سرطان های مختلف عوامل زمینه ساز گوناگون دارند و چیزی که احتمال سرطان روده را افزایش میدهد لزوما احتمال سرطان های دیگر را افزایش نمیدهد. به همین علت هر سرطان باید جداگانه بررسی شود. برخی از دلایل ابتلا به سرطان روده، قابل تغییر هستند مانند سبک زندگی و تغذیه و برخی دیگر مانند سن یا سابقه خانوادگی تحت کنترل ما نیستند.
ریسک فاکتور یا عامل زمینه ساز چیست؟
ریسک فاکتور یا عامل زمینه ساز به عواملی میگویند که احتمال یک بیماری را بیشتر میکنند.
یادتان باشد اگر یک ریسک فاکتور بیماری را دارید به این معنی نیست که دچار آن بیماری میشوید بلکه به اندازه معینی که طبق پزوهشها مشخص شده است احتمال آن در شما بیشتر میشود. برای روشن تر شدن موضوع مثالی میزنیم:
اگر عاملی به نام “وای” پنجاه درصد احتمال سرطان ایکس را افزایش میدهد، به این معنی است که در بین کسانی که عامل زمینه ساز وای را دارند پنجاه درصد این بیماری بیشتر از افراد عادی دیده میشود و اگر نرخ آن در بین مردم عادی مثلا دو نفر از هر صد نفر است در جمعیتی که وای را دارند سه نفر از هر صد نفر درگیر میشوند.
توجه داشته باشید افزایش ریسک بیماری با ریسک بیماری تفاوت دارد. وقتی میگوییم ۵۰ درصد ریسک این بیماری در افراد وجود دارد یعنی نیمی از افراد درگیر این بیماری میشوند یعنی از هر صد نفر پنجاه نفر درگیر هستند. اما زمانی که میگوییم اگر این عامل زمینه ساز وای را داشته باشید ۵۰ درصد ریسک بیماری ایکس در شما بیشتر است به این معنی است که احتمال آن در شما به اندازه نیم برابر افراد عادی است یعنی احتمال بیماری ایکس در افراد عادی هر قدر که باشد در شما نیم برابر بیشتر است.
مثلا در افراد عادی اگر احتمال آن ۲ درصد باشد در شما به اضافه نیم برابر خواهد بود که برابر با ۳ درصد میشود. پس اگر در جمعیت عادی از هر ۱۰۰ نفر ۲ نفر گرفتار بیماری ایکس میشوند در جمعیت مبتلا به عامل زمینه ساز وای، ۳ نفر گرفتار بیماری ایکس میشوند.
دلایل ابتلا به سرطان روده که قابل تغییر هستند
بسیاری از عوامل سرطان زا که به سبک زندگی مربوط میشوند را میتوانید تغییر دهید، در مورد سرطان روده نیز چنین است. جالب است بدانید بیش از نیمی از تمامی سرطان های روده و راست روده به آن دسته از ریسک فاکتورها برمیگردند که قابل تغییر هستند.
۱. اضافه وزن و چاقی
اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید بیشتر در خطر سرطان روده بزرگ و راست روده قرار دارید. اضافه وزن به انباشت چربی اضافی در بدن میگویند. مقدار چربی اضافی بدن را میتوانید بر اساس شاخص توده بدنی یا بی ام آی (BMI)، براورد کنید. بنا به گفته سازمان بهداشت جهانی و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC)، بی ام آی ۲۵ تا کمتر از ۳۰ شما را در دسته اضافه وزن قرار میدهد. اگر بی ام آی شما به ۳۰ برسد یا بالاتر از آن برود در دسته افراد چاق قرار میگیرید. کارشناسان حوزه سلامت بر این باورند که چاقی به عنوان یک بیماری به شمار می آید.
همچنین بخوانید: آیا افراد چاق سالم هستند
با این حال به یاد داشته باشید که در شاخص بی ام آی، نمیتوان توده چربی و ماهیچه و استخوان را از هم تفکیک کرد به همین علت دقت آن برای ورزشکاران که بخش قابل توجهی از وزنشان را ماهیچه و استخوان متراکم تشکیل میدهد، پایین است.
درصد چربی بدن (Body fat percentage) که به اختصار به آن بی پی اف (BPF) میگویند، روش دقیقتری برای تعیین توده چربی بدن است. به طور کلی گفته میشود بی پی اف ۳۰ درصد یا بیشتر در زنان و ۲۵ درصد یا بیشتر در مردان نشانگر چاقی است. اگر چه بر سر این اعداد و ارقام هنوز بحثهایی وجود دارد.
تاثیر اضافه وزن بر سرطان روده به نظر میرسد در مردان بیشتر است.
چاقی چگونه با سرطان کلورکتال (روده بزرگ و راست روده) ارتباط دارد؟
پژوهش ها نشان میدهند چاقی عملکرد هورمون ها و فرایندهای دیگر در بدن را تحت تاثیر قرار میدهد. چربی اضافی میتواند محیطی کم اکسیژن ایجاد نماید که منجر به التهاب میشود. التهاب به مدت طولانی، ریسک سرطان را افزایش میدهد. التهاب مرتبط با چاقی با تولید سلول های کارسینوژنز روده (هنگامی که سلولهای نرمال به سلولهای سرطانی تبدیل میشوند) همراه است. با این جود تحقیقات بیشتری نیزا است تا دقیقا مشخص شود چه فاکتورهایی در این امر دخیل هستند.
یکی دیگر از تغییراتی که در بدن بسیاری از افراد چاق روی میدهد، مقاومت به انسولین است. در مقاومت به انسولین، بدن به سیگنال های فراوری گلوکز مقاوم میشود بنابراین انسولین بیشتری باید ترشح شود. مقدار بالای انسولین و فاکتور رشد شبه انسولین به مدت طولانی میتواند شرایط رشد سرطان روده و برخی از سرطانهای دیگر را فراهم آورد.
لپتین در افرادی که چاق هستند بیشتر از حد نرمال است. لپتین هورمونی است که توسط سلولهای چربی ساخته میشود. یکی از مهمترین نقشهای این هورمون، کمک به احساس سیری در هنگامی است که چیزی میخورید. همچنین آشکار شده است که لپتین در رشد سلول های اپی تلیال روده بزرگ نقش دارد و میتواند در بروز تومورهای سرطانی کلورکتال تاثیر بگذارد.
یکی دیگر از تغییراتی که چاقی به وجود می آورد، عدم تعادل میکروبیوم است. میکروبیوم شکم به مجموعه میکروارگانیسمها (موجودات زنده میکروسکوپی) گفته میشود که در دستگاه گوارش ما زندگی میکنند. میکروبیوم شکم در جذب مواد مغذی، جلوگیری از التهاب و واکنش های شدید سیستم ایمنی نقش دارند. پژوهشگران پی برده اند بهم خوردن توازن بین این میکروبهای مفید بدن به روشهایی با ایجاد سرطان از جمله سرطان روده ارتباط دارد. مثلا مشخص شده است چاقی در کودکی و نوزادی باعث عدم تعادل میکروبهای شکم شده و التهاب به وجود می آورد و این التهاب مزمن در ایجاد سرطان روده زود هنگام نقش دارد.
بر اساس پژوهشها و آمارهای به دست آمده از چندین هزار فرد مبتلا به سرطان دارای اضافه وزن و بدون اضافه وزن و مقایسه آن با افراد سالم، به طور کلی آمار نشان میدهد سرطان روده بزرگ در افراد چاق ۱.۳ برابر افراد عادی است.
این آمار توسط سایت HEALTHLINE جمع آوری شده است.
به طور کلی حدود ۴ تا ۸ درصد از همه سرطان ها در اثر چاقی ایجاد میشوند.
۲. دیابت نوع ۲ احتمال
کسانی که دیابت نوع دو (مرض قند) دارند، بیشتر از دیگران دچار سرطان روده بزرگ میشوند. پژوهشگران در حال بررسی بیشتر هستند تا پی ببرند این افزایش ریسک سرطان به دلیل بالا بودن مقدار انسولین در افراد مبتلا به دیابت شیرین است یا نه. دیابت نوع ۲ و سرطان کلورکتال هر دو عوامل زمینه ساز مشترکی مانند اضافه وزن و سبک زندگی کم تحرک دارند به همین دلیل شک هایی وجود دارد که آیا این عوامل زمینه ساز باعث بروز همزمان دیابت و سرطان در فرد شده اند یا دیابت جداگانه در این امر نقش داشته است.
با در نظر گرفتن نقش عوامل زمینه ساز دیابت و سرطان، باز هم به نظر میرسد خود دیابت نوع دو بر بروز سرطان روده تاثیر میگذارد. همچنین مرض قند دورنمای درمان سرطان را ناامیدانه تر میکند.
در سال ۲۰۱۳، یک پژوهش فراتحلیل از ۲۶ پژوهش مشاهده ای که بر روی بیش از ۲۰۰ هزار بیمار صورت گرفته بود، ارتباط بین سرطان روده بزرگ و مرگ و میر با دلایل مختلف (به دلیل سرطان و بدون ارتباط با سرطان) و یا زنده ماندن بیمار و نجات از بیماری را مورد ارزیابی قرار داد. جالب است بدانید گروه بیماران مبتلا به سرطان که دیابت داشتند بیشترین مرگ و میر را داشتند به گونه ای که ۱۷ درصد مرگ و میر آنها (به هر دلیلی) بیشتر از بیماران بدون دیابت بود.
برای اطلاعات بیشتر: دیابت چیست و آیا درمانی دارد
۳. تغذیه
برنامه غذایی که در آن گوشت قرمز زیاد مصرف میشود اگر به مدت طولانی دنبال شود، احتمال سرطان روده را افزایش میدهد.
پختن گوشت در دمای خیلی بالا (سرخ کردن، گریل کردن یا کباب کردن) باعث به وجود آمدن مواد شیمیایی میشود که خطر سرطان را افزایش میدهند. گوشت های فراوری شده مانند سوسیس و کالباس مضرات بیشتری داشته و ریسک برخی بیماری ها از جمله سرطان ها را افزایش میدهند.
به طور کلی توصیه میشود هر کسی در روز ۵۰ تا ۷۰ گرم گوشت قرمز بیشتر نخورد. این میزان گوشت قرمز خطر سرطان روده را افزایش نمیدهد. مصرف بیشتر از ۹۰ گرم گوشت قرمز یا فراوری شده در روز ریسک سرطان را بیشتر میکند.
۴. کمبود ویتامین دی خون
برای پیشگیری از سرطان روده، مصرف زیاد میوه ها (مانند سیب، پرتقال و غیره) و سبزیجات (مانند هویج، کرفس، فلفل دلمه ای، بادمجان و غیره) و همچنین جایگزین کردن غلات کامل به جای غلات تصفیه شده و بدون سبوس توصیه میشود.
برای اطلاعات بیشتر: فواید ویتامین D
۵. مصرف گوشت قرمز
یک پژوهش فراتحلیل از ۲ پژوهش دیگر که بر روی مصرف گوشت قرمز و سرطان روده انجام شده بود، نشان داد خوردن زیاد گوشت قرمز تا ۲۸ درصد ریسک سرطان روده را افزایش میدهد. همچنین ریسک سرطان پروستات، سرطان معده و سرطانهای دیگر نیز افزایش می یابد.
در پژوهش بلند مدت دیگر که توسط جامعه سرطان آمریکا صورت گرفت، نتایج جالبی به دست آمد. ۱۴۸۶۱۰ نفر که سن بین ۵۰ تا ۷۴ سال داشتند در این پژوهش بزرگ شرکت کردند. هر فرد الگوی تغذیه و سبک زندگی خود را گزارش میکرد و مورد ارزیابی قرار میگرفت. این پژوهش در سال ۱۹۸۲ و همچنین ۱۰ تا ۱۱ سال بعد انجام شد. مصرف بالای گوشت قرمز و گوشت های فراوری شده در هر دو تاریخ نامبرده، با افزایش چشمگیر سرطان روده بزرگ و راست روده همراه بود. جالب است بدانید مصرف دراز مدت مقدار زیاد ماکیان (مرغ، بوقلمون و غیره) و ماهی مشکلی ایجاد نکرده بود.
در یک پژوهش دیگر در اروپا، ۴۷۸ هزار مرد و زن بدون سرطان مورد بررسی قرار گرفتند و این ارزیابی ۵ سال طول کشید. در این ۵ سال ۱۳۲۹ نفر به سرطان روده بزرگ مبتلا شدند. کسانی که بیشتر از همه گوشت قرمز میخوردند (حدود ۱۴۰ گرم در روز یا بیشتر از این)، حدود ۳۳ درصد بیشتر از کسانی که به طور متوسط کمتر از ۳۰ گرم در روز گوشت میخوردند، دچار سرطان روده شدند. مصرف مرغ تاثیری بر سرطان نداشت اما مصرف زیاد ماهی به نظر میرسید که خطر سرطان روده را تا حدود یک سوم کاهش میدهد. در این پژوهش تاثیر عوامل زمینه ساز دیگر سرطان روده مانند مصرف الکل، چاقی، سیگار، تحرک بدنی، مصرف فیبر و ویتامین ها در نظر گرفته شده بود و این نتایج جدا از تاثیر عوامل دیگر است.
۶. سیگار و دخانیات
کسانی که به مدت طولانی محصولات تنباکو مصرف میکنند، بیشتر دچار سرطان روده بزرگ و مرگ و میر ناشی از آن میشوند. سیگار و تنباکو خطر ایجاد پولیپ در روده را نیز افزایش میدهد.
سیگار و دخانیات دیگر چقدر احتمال سرطان روده را بیشتر میکنند؟
بر اساس آماری که به دست آمده است، کسانی که سیگار میکشند بر اساس طول مدت استعمال، بین ۱۵ تا ۶۰ درصد بیشتر از دیگران دچار سرطان کلورکتال میشوند.
۷. مصرف زیاد الکل
سرطان روده بزرگ و راست روده با مصرف متوسط تا زیاد الکل ارتباط دارد. حتی مصرف کم تا متوسط الکل هم ریسک این بیماری را بیشتر میکند. زنان بیشتر باید مراقب مصرف الکل باشند چون تاثیر منفی این نوشیدنی بر بدن آنها بیشتر است.
دلایل ابتلا به سرطان روده که تحت کنترل نیستند
۸. سن بالا
با افزایش سن احتمال سرطان روده هم بیشتر میشود. اگر چه این بیماری در همه سنین ممکن است دیده شود اما پس از ۵۰ سالگی بسیار بیشتر شایع است.
۹. نژاد
برخی نژادها مانند یهودیان اشکنازی، آمریکایی آفریقایی ها، چینی ها، ژاپنی ها، بومیان آلاسکا و بومی های آمریکا نرخ بالاتری از سرطان روده را دارند.
۱۰. جنسیت
مردان بیشتر از زنان دچار مرگ ناشی از سرطان روده بزرگ میشوند. دلیل آن کامل مشخص نیست. همچنین زنانی که دچار سرطان کلورکتال میشوند بیشتر احتمال دارد که سرطان شان در سمت راست روده بزرگ شروع شود به ویژه در زنان یائسه.
۱۱. کلسیستکتومی
کوله سیستکتومی (کلسیستکتومی Cholecystectomy) به عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا گفته میشود. کسانی که این عمل جراحی را انجام داده اند کمی بیشتر از دیگران دچار سرطان سمت راست روده بزرگ میشوند. علت آن در دست بررسی قرار دارد.
۱۲. سابقه برخی پولیپ های روده
اگر سابقه پولیپ آدنوماتوز (آدنوماز) داشتهب اشید، ریسک سرطان روده بزرگ در شما بیشتر است. به ویژه اگر پولیپ بزرگ بوده است یا شمار بالایی از آنها وجود داشته یا یکی از آنها دیسپلازی داشته است این احتمال بیشتر میشود.
۱۳. سابقه سرطان روده بزرگ یا راست روده
اگر سرطان کلورکتال داشته اید حتی اگر کاملا سرطان برداشته شده است احتمال ایجاد سرطان جدید در بخشهای دیگر روده یا راست روده در شما بیشتر از دیگران است. در صورتی که اولین سرطان روده شما در سنین جوانی ایجاد شده احتمال ابتلای دوباره به آن بیشتر میشود.
۱۴. سابقه بیماریهای التهابی روده
اگر بیماری التهابی روده (inflammatory bowel disease به اختصار آی بی دی) از جمله کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون داشته باشید، ریسک سرطان روده در شما بیشتر است.
در بیماری التهابی روده، به مدت طولانی روده التهاب دارد. اگر این وضعیت تحت کنترل نباشد احتمال دیسپلازی وجود دارد. دیسپلازی واژه ای است که برای وجود سلول های غیر طبیعی در آستر روده یا راست روده که هنوز سرطانی نشده اند، به کار میرود. این سلولها به مرور زمان میتوانند به سرطان تبدیل شوند.
باید بدانید بیماری التهابی روده با سندرم روده عصبی (سندرم روده تحریک پذیر یا آی بی اس) تفاوت دارد. سندرم روده عصبی احتمال سرطان روده را افزایش نمیدهد.
برای اطلاعات بیشتر: انواع اختلالات و بیماری های روده که بین افراد شایع هستند
۱۵. سابقه پرتو درمانی در ناحیه شکم یا لگن
۱۶. سابقه خانوادگی سرطان روده یا پولیپ های آدنوماتوز
بیشتر موارد سرطان روده بزرگ بدون سابقه خانوادگی ایجاد میشود اما از هر سه نفر مبتلا به سرطان روده بزرگ، یک نفر کسی در خانواده دارد که به این بیماری مبتلا بوده است.
کسانی که در خویشاوندان درجه یک خانواده شان (والدین، فرزندان، خواهر یا برادر) سابقه سرطان روده بزرگ وجود دارد بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. در صورتی که این بیماری در فرد زیر سن ۵۰ سالگی تشخیص داده شده باشد یا بیش از یکی از اعضای خانواده (خویشاوند درجه یک) درگیر شده باشند، احتمال آن در بقیه اعضا باز هم بیشتر میشود.
به همین دلیل توصیه میشود غربالگری از سنین پایینتر در این افراد آغاز شود. علت تاثیر سابقه خانوادگی سرطان تنها ژنتیک نیست بلکه محیط مشترک، تغذیه مشابه و یا ترکیبی از اینها عامل افزایش احتمال این بیماری در دیگر اعضای خانواده است.
اگر شما دچار سرطان روده بزرگ شده اید یا پولیپ آدنوماتوز دارید، به خویشاوندان نزدیک خود بگویید تا این اطلاعات را به پزشک خود برسانند و در صورت نیاز، غربالگری سرطان روده را انجام بدهند.
همچنین بخوانید: بیماری کولیت روده چیست
۱۷. داشتن سندرم های ارثی
حدود ۵ درصد از کسانی که دچار سرطان روده بزرگ یا راست روده میشوند، تغییرات ژنی را به ارث برده اند که باعث بروز سندرمهای خاصی میشوند و احتمال سرطان روده را نیز افزایش میدهند.
متداولترین سندرمهای ارثی مرتبط با سرطان روده عبارتند از سندرم لینچ و پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی. سندرمهای نادر دیگری هم هستند که ریسک این سرطان را بالا میبرند مانند فیبروز سیستیک، پولیپوز مرتبط با MUTYH و سندرم پتز- جگرز Peutz-Jeghers.
از آنجایی که بسیاری از این سندرمها با سرطان کلورکتال در جوانی و انواع دیگر سرطان ارتباط دارند، شناسایی خانواده های دارای این سندرم های ارثی مهم است. پزشک میتواند گامهای ویژه ای برای غربالگری و پیشگیری از سرطان در این خانواده ها انجام دهد. از این رو اگر چنین سندرمهایی در خانواده دارید یا مشکوک به آن هستید برای بررسی های بیشتر و اقدامات پیشگیرانه، به پزشک مراجعه نمایید.
