بارداری بار زیادی بر بدن مادر وارد می کند، در این زمان است که بسیاری از بیماری های مزمن تشدید شده و مشکلات جدیدی ظاهر می شوند. در میان اختلالات متابولیک در خانم های باردار، دیابت بارداری شایع ترین است. این بیماری حدود ۴ درصد از بارداری ها را همراهی می کند.
میزان عوارض این بیماری در مادر و جنین تا حد زیادی به تشخیص به موقع دیابت، درمان مناسب و نگرش مسئولانه مادر به وضعیت خود بستگی دارد. در این مقاله با دکتر آسپرین همراه باشید تا به بررسی دقیق دیابت بارداری و کنترل و درمان آن بپردازیم.
دیابت بارداری (Gestational Diabetes) چیست؟
در دوران بارداری، نیاز بدن به گلوکز افزایش یافته، بدن آن را در خون نگه می دارد تا انرژی مورد نیاز جنین را تامین کند، بنابراین مقاومت فیزیولوژیکی بدن به انسولین رخ می دهد. اگر این روند با مشکلاتی روبه رو شود، دیابت بارداری ایجاد خواهد شد. زمان شروع آن نیمه دوم بارداری (معمولا از ۱۶ تا ۳۲ هفته) بوده درست زمانی رخ می دهد که جنین بسیار بزرگ شده است.
خلاف دیابت معمولی، دیابت بارداری اغلب با هیپرگلیسمی شدید همراه نیست. دیابت بارداری، همان طور که به آن نیز گفته می شود، می تواند نه تنها با افزایش قند، بلکه در اختلال تحمل گلوکز نیز بیان شود. این بدان معناست که سطح قند خون ناشتا بیش از حد است، اما نه آن قدر که دیابت محسوب شود.
تفاوت دیگر در دیابت بارداری، موقتی بودن آن است. معمولا تمام علائم آن بلافاصله پس از زایمان ناپدید می شوند. اما در آینده، خطر ابتلا به اختلالات مشابه در دوران بارداری بعدی (بیش از ۶۰ درصد) و احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در این زنان بیش تر می شود.
انواع دیابت بارداری
دیابت بارداری به دو دسته تقسیم می شود:
- کلاس A1: این نوع را می توان تنها از طریق رژیم غذایی کنترل کرد.
- کلاس A2: در این نوع دیابت برای کنترل بیماری، از انسولین یا سایر داروهای خوراکی استفاده می شود.
علائم دیابت بارداری
علائم دیابت بارداری عبارتند از:
- خشکی مکرر دهان
- افزایش اشتها
- افزایش مقدار آبی که می نوشید، ادرار مکرر و فراوان
- افزایش تشکیل گاز در دستگاه گوارش
- خارش، به ویژه در شکم و واژن
- خستگی، خواب آلودگی
- کاندیدیازیس
- افزایش وزن بیش از حد معمول
همه این علائم غیر اختصاصی هستند، همه آن ها می توانند به دلایل دیگر، از جمله خود بارداری نیز ایجاد شوند. دیابت بارداری علائم واضح و قابل توجهی برای همه افراد ندارد، بنابراین، هر خانم بارداری برای تشخیص اختلالات متابولیسم گلوکز باید تحت معاینه قرار بگیرد.
در صورت مشاهده هر گونه علائم و داشتن سوال میتوانید با یکی از متخصصین دکتر آسپرین مشورت کنید.
علل دیابت بارداری
دیابت بارداری در دوران بارداری در نتیجه کاهش حساسیت سلول ها و بافت های بدن به انسولین خود، به وجود می آید. مقاومت به انسولین ایجاد می شود و با افزایش سطح خونی هورمون های تولید شده توسط بدن، در طول دوران بارداری همراه است.
علاوه بر این، در زنان باردار، به دلیل نیاز جنین و جفت، سطح گلوکز با سرعت بیش تری کاهش می یابد که بر هموستاز نیز تاثیر می گذارد. پیامد عوامل فوق افزایش جبرانی تولید انسولین توسط پانکراس است. به همین دلیل است که در خون زنان باردار، سطح انسولین اغلب افزایش می یابد. اگر لوزالمعده نتواند به مقدار مورد نیاز بدن فرد باردار، انسولین تولید کند، دیابت بارداری ایجاد می شود. با افزایش غلظت پروانسولین می توان بدتر شدن عملکرد سلول های β پانکراس را در دیابت بارداری بررسی کرد.
چه کسانی بیش تر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری هستند؟
دیابت بارداری در دوران بارداری در صورت تمایل ژنتیکی و تحت تاثیر عواملی ایجاد می شود:
- اضافه وزن، چاقی با علائم سندرم متابولیک
- سایر اختلالات متابولیسم کربوهیدرات
- افزایش سطح قند در ادرار
- دیابت نوع ۲ در بستگان نزدیک
- سن زن بالای ۳۰ سال باشد.
- فشار خون شریانی و سایر بیماری های سیستم قلبی عروقی
- توکسیکوز شدید و ژستوز
- هیدرامنیوس، تولد یک کودک دارای اضافه وزن قبلی (بیش از ۴ کیلوگرم)، مرده زایی در بارداری های قبلی
- ناهنجاری های مادرزادی سیستم قلبی عروقی و عصبی در کودکان قبلی
- سقط جنین مزمن حاملگی های قبلی که با سقط خود به خود در دو سه ماهه اول مشخص می شود.
- دیابت حاملگی در بارداری های قبلی
تشخیص دیابت بارداری
پزشکان به طور معمول مادران باردار را نظر علائم دیابت بارداری غربالگری میکنند. اگر هیچ سابقه ای از دیابت و سطح قند خون بهینه در ابتدای بارداری مشاهده نکنند، احتمالا در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری، پزشک شما را از نظر دیابت بارداری غربالگری خواهد کرد.
۱.تست چالش گلوکز
برخی از پزشکان با آزمایش چالش خوراکی گلوکز شروع میکنند.به این صورت که:
ابتدا محلول گلوکز را می نوشید سپس بعد از ۱ ساعت، آزمایش خون از شما گرفته می شود. اگر سطح قند خون شما بالا باشد، پزشک یک آزمایش تحمل گلوکز خوراکی ۳ ساعته را انجام می دهد. این تست دو مرحله ای است.
اما برخی از پزشکان آزمایش چالش گلوکز را به کلی نادیده گرفته و فقط یک تست تحمل گلوکز ۲ ساعته تجویز می کنند. این تست یک مرحله ای است:
۲.تست ۱ مرحله ای
- ابتدا پزشک آزمایش سطح قند خون ناشتا را میگیرد.
- از شما خواسته می شود که محلولی حاوی ۷۵ گرم گلوکز بنوشید.
- بعد از ۱ ساعت و سپس ۲ ساعت بعد، سطح قند خون شما مجدد آزمایش می شود.
اگر در جواب آزمایش هرکدام از مقادیر قند خون زیر مشاهده شود، پزشک دیابت بارداری را تشخیص خواهد داد:
- سطح قند خون ناشتا بیش تر یا مساوی ۹۲ میلی گرم در دسی لیتر
- سطح قند خون ۱ ساعته بیش تر یا مساوی ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر
- سطح قند خون ۲ ساعته بیش تر یا مساوی ۱۵۳ میلی گرم در دسی لیتر
۳.تست ۲ مرحله ای
- برای تست دو مرحله ای، نیازی به ناشتا بودن نیست.
- از شما خواسته می شود که محلولی حاوی ۵۰ گرم شکر بنوشید.
- بعد از ۱ ساعت قند خون شما آزمایش می شود.
اگر مقدار به زیر ۱۳۵ میلی گرم در دسی لیتر برسد، نتایج قابل قبول است و نیاز به آزمایش دیگری نیست. اما اگر سطح قند خون شما بین ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد، ممکن است پزشک آزمایش دوم را در روز دیگری تجویز کند.
- برای آزمایش دوم، پزشک با آزمایش سطح قند خون ناشتا شروع می کند.
- برای نوشیدن محلولی با ۱۰۰ گرم شکر به شما داده می شود.
- ۱، ۲ و ۳ ساعت بعد قند خون شما را آزمایش می کنند.
اگر حداقل دو مورد از مقادیر زیر را داشته باشید، پزشک دیابت را تشخیص می دهد:
- سطح قند خون ناشتا بیش تر یا مساوی ۹۵ یا ۱۰۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد.
- سطح قند خون ۱ ساعته بیش تر یا مساوی ۱۸۰ یا ۱۹۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد.
- سطح قند خون ۲ ساعته بیش تر یا مساوی ۱۵۵ یا ۱۶۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد.
- سطح قند خون ۳ ساعته بیش تر یا مساوی ۱۴۰ لیتر یا ۱۴۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد.
همچنین بخوانید: مصرف آسپرین در بارداری
عوارض و خطرات دیابت بارداری
خطرات زیر برای مادر و جنین همراه است:
- خطر سقط جنین در ابتدای بارداری به دلیل سطح بالای قند خون
- مایع آمنیوتیک اضافی و زایمان زودرس
- پره اکلامپسی
- مرگ داخل رحمی جنین (بیش ترین خطر در طول ۴ تا ۸ هفته آخر بارداری رخ می دهد.)
- وزن زیاد جنین در زمان تولد (بیش از ۴.۵ کیلوگرم)، نیاز به تحریک زایمان قبل از هفته ۴۰ بارداری یا مداخله ابزاری در هنگام زایمان (سزارین) دارد.
- خطر تروما هنگام تولد به دلیل اندازه بزرگ کودک که حرکت از طریق کانال زایمان را دشوار می کند.
- نقض سازگاری نوزاد و هیپرانسولینمی که به دلیل آن نوزاد نیاز به درمان دارد.
- اضافه وزن جنین در بارداری آینده و استعداد ابتلا به اختلالات متابولیسم کربوهیدرات (اضافه وزن، چاقی، دیابت نوع ۲)
اطلاعات بیشتر : هفته های بارداری
درمان دیابت در دوران بارداری
در دوران بارداری مصرف داروهایی که سطح گلوکز خون را کاهش می دهند، منع مصرف دارد. بنابراین نکته اصلی در درمان دیابت بارداری، رژیم غذایی تجویز شده توسط پزشک، همراه با فعالیت بدنی متوسط است. در غیاب نتایج مورد انتظار، باید به انسولین درمانی متوسل شوید.
برنامه ی غذایی برای افراد مبتلا به دیابت بارداری
دیابت در دوران بارداری شامل رژیم درمانی اجباری است، زیرا تنها، تغذیه مناسب است که می تواند کلید درمان موفقیت آمیز این بیماری باشد. هنگام ایجاد یک برنامه غذایی، مهم است که به یاد داشته باشید که کاهش محتوای کالری غذا بسیار مهم است، بدون این که ارزش غذایی آن کاهش یابد. پزشکان برای دیابت بارداری تعدادی از توصیه های غذایی ساده اما موثر را اعلام کرده اند:
- خوردن وعده های کوچک در طول روز
- غذاهای سرخ شده و چرب اشباع شده با کربوهیدرات های آسان هضم (کیک، شیرینی، موز، انجیر) و هم چنین فست فود از رژیم غذایی حذف شود.
- رژیم غذایی را با غلات (برنج، گندم سیاه، جو مروارید)، غذاهای سرشار از فیبر مثل سالاد سبزیجات و میوه غنی کنید.
- خوردن گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی، و حذف سوسیس، کالباس توصیه شده است.
- غذا را با استفاده از مقدار کمی روغن نباتی بپزید.
- مایعات کافی بنوشید (حداقل یک و نیم لیتر در روز)
ورزش مناسب برای دیابت بارداری
ورزش برای زنان باردار بسیار مفید است، زیرا علاوه بر حفظ قدرت عضلانی، حفظ سلامتی و روحیه شاد، باعث بهبود عملکرد انسولین و جلوگیری از اضافه وزن می شود. طبیعتا فعالیت بدنی زنان باردار باید در حد متوسط باشد. این ورزش ها شامل موارد زیر می شود:
- پیاده روی
- ژیمناستیک
- تمرینات آب
- یوگا
از فعالیت بدنی زیاد مانند دوچرخه سواری یا اسکیت، اسب سواری پرهیز کنید، زیرا این کار مملو از صدمات است.
دیابت بارداری بعد از زایمان از بین می رود؟
معمولا این بیماری بعد از زایمان از بین می رود. ولی کسانی که به دیابت بارداری مبتلا شده اند، درصورت کم تحرکی و زیاد شدن وزن درخطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در سال های بعدی خواهند بود. خانم هایی که در بارداری گذشته خود به دیابت بارداری مبتلا شدند، باید به خاطر داشته باشند که احتمال بروز دیابت در حاملگی بعدی و احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ زیاد است.
اطلاعات بیشتر : تغذیه مناسب برای بارداری
تا چه مدت بعد از زایمان هست؟
نیمی از افراد مبتلا به دیابت بارداری تا ۲۰ سال بعد از زایمان ممکن است به دیابت مبتلا شوند و اگر رژیم غذایی مناسب و تحرک کافی داشته و هم چنین به نوزاد خود شیر دهند، این خطر را در آینده کاهش خواهند داد. بین ۴ تا ۱۲ هفته بعد از زایمان، باید میزان قند خون شما تحت کنترل باشد و در صورت طبیعی بودن این کار را سالی یک بار تکرار کنید.
آیا دیابت بارداری برای نوزاد خطری ندارد؟
- نوزادانی که مادرشان به دیابت بارداری مبتلا شده است، معمولا جثه بزرگی دارند.
- در صورت داشتم قند خون بالا در بارداری، قند خون نوزاد بلافاصله بعد از به دنیا آمدن به طرز خطرناکی پایین است، چرا که انسولین نوزاد با توجه به قند بالای شما تنظیم شده و زمانی که به شکل ناگهانی قطع شود، سطح قند خون نوزاد به سرعت کاهش می یابد.
- سطح کلسیم و منیزیم نوزاد ممکن است بیش از حد کاهش یابد که با دارو درمان می شود.
- برخی از نوزادان برای زایمان طبیعی بیش از حد بزرگ هستند و باید سزارین انجام شود.
