تشنگی پاسخی طبیعی به کم آبی بدن است. ما در حین ورزش، استراحت و حتی تفریح تشنه می شویم. اما این واکنش همیشه طبیعی نیست. میل مداوم و آزاردهنده به نوشیدن یک یا دو لیوان آب می تواند نشانه ای از بیماری ها، به ویژه دیابت باشد. در این مقاله با دکتر آسپرین همراه باشید تا به بررسی دقیق علت این امر و دیابت بی مزه بپردازیم.
دیابت بی مزه چیست؟
دیابت بی مزه یک بیماری نادر است که باعث عدم تعادل مایعات در بدن می شود. اگرچه اصطلاحات “دیابت بی مزه” و “دیابت شیرین” شبیه به هم هستند، اما این دو بیماری در واقع هیچ ارتباطی با هم ندارند. دیابت قندی، ناشی از افزایش سطح قند خون است، در حالی که دیابت بی مزه با نقص در تولید یا عملکرد هورمون ضد ادرار (وازوپرسین) مشخص می شود که منجر به ناتوانی کلیه ها در جذب مجدد آب و غلظت ادرار خواهد شد.
وازوپرسین نقش کلیدی در تنظیم میزان مایعات در بدن دارد و برای بازگشت مایع فیلتر شده توسط کلیه ها به جریان خون ضروری است.
هورمون آنتی دیورتیک توسط غده هیپوفیز ترشح می شود و به کلیه ها سیگنال می دهد که آب را نگه دارند و ادرار را غلیظ کنند. شرایطی که باعث کمبود وازوپرسین می شود یا عملکرد آن را مسدود می کند، باعث ایجاد مقادیر زیادی ادرار تقریبا بی رنگ و بدون قند می شود. این بیماری می تواند باعث عدم تعادل الکترولیت در خون نیز شود.
این مشکل حدود ۱ نفر از هر ۲۵۰۰۰ نفر در جمعیت عمومی را مبتلا می کند. بزرگسالان بیش تر به این عارضه مبتلا می شوند. اوج بروز در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی رخ می دهد.
انواع دیابت بی مزه
این بیماری بسته به علت آن انواع مختلفی دارد:
۱- دیابت بی مزه مرکزی :
- نقایص آناتومیک مادرزادی در رشد مغز میانی و دی انسفالون:
- دیسپلازی سپتوپتیک
- میکروسفالی، هولوپروسسفالی
- نقض تشکیل غده هیپوفیز و هیپوتالاموس
- دیابت بی مزه خانوادگی:
- اتوزومال غالب
- سندرم ولفرام یا سندرم DIDMOAD (ترکیبی از دیابت شیرین و دیابت بی مزه، آتروفی دیسک های بینایی و کاهش شنوایی حسی عصبی – دیابت بی مزه، دیابت ملیوس، آتروفی بینایی، ناشنوایی).
- دیابت بی مزه اکتسابی:
- در نتیجه تروما (عملیات جراحی مغز و اعصاب، آسیب مغزی تروماتیک)
- در نتیجه یک تومور (کرانیوفارنژیوم، ژرمینوم، گلیوم و غیره)
- در نتیجه متاستاز به غده هیپوفیز تومورهای محلی سازی دیگر
- در نتیجه آسیب هیپوکسیک، ایسکمیک مغز
- در نتیجه نوروهیپوفیزیت لنفوسیتی
- در نتیجه گرانولوم ها (سل، سارکوئیدوز، هیستوسیتوز)
- در نتیجه عفونت ها (سیتومگالوویروس، توکسوپلاسموز، آنسفالیت، مننژیت)
- در نتیجه بیماری های عروقی (آنوریسم، ناهنجاری های عروقی)
- ایدیوپاتیک
۲- دیابت بی مزه مقاوم به وازوپرسین نفروژنیک :
- مادرزادی
- خانوادگی:
- وراثت وابسته به X (نقص در ژن گیرنده V2)
- توارث اتوزومال مغلوب (نقص در ژن AQP-2)
- اکتسابی:
- دیورز اسمزی (گلوکوزوری در دیابت ملیتوس)
- اختلالات متابولیک (هیپرکلسمی، هیپوکالمی)
- نارسایی مزمن کلیه
- اوروپاتی پس از انسداد
- شستشوی الکترولیت ها از بینابینی کلیه
- ایدیوپاتیک
اطلاعات بیشتر: دیابت نوع دو چیست؟
۳- پلی دیپسی اولیه :
- روان زا: اولین نشانه روان رنجورها، روان پریشی شیدایی یا اسکیزوفرنی
- دیپسوژنیک: آسیب به مکانیسم تنظیم تشنگی در هیپوتالاموس
۴- دیابت بی مزه پروژسترون در دوران بارداری
۵- دیابت بی مزه عملکردی در کودکان زیر یک سال
۶- دیابت بی مزه یاتروژنیک :
- مصرف بی رویه دیورتیک ها
- توصیه پزشکان برای نوشیدن بیش تر مایعات
- مصرف داروهایی که عملکرد وازوپرسین را مختل می کنند (دمکلوسیکلین، آماده سازی لیتیوم و غیره).
با توجه به شدت دوره بیماری (بسته به میزان نارسایی ترشح عصبی):
- خفیف – دفع ۶ تا ۸ لیتر در روز بدون درمان
- متوسط – دفع ۸ تا ۱۴ لیتر در روز بدون درمان
- شدید – دفع بیش از ۱۴ لیتر در روز بدون درمان
علل بروز دیابت بی مزه
علت بیماری بر نوع دیابت بی مزه تاثیر می گذارد.
- دیابت بی مزه مرکزی (هیپوفیز): در اثر اختلال در سنتز یا ترشح وازوپرسین ایجاد می شود. علت آسیب به هیپوفیز یا هیپوتالاموس، اغلب به دلیل جراحی، تومورها، بیماریهای عفونی (مانند مننژیت)، التهاب یا آسیب مغزی تروماتیک است. هم چنین اختلال ژنتیکی ارثی نیز می تواند باعث این بیماری شود.
- دیابت بی مزه نفروژنیک (کلیوی): اغلب ارثی است اما می تواند در نتیجه بیماری های مزمنی ایجاد شود که کلیه ها را تحت تاثیر قرار می دهد. فرم ارثی نفروژنیک معمولا در مردان رخ می دهد، اگرچه زنان می توانند این ژن را به فرزندان خود منتقل کنند. برخی از داروها مانند لیتیوم یا داروهای ضد ویروسی نیز می توانند باعث دیابت بی مزه نفروژنیک شوند.
- دیابت بی مزه بارداری: نادر است و تنها در دوران بارداری و زمانی که آنزیم آرژنین آمینوپپتیداز تولید شده توسط جفت، هورمون آنتی دیورتیک درون زا را در بدن مادر از بین می برد، رخ می دهد.
- پلی دیپسی اولیه: اختلالی است که در آن تشنگی غیرطبیعی (پلی دیپسی دیپسوژنیک) یا میل اجباری به نوشیدن (پلی دیپسی روان زا) و مصرف بیش از حد آب مرتبط با آن ترشح فیزیولوژیکی وازوپرسین را سرکوب می کند و منجر به تولید مقادیر زیادی ادرار با وزن مخصوص پایین می شود.
در کودکان زیر یک سال، دیابت بی مزه عملکردی را می توان با افزایش فعالیت گروهی از آنزیم های فسفودی استراز مشاهده کرد که منجر به غیرفعال شدن سریع گیرنده وازاپرسین می شود.
گاهی اوقات هیچ دلیل واضحی برای دیابت بی مزه وجود ندارد. با این حال، در برخی افراد، ممکن است نتیجه یک واکنش خود ایمنی باشد که باعث می شود سیستم ایمنی به سلول هایی که وازوپرسین تولید می کنند آسیب برساند.
اطلاعات بیشتر: دیابت بارداری چه مشکلاتی را برای مادر و جنین به وجود می آورد؟
علائم دیابت بی مزه
بارزترین علائم این نوع دیابت شامل موارد زیر است:
- تشنگی مشخص
- دفع مقدار زیادی ادرار شفاف و بی بو (پلی یوری)
- نیاز به بیدار شدن مکرر در شب برای ادرار کردن (شب ادراری)
- خشکی پوست و غشاهای مخاطی، کاهش ترشح بزاق و تعریق در نتیجه کم آبی بدن
- کاهش فشار خون (هیپوتانسیون)
- ضعف عمومی، سردرد ناشی از کمبود مایعات در بدن
- تظاهرات گوارشی (یبوست، اشتهای ضعیف)
بیماران می توانند از ۳ تا ۲۰ لیتر ادرار در روز (به طور معمول ۱.۵ تا ۲.۵ لیتر) دفع کنند.
اگر دیابت بی مزه نفریت ارثی باشد، علائم معمولا اندکی پس از تولد ظاهر می شوند. از آن جایی که کودکان نمی توانند تشنگی را گزارش کنند، زیاد گریه می کنند، ممکن است با تب، استفراغ، اسهال و تشنج نیز به شدت کم آب شوند.
افراد مسن مبتلا به زوال عقل نیز ممکن است دچار کم آبی شوند زیرا ممکن است نتوانند تشنگی را گزارش کنند.
با کمبود نسبی وازوپرسین، علائم بالینی ممکن است چندان واضح نباشد و فقط در شرایط از دست دادن مایعات بیش از حد، به عنوان مثال، در هوای گرم ظاهر شود.
تشخیص دیابت بی مزه
پزشک پس از صحبت با بیمار و گرفتن شرح حال، می تواند تعیین کند که کدام آزمایش لازم است. با توجه به علائم و تشخیص پزشک، ممکن است آزمایشات زیر تجویز شود:
۱.آزمایش گرانش ادرار:
این آزمایش غلظت نمک و سایر مواد زائد را نشان می دهد و به عنوان آزمایش وزن مخصوص ادرار نیز شناخته می شود. اگر به دیابت بی مزه مبتلا باشید، نمونه ادرار، غلظت بالایی از آب و غلظت پایین سایر مواد زائد را خواهد داشت و نتایج وزن مخصوص ادرار کم خواهد بود.
اطلاعات بیشتر: چگونه آزمایش ادرار را تفسیر کنیم؟
۲.تست محرومیت از آب:
قبل از این آزمایش از شما خواسته می شود برای مدت زمان مشخصی نوشیدن آب را متوقف کنید. پس از آن نمونه های خون و ادرار گرفته شده و تغییرات زیر اندازه گیری می شود:
- سطح سدیم خون
- سطح خونی ADH
- خروجی ادرار
- ترکیب ادرار
- وزن بدن
علاوه بر اندازه گیری سطوح ADH، ممکن است در طول آزمایش به شما ADH مصنوعی داده شود تا ببینند آیا کلیه ها به همان صورت که انتظار میرود به ADH پاسخ میدهند یا خیر.
آزمایش محرومیت از آب باید تحت نظارت دقیق انجام شود و ممکن است برخی افراد برای اطمینان، نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند.
۳.ام آر آی:
از بافت مغز شما به وسیله یک دستگاه با استفاده از آهن ربا و امواج رادیویی، تصاویری گرفته می شود. سپس پزشک چک می کند که آیا آسیب بافت مغزی باعث این علائم شده است یا خیر. هم چنین تصاویر هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز، برای هر گونه آسیب یا ناهنجاری به دقت بررسی می شود.
۴.غربالگری ژنتیکی:
غربالگری ژنتیکی معمولا برای یافتن نوع ارثی دیابت بی مزه در سابقه خانوادگی انجام می شود.
به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
اگر تشنگی شدید و غیرقابل کنترل و ادرار زیاد را تجربه کردید، می توانید با یکی از پزشکان عمومی و یا متخصص غدد دکتر آسپرین تماس بگیرید.
پزشک اگر مشکوک به تغییرات پاتولوژیک در ناحیه هیپوتالاموس-هیپوفیز باشد، مشاوره با جراح مغز و اعصاب و چشم پزشک را توصیه می کند، اگر بیماری سیستم ادراری تشخیص داده شود، متخصص اورولوژی یا نفرولوژیست اندیکاسیون می شود و اگر نوع روان زایی پلی دیپسی تایید شود، مشاوره با روانپزشک ضروری است. برای رد آتروفی سندرم کم شنوایی حسی عصبی در سندرم DIDMOAD، مشاوره با متخصص گوش و حلق و بینی لازم است.
اگر کودک علائم بیماری را داشت، بلافاصله با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
درمان دیابت بی مزه
درمان بستگی به نوع این بیماری و شدت بیماری دارد:
- در موارد خفیف، پزشک ممکن است مصرف آب را افزایش دهد.
- در دیابت بی مزه مرکزی، ممکن است دسموپرسین (DDAVP، Nocturna) که یک هورمون مصنوعی است تجویز شود. این یک شکل مصنوعی ADH بوده که اغلب به صورت قرص، اسپری بینی یا تزریقی است. هم چنین تنظیم میزان مصرف آب و نوشیدن فقط در زمان تشنگی، بسیار مهم است.
- اگر دیابت بی مزه ناشی از شرایط دیگری مانند تومور یا مشکلی در غده هیپوفیز تشخیص داده شود، ممکن است پزشک ابتدا آن وضعیت را درمان کرده و پس از آن بررسی کند که آیا هنوز دیابت بی مزه نیاز به درمان دارد یا خیر.
- در دیابت بی مزه نفروژنیک، ممکن است بررسی علت زمینه ای مشکل را درمان کند.
- دیابت بی مزه بارداری نیازی به درمان ندارد. ممکن است در برخی موارد، دسموپرسین برای دیابت بی مزه حاملگی شدید تجویز شود.
- اگر دیابت بی مزه نتیجه استفاده از دارو باشد، پزشک جایگزینی یا توقف مصرف را تجویز می کند.
حرف آخر
در صورت مشاهده هر گونه از علائم دیایت بی مزه، سریعا به پزشک مراجعه کنید. شما می توانید به راحتی با مراجعه به سایت دکتر آسپرین، یک پزشک عمومی و یا متخصص غدد مناسب را پیدا کنید. هنگامی که دیابت بی مزه به درستی و به موقع درمان شود، معمولا عوارض شدید یا طولانی مدت ایجاد نخواهد کرد.
