میتواند به بهبود سلامت دهان و دندان کمک کند. با این حال تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

عوارض جانبی مصرف

اگر زرشک را به مقدار زیاد مصرف کنید، ممکن است دچار استفراغ، اسهال، تشنج و افت خطرناک فشار خون، ضربان قلب و تنفس شوید.

در سال ۱۹۸۸ تاثیر بربرین بر افت قند خون در طی درمان اسهال در بیماران دیابتی در چین، کشف شد.

اوردوز زرشک می تواند باعث تحریک کلیه شود. علائم مشکل کلیه عبارتند از خون در ادرار، درد در هنگام دفع، درد پایین کمر یا درد شکم و تب. در صورتی که هر یک از این علائم را دارید باید فورا با پزشک مراجعه کنید.

زرشک با چه داروهایی ممکن است تداخل داشته باشد؟

اگر داروهای زیر را مصرف می کنید پیش از مصرف زرشک با پزشک مشورت کنید:

• داروهای ضد انعقاد خون (داروهای رقیق کننده خون)
• داروهای فشار خون
• داروهای دیابت
• داروهای دیورتیک
• داروهای آنتی بیوتیک (چرک خشک کن)
• داروهای آنتی هیستامین

توجه داشته باشید، هر گروه از داروهای بالا خود شامل انواع مختلف داروها با نام های متفاوت می شود. بنابراین اگر نمی دانید دارویتان شامل این موارد است یا نه، باید راجع به آن اطلاعات لازم را کسب کنید.

مثلا یک نمونه از موارد تداخل دارویی زرشک در یک پژومش که در European Journal of Pharmacology منتشر شد. در این مطالعه مشخص شد بربرین مقدار داروی سیکلوسپورین آ در بیماران پیوند کلیه را افزایش می دهد.

آیا از زرشک می توان به عنوان درمان عفونت استفاده کرد؟

هرگز نباید زرشک یا داروهای گیاهی دیگر را جایگزین درمان های اصلی کنید. به خصوص از آن نباید به صورت درمان خانگی عفونت ادراری استفاده کنید. هر چند در ابتدا ممکن است تصور کنید عفونت از بین رفته چون علائمی مانند درد یا سوزش در حین ادرار و غیره ممکن است برطرف شود اما اگر عفونت کامل از بین نرود، ممکن است به کلیه ها گسترش یافته و مشکلات جدی به وجود بیاورد. همیشه باید دوره درمان عفونت را با راهنمایی پزشک به طور کامل پشت سر بگذارید.

آیا زنان باردار میتوانند زرشک بخورند؟

چون زرشک می تواند باعث انقباضات رحم شود و خطر سقط جنین به دنبال دارد، زنان باردار نباید زرشک بخورند. ایمنی مصرف زرشک در زنان شیرده و کودکان مشخص نیست و بهتر است جانب احتیاط رعایت شود.