امروزه مصرف داروهای گیاهی، دمنوش ها و داروهای طب سنتی بسیار رواج یافته است اما بسیاری از مردم اطلاعات علمی و درستی راجع به این مواد و ترکیبات آنها ندارند. باید بدانید برخی از ویتامین ها، مواد معدنی، گیاهان دارویی و دمنوش ها با یکدیگر و یا با داروهای شیمیایی تداخل دارند و مصرف آنها با یکدیگر اثر منفی بر جای می گذارد.
موارد | توضیحات |
گیاهانی که با داروها تداخل دارند |
|
گیاهان دارویی که نباید باهم مصرف شوند |
|
مواد غذایی با خاصیت آرام بخش |
|
به همین علت اکیدا توصیه می شود پیش از مصرف هر گیاه یا دمنوشی به مقدار زیاد، با پزشک مشورت کنید. همچنین اگر دارویی مصرف می کنید ابتدا با پزشک صحبت کنید مطمئن شوید تداخلی با دارویتان نداشته باشد. مثلا برخی از گیاهان مانند گل مغربی، کوهوش سیاه، جینسینگ، دانه کتان، پنج انگشت و سنبل الطیب خاصیت شبه استروژنی دارند که تاثیر برخی داروهای ضد سرطان سینه (در انواع سرطان سینه حساس به هورمون) را خنثی می کنند و خطر بازگشت سرطان را به دنبال دارند. مثال دیگر مصرف مواد غذایی یا مکمل هایی است که باعث رقیق شدن خون می شوند. این مواد التیام زخم ها را به تاخیر می اندازند و نباید پیش و پس از جراحی یا هر جراحت دیگری یا در صورتی که زخم های گوارشی دارید استفاده کنید.
چه گیاهانی با داروها تداخل دارند و نباید همزمان مصرف شوند؟
توجه داشته باشید فهرست زیر تنها بخشی از تداخلات گیاهان طبی و دمنوش ها با داروها هستند. بر روی بسیاری از ترکیبات گیاهی و دارویی دیگر یا پژوهشی صورت نگرفته یا تعدادشان کم است و نمی توان نتیجه قاطعی از آنها گرفت.
- کوهوش سیاه (Black cohosh): کوهوش سیاه تاثیر گذاری داروهایی مانند آمیودارون (amiodarone)، گلیبورید یا گلیبن کلامید (glyburide) و بسیاری از داروهای استاتین (داروهایی که برای پایین آوردن کلسترول خون استفاده می شوند) را کاهش می دهد. همچنین با برخی داروهای شیمی درمانی تداخل دارد. به دلیل تاثیر استروژنی محرک برخی انواع سرطان پستان نیز هست.
- کورکومین (Curcumin): از ترکیبات فعال زردچوبه است که مقدار سولفاسازالین (sulfasalazine) را افزایش می دهد. همچنین مقدار تاثیرگذاری بسیاری از داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی را کاهش ممکن است کاهش دهد. همچنین در متابولیز تاموکسیفن (درمان سرطان) اختلال ایجاد می کند و کارایی آن را کاهش می دهد. مکمل های کورکومین و زردچوبه (به دلیل غلظت بالا) نباید در افرادی که تحت درمان با تاموکسیفن یا داروهای بازدارنده CDK-4/6 هستند استفاده شود.
- رازیانه: علیرغم خواص زیادی که دارد به دلیل خاصیت استروژنی برای بیماری های مرتبط با هورمون در زنان از جمله برخی انواع کیست و در بیماران سرطان سینه حساس به هورمون، میتواند مضر باشد.
- اکیناسه یا سرخارگل: این گیاه دارویی ممکن است بر روی آنزیم های CYP1A2 و CYP3A4 تاثیر بگذارد حتی اگر مدت کوتاهی مصرف شود و در نتیجه بر روی کارایی داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی اثر می گذارد.
- عصاره سیر: عصاره سیر غلظت داروهایی را که توسط P-gp حمل و نقل می شوند را کاهش می دهد. از جمله این داروها عبارتند از کلشی سین (درمان نقرس)، دیگوکسین (درمان بیماری قلبی)، دوکسوروبیسین، کینیدین، رزوواستاتین (درمان کلسترول)، تاکرولیموس و وراپامیل. همچنین عصاره سیر می تواند به شیوه عملکرد آسپیرین خون را رقیق کند در نتیجه در روزهای پیش و پس از جراحی نباید مصرف شود.
- جینکو (بیلوبا): جینکو جلوی جمع شدن پلاکت ها را می گیرد و باعث افزایش احتمال خونریزی می شود به خصوص اگر علاوه بر آن داروهای ضد انعقاد یا ضد لخته (مانند وارفارین) مصرف شده باشد.
- جینسنگ آمریکایی (Panax quinquefolius): این گیاه دارویی می تواند در ببیمارانی که وارفارین مصرف می کنند، INR را کاهش دهد. آی ان آر (international normalized ratio) یک استاندارد است و نشان می دهد زمان انعقاد خون شما چقدر طول می کشد.
- جینسنگ آسیایی: این گیاه دارویی می تواند کارایی بسیاری از داروها از جمله داروهای مهار کننده کانال کلسیم، بسیاری از داروهای شیمی درمانی و ایدز، برخی داروهای فشار خون بالا و داروهای استاتین و نیز برخی از داروهای ضد افسردگی را کاهش دهد. ممکن است به بیمارانی که وارفارین مصرف می کنند نیز توصیه شود برای مشخص بودن عملکرد دارو، جینسنگ مصرف نکنند.
- گلدن سیل یا خوک طلایی (Goldenseal): گلدن سیل جلوی دو آنزیم اصلی متابولیک یعنی CYP2D6 و CYP3A4 را می گیرد. این دو آنزیم مسئول متابولیسم بیش از نیمی از داروهایی است که در حال حاضر وجود دارند. هر دارویی که مصرف می کنید مصرف این گیاه توصیه نمی شود.
- چای سبز: عصاره چای سبز غلظت سیمواستاتین (simvastatin) را افزایش می دهد. همچنین ممکن است مانع حامل های OATP1A1 و OATP1A2 شود که در نقل و انتقال بسیاری از داروها در بدن دخیل هستند از جمله استاتین، فلوروکینولون ها، برخی بازدارنده های بتا، ایمانیتیب و آنتی رترو ویروس ها. مکمل های چای سبز تغلیظ شده می توانند با پسودوافدرین تداخل ایجاد کنند.
- کاوا: کاوا کاوا می تواند CYP2E1 را مهار کند. این آنزیم در متابولیسم چندین عامل بی هوشی و استامینوفن نقش دارد. همچنین ممکن است CYP2C9 و CYP2C19 را نیز مهار کند که در متابولیسم بسیاری از داروها دخیل هستند. از جمله این داروها می توان به داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (مانند ایبوپروفن)، داروهای مهار کننده گیرنده آنژیوتانسین، گلی پیزاید، گلی بنکلامید، وارفارین و بسیاری دیگر اشاره کرد. به افرادی که کاوا مصرف می کنند ممکن است توصیه شود حداقل ۵ روز پیش از جراحی که تحت بیهوشی صورت می گیرد مصرف آن را متوقف کنند. تداخلات دارویی دیگری نیز با کاوا وجود دارد. در این زمینه از پزشک خود سوال کنید.
- میلک تیستل یا خارمریم: خارمریم متابولیسم لوزارتان losartan را کاهش می دهد. همچنین ممکن است غلظت داروهای دیگری که با آنزیم CYP2C9 متابولیز می شوند (مانند دیازپام، فنی توئین و وارفارین) را کاهش دهد. همچنین مشخص شده است در کارایی داروی شیمی درمانی تاکسن taxane اختلال ایجاد می کند.
- زعفران: علیرغم خاصیت های زیاد، به دلیل تداخل با داروی شیمی درمانی سیس پلاتین ( cisplatin ) و سیکلوفسفامید (cyclophosphamide) ، این افراد نباید آن را مصرف کنند.
- سنت جانز ورت یا علف چای یا گل راعی یا هزار چشم: این گیاه با بسیاری از داروها تداخل دارد. علف چای را نباید با مسکن ها مصرف کنید. این گیاه یک محرک قوی CYP3A4 و P-gp است. تحقیقات نشان می دهند در سیکلوسپورین، تاکرولیموس، وارفارین، داروهای جلوگیری از بارداری و بسیاری داروهای دیگر کاهش اثر دارد. همچنین در کارایی تاکسان taxanes و تاموکسیفن (داروی شیمی درمانی) اختلال ایجاد میکند.
- شنبلیله: کسانی که دیابت دارند باید مراقب مصرف شنبلیله باشند چرا که قند خون را خیلی پایین می آورد و ممکن است با برخی داروهای دیابت تداخل داشته باشد. همچنین اگر داروی ضد لخته مصرف می کنید همراه شدن آن با شنبلیله می تواند خطرناک باشد چون شنبلیله نیز انعقاد خون را کند می کند و به اصطلاح عامه، خون را رقیق می نماید.
- شیساندرا (Schisandra): اگر شیساندرا مصرف می کنید مقدار دارویی که در حال مصرف آن هستید در بدنتان ممکن است افزایش پیدا کند و تاثیر دارو بیش از حد قوی شود.
- روی (زینک): روی ماده معدنی ضروری برای بدن است اما با برخی داروها ممکن است تداخل داشته باشد. برخی از آنتی بیوتیک ها مانند خانواده تتراسایکلین ها (مانند مینوسایکلین، داکسی سایکلین، آکرومایسین و غیره) و کینولون ها (مانند لووفلوکساسین، افلوکساسین، سیپروفلوکساسین و غیره) در دستگاه گوارش با روی واکنش می دهند و روی نه امکان جذب پیدا می کند نه آنتی بیوتیک. حداقل دو ساعت پیش یا چهار الی شش ساعت پس از مصرف مکمل روی، آنتی بیوتیک را مصرف کنید. همچنین روی جذب پنی سیلامین (penicillamine) را کاهش می دهد. پنی سیلامین بری درمان آرتروز روماتیسمی استفاده می شود. روی را حداقل دو ساعت پیش یا پس از مصرف پنلی سیلامین مصرف کنید.
در سال ۲۰۱۸ در بریتانیا تحقیقاتی در The British Journal of Clinical Pharmacology منتشر شد که نشان می داد ترکیب برخی گیاهان و داروهای شیمیایی می تواند نتایج بد و خطرناکی برای بیماران به دنبال داشته باشد. در این پژوهش ۴۹ مطالعه موردی و دو مطالعه مشاهده ای مورد ارزیابی قرار گرفت و ۱۵ مورد عوارض نامطلوب دارو گزارش شد. بیشتر بیماران مبتلا به سرطان بودند و داروهایی مانند تموزولومید (temozolomide)، جفی تینیب (gefitinib) و بوسولفان (busulfan) مصرف می کردند. بقیه افراد شرکت کننده بیماری های قلبی عروقی داشته و وارفارین مصرف می کردند و یا این که تحت پیوند کلیه قرار گرفته و سیکلوسپورین دریافت می کردند.
برخی از مشکل ساز ترین مواد محصولات گیاهی که خیلی معروف و شناخته شده هستند، مانند جینکو و گل راعی.
طبق این گزارش، گیاهان دارویی مانند بذر کتان، بابونه، چای سبز، مریم گلی، کرنبری و گوجی بری با برخی داروهای قلب و عروق تداخل داشته و موجب خونریزی شده است.
گیاهان دارویی مانند نعنا فلفلی که برای درمان آرتروز و ریشه کرفس که برای درمان یائسگی مصرف می شوند نیز در برخی موارد افسردگی را تشدید کردند.
محققان با مطالعه گزارش ها بیان کردند تداخل دارو و گیاه دارویی در ۵۱ درصد یعنی بیش از نیمی از موارد اتفاق افتاده است. در ۳۷ درصد، احتمال تداخل بین داروی اصلی بیمار و گیاه دارویی بسیار محتمل بود و در ۴ درصد موارد چنین تداخلی مورد تردید بود.
بیشتر بدانید: مصرف گیاهان دارویی برای درمان سرطان
چه دمنوش ها و گیاهانی با هم تداخل دارند و نباید همزمان مصرف شوند؟
به طور کلی پیش از مصرف هر مکمل یا گیاه دارویی یا هر گیاه قوی یا به مقدار زیاد، باید درباره عوارض جانبی احتمالی آن بدانید یا با پزشک صحبت کنید. در ادامه اطلاعاتی هم در مورد اینکه کدام دمنوش ها را نمیتوان با هم ترکیب کرد بدست می آورید.
با این حال شمار محدودی پژوهش های علمی بر روی گیاهان و ترکیبات شیمیایی آنها صورت گرفته است و حتی پژوهش های کمتری بر روی فواید و خطرات ترکیب گیاهان دارویی انجام شده است. در اینجا با تعدادی از ترکیبات گیاهی مضر آشنا می شوید:
- چای سبز و غذای سرشار از آهن:
ترکیب چای سبز و آهن فواید آهن را کاهش می دهد. در واقع آهن ماده معدنی ضروری برای بدن ماست و چای سبز حاوی آنتی اکسیدان هایی با خاصیت ضد التهابی است اما هنگامی که این دو در کنار هم قرار می گیرند، کارایی شان ضعیف می شود. جذب آهن تحت تاثیر پلی فنول ها و تانن موجود در چای قرار می گیرد (از این لحاظ چای سیاه نیز همین تاثیر را دارد). تحقیقات نشان می دهند هنگامی که چای سبز یا سیاه می خورید و مکمل آهن یا غذای غنی از آهن نیز مصرف می کنید، مقدار جذب آهن کاهش می یابد.
تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود مصرف چه مقدار چای مشکلی در جذب آهن ایجاد نمی کند اما فعلا سعی کنید عصاره چای سبز را بین وعده های غذایی تان (یک ساعت پیش یا پس از غذا) مصرف کنید نه بلافاصله قبل یا بعد غذا (یا مکمل آهن) تا خللی در جذب آهن غذا ایجاد نشود.
- مواد غذایی زیر همگی خاصیت ضد لخته یا رقیق کننده خون دارند بنابراین اگر به مقدار زیاد و یا همراه با هم مصرف شوند خطر خونریزی های گوارشی و غیره را افزایش می دهند. از طرف دیگر موادی که به عنوان ضد لخته شدن خون مصرف می کنید و خاصیت رقیق کنندگی خون دارند، باعث کندتر شدن التیام بافت ها نیز می شوند و در کسانی که هر گونه جراحی انجام داده اند، احتمال باقی ماندن جای زخم را افزایش می دهند.
گیاهان دارویی که نباید باهم مصرف شوند و یا به مقدار زیاد نباید مصرف کنید:
- فلفل کاین
- گل مغربی
- بروملین (آنزیم به دست آمده از گیاه آناناس) (این ماده نباید در بیماران سرطانی که تاموکسیفن مصرف می کنند استفاده شود)
- سیر
- دونگ کوای
- بابونه گاوی (Feverfew)
- زنجبیل
- جینکو بیلوبا
- عصاره هسته انگور
- ملاتونین
- روغن ماهی امگا ۳
- زردچوبه (مکمل های زردچوبه و کورکومین در بیمارانی که تاموکسیفن یا داروهای بازدارنده CDK-4/6 مصرف می کنند ممانعت دارد چون باعث کاهش کارایی درمان می شود)
- ویتامین ای (E)
به ویژه ترکیب جینکو بیلوبا و مکمل روعن ماهی امگا ۳ می تواند خطرناک باشد چرا که از انعقاد طبیعی خون جلوگیری کرده و خطر خونریزی غیر قابل کنترل را افزایش می دهد.
اگر وضعیت پزشکی دارید که به واسطه آن باید داروی رقیق کننده خون مصرف کنید، مثلا برخی بیماران قلبی، برخی اختلالات خونی یا کسانی که تعویض لگن یا زانو انجام داده اند، هیچ مکمل یا گیاه دارویی که خاصیت ضد لخته (ضد انعقاد خون) دارد را به تنهایی یا همراه با هم مصرف نکنید مگر این که پزشکتان اجازه داده باشد.
- مواد غذایی با خاصیت آرام بخش:
برخی افراد ممکن است گیاهان دارویی یا طبی را برای کنترل استرس و تنش و بهبود خواب مصرف کنند اما باید دقت کنید موادی که تاثیر مشابهی دارند را با هم مصرف نکنید یا مقدار زیادی از آن را یک مرتبه مصرف نکنید:
- کاوا
- گل ساعتی
- آشواگاندا (Ashwagandha)
- بادرنجبویه یا فرنج مشک یا پلنگ مشک (Lemon Balm) با نام علمی Melissa officinalis که یک گیاه معطر چند ساله از خانواده نعناع و بومی ایران، مدیترانه و اروپای جنوبی – مرکزی و آسیای مرکزی است.
- ملاتونین
- قاشقک یا بشقابی یا سپرک (Skullcap) با نام علمی اسکوتلاریا Scutellaria
- گل راعی یا علف چای یا سنت جانز ورت
- سنبل الطیب
در برخی موارد مصرف مقداری از هر یک از این گیاهان می تواند به آرام شدن ذهن و بدن کمک کند اما اگر مقدار زیادی از آنها را می خواهید مصرف کنید یا می خواهید با هم ترکیب کنید ممکن است معجون مضری برای بدن درست کنید بنابراین حتما پیش از مصرف با پزشک صحبت کنید. مصرف دوز بالای مواد آرام بخش باعث سرگیجه، خواب آلودگی، تغییر خلق و یا اختلال در توانایی فکر کردن و تصمیم گرفتن در موقعیت های مختلف (مثلا در رانندگی) می شود و می تواند خطرساز باشد. همچنین حواستان باشد نباید هیچ یک از این مواد را با الکل مصرف کنید.
- مکمل یا غذای سرشار از مس با ویتامین سی:
مقدار زیاد ویتامین سی جلوی جذب مس را می گیرد.
- روی و مس:
این دو ماده معدنی ضروری برای بدن، سیستم ایمنی را تقویت می کنند و به التیام زخم ها کمک می کنند. با این حال مقدار بالای روی در جذب مس اختلال ایجاد می کند و باعث کمبود مس می شود. برای به حداکثر رسیدن جذب این مواد مغذی، آنها را حداقل با دو ساعت فاصله از یکدیگر مصرف کنید.
- منیزیم و کلسیم:
منیزیم یک ماده معدنی لازم برای عملکردهای مختلف بدن از جمله عصب و عضلهۀ کنترل قند خون و تنظیم فشار خون است و در سبزیجات برگی سبز و حبوبات و مغزهای درختی و تخمه ها یافت میشود. همچنین به صورت مکمل مصرف می شود. اگرچه مصرف آن به این صورت ممکن است توصیه نشود. کمبود منزیم با بیماری قلبی، دیابت و پوکی استخوان ارتباط دارد. کمبود منیزیم اگر چه وضعیت شایعی نیست اما در موارد زیر دیده می شود:
- کسانی که الکل زیاد مصرف می کنند.
- کسانی که بیماری گوارشی دارند یا عمل جراحی انجام داده اند.
- بیماران دیابت نوع ۲
- سن بالاتر
در مورد نیاز بدن به کلسیم نیز همه ما آگاهی داریم و منابع غنی از آن مانند لبنیات را می شناسیم. جالب است بدانید در آمریکا حدود یک سوم از مردان و ۶۰ درصد از زنان کمبود مصرف کلسیم دارند.
با این حال مصرف هر دو ماده معدنی ضروری (کلسیم و منیزیم) با یکدیگر در صورتی که دوز کلسیم بالا باشد (۲۶۰۰ میلی گرم در روز) منجر به کاهش جذب منیزیم می شود. توصیه می شود کسانی که کمبود منیزیم دارند کلسیم شان را در زمان خواب مصرف کنند تا تداخلی با منیزیمی که از غذا دریافت می کنند نداشته باشد.
- ویتامین سی و ویتامین ب ۱۲: تحقیقات نشان می دهند مصرف همزمان این دو مکمل ممکن است مقدار جذب ویتامین ب ۱۲ را کاهش دهد بنابراین حداقل دو ساعت بین آنها فاصله بیندازید.
- اسید فولیک (ویتامین ب ۹) و ویتامین ب ۱۲: مصرف زیاد اسید فولیک باعث می شود علائم کمبود ویتامین ب ۱۲ دیده نشود بنابراین پیش از مصرف اسید فولیک، وضعیت ویتامین ب ۱۲ بدنتان را مشخص کنید.
- ویتامین ای و کا: اگر پزشک برایتان ویتامین کا تجویز کرده تا به انعقاد خونتان کمک کند، باید بدانید مصرف ویتامین ای (E) خاصیت برعکس دارد و خون را رقیق کرده و جلوی انعقاد آن را می گیرد بنابراین تاثیر ویتامین کا را خنثی می کند.
- اسفناج و لبنیات: به طور کلی غذاهای حاوی اگزالات زیاد مانند اسفناج، نباید همراه با کلسیم مصرف شوند چون جلوی جذب کلسیم را می گیرند. اگر بدنتان نیاز به جذب کلسیم دارد، همراه با مکمل کلسیم یا لبنیات، از مصرف غذاهای پر اگزالات مانند اسفناج، چغندر (لبو)، جعفری، تره فرنگی، چای، قهوه، محصولات سویا، تمشک و بادام خودداری کنید.
عالی