بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
با این که حاملگی های طبیعی و زایمان های بدون عارضه چندان ضرری برای زن ندارند؛ ولی بدان دلیل نیست که اشخاص بدون کنترل اقدام به تولید مثل کنند. نیازهای مادی و اجتماعی فرزندان نشان می دهد که تمام زنان و مردان در بدو ازدواج باید تعداد بچه هایی را که می توانند مسئولیت آنها را به عهده بگیرند معلوم نمایند. روش های متفاوتی برای کنترل بارداری وجود دارد که شامل روش های طبیعی جلوگیری از بارداری نیز می شود که در این مقاله به طور کامل به این روش ها پرداخته شده است.
روش های طبیعی جلوگیری از بارداری
هر یک از روش های پیشگیری از بارداری معایب و فواید مخصوص به خود را دارند. انتخاب هر یک از آنها بستگی به شرایط خاص دارد. هم اکنون نمیتوان پاسخ داد که مطلوب ترین راه جلوگیری از حاملگی کدام است. اما روش های خانگی نسبت به روش های دیگر عوارض کمتری دارند و ارزان تر هستند که در ادامه به توضیح و معرفی این روش ها پرداخته شده است.
۱. نزدیکی منقطع
کشیدن آلت تناسلی از واژن را درست قبل از شروع انزال نزدیکی منقطع می گویند. این روش چندان درجه اطمینانی ندارد، زیرا ممکن است در ترشحات کیسه های منی اسپرم داشته باشد و موجب باروری شود. همچنین همیشه کشیدن آلت به موقع نخواهد بود. چون ممکن است مقداری از منی به داخل واژن بریزد.
نزدیکی منقطع یکی از قدیمی ترین و شایع ترین روش های طبیعی جلوگیری از بارداری است که در دنیا به کار می رود. اگر این روش به کار گرفته شود، میزان حاملگی را پایین می آورد؛ ولی در این مورد باز هم خطر حاملگی وجود دارد. میزان مؤثر بودن این روش به توانایی مرد به بیرون کشیدن آلت پیش از انزال بستگی دارد. بسیاری از زوج های علاقه مند، از زندگی جنسی با این روش ابراز رضایت می کنند گفته می شود حدود ۵۰% مردان قادرند به موقع انزال خود را مهار کنند و از این روش استفاده نمایند؛ بنابراین اگر این دسته از مردان بتوانند در طی این مدت همسر خود را نیز به اورگاسم برسانند، هر دو نفر از زندگی جنسی خود راضی خواهند بود مردانی که انزال زودرس دارند بهتر است از این روش استفاده نکنند.
معایب
نزدیکی منقطع سبب پرخونی پروستات و ورم اندام های آمیزشی درونی مرد می گردد و حتی گاه ورم مجرای ادراری پدید می آورد. زن نیز در اثر این گونه نزدیکی، به سبب نرسیدن به اوج لذت جنسی، به پرخونی اندام های لگنی دچار می شود. این روش برای زن و مرد ظاهراً خالی از زیان نیست لذت را کم می کند. امکان بارداری به نسبت در آن زیاد است و بهتر است که مبتلایان به انزال زودرس (علت و علائم زود انزالی)، ناتوانی جنسی نسبی، سرد مزاجی و دیگر مشکلات جنسی و نیز افراد پریشان و افسرده و اندوهگین از انجام آن بپرهیزند.
۲. شستشوى واژن
شستشوی واژن پس از پایان نزدیکی روشی است که نسبتاً زیاد مورد استفاده قرار می گیرد، ولی اثر چندانی در پیشگیری از بارداری ندارد و نسبت حاملگی های اتفاقی با این روش به ۳۰ مورد و یا بلکه بیشتر می رسد. این روش توسط بعضی زنان صورت می گیرد.
زنان معمولاً از سرکه، آب لیمو پرمنگنات و… برای شستشوی واژن بهره می گیرند و چه بسا این گونه مواد، واژن و دهانه رحم را آسیب می رساند و ورم گردن رحم پدید می آورد. برخی نیز از آب سرد و یا آب و صابون استفاده می کنند. اشکال در این است که معمولاً مایع منی با سرعت بسیار راه گردن رحم را می پیماید و در بعضی مواقع حتی از نوک آلت یک سره در داخل رحم می جهد و با شستشو نیز خارج نمی گردد. دیگر آن که گاهی در زن پس از نزدیکی حالت سستی به وجود می آید، در نتیجه حال برخاستن و شستشوی واژن را ندارد. حساسیت به موادی که برای شستشو به کار می رود نیز خود مشکلی دیگر است. تحلیل نهایی شستشوی واژن بعد از نزدیکی برای جلوگیری از حاملگی به هیچ وجه قابل اطمینان نیست.
۳. روش نزدیکی مسدود
در آن مرد به هنگام وقوع انزال انگشت خود را محکم بر مجرای ادرار در محل ریشه آلت می فشارد و مجرا را مسدود می کند تا منی به بیرون تراوش نکند و راه داخل مثانه را پیش بگیرد. این روش خطرناک و نامعقول است.
۴. نزدیکی محفوظ
روش دیگری که در آن مرد به هنگام نزدیکی با اراده و تمرکز اندیشه در امور غیرجنسی و نیز با آرام کردن حرکات رفت و برگشتی، نزدیکی را آن قدر ادامه می دهد تا زن به اوج لذت جنسی دست یابد و سپس خود بدون آن که به مرحله اوج لذت جنسی و انزال برسد، نزدیکی را قطع می کند. این روش را برخی پزشکان به منظور درمان انزال زودرس به بیماران توصیه می کنند، با این تفاوت که پس از آن که نزدیکی به مدت کافی دوام یافت بیمار از کنترل خویش دست می کشد تا اوج لذت جنسی و انزال روی دهد.
۵. روش ریتم (خودداری از آمیزش جنسی به صورت دوره ای)
روش ریتم یکی از روش های طبیعی جلوگیری از بارداری است. این روش بر اصول سه گانه زیر بنا شده است:
- تخمک گذاری معمولاً در حدود روز معینی از دوره قاعدگی صورت می گیرد.
- بعد از تخمک گذاری تخمک حداکثر تا ۴۸ ساعت قابلیت بارور شدن دارد.
- اسپرم نیز زندگی کوتاهی دارد و حداکثر تا بیش از ۴۸ ساعت بعد از نزدیکی قادر به بارور کردن تخمک نیست.
بنابراین به طور فرضی می توان گفت که اگر پیش بینی و تعیین قبلی زمان تخمک گذاری امکان پذیر باشد، پرهیز از مقاربت در روز تخمک گذاری و دو روز قبل و بعد از آن روز به کلی احتمال حاملگی را از بین خواهد برد. آگاهی از حدود روزهای تخمک گذاری به زنان اجازه می دهد تا در مواقعی که بیشترین امکان بارداری وجود دارد از مقاربت و به دنبال آن از حاملگی پیشگیری کنند. هر زنی که اطلاعات دقیقی داشته باشد می تواند از این روش استفاده کند این روش برای زنانی که دوره عادت ماهیانه منظمی دارند مؤثرتر می باشد.
نحوه تعیین زمان تخمک گذاری
قبل از این که بتوان روز تخمک گذاری را تخمین زد، لازم است تاریخ ماهانه قاعدگی از سه ماه پیش در دست باشد. زنانی که قاعدگی آن ها نامرتب است و در حدود هشت روز عقب یا جلو می اندازد به هیچ وجه نمی توانند از این روش استفاده کنند. همچنین کسانی که زمان بین دو قاعدگی آنها کوتاه، یعنی کمتر از ۲۵ روز باشد اکثراً با عدم موفقیت روبه رو می شوند بعد از زایمان و هنگام شیردادن نیز تا وقتی که دست کم زن سه بار به طور مرتب قاعده شود، این روش قابل استفاده نیست.
برای اطلاعات بیشتر: علت پریود نامنظم چیست؟
زنانی که مایل به پیروی از این روش هستند اگر بتوانند درجه حرارت بدن خود را هر روز تا مدت سه ماه یادداشت کنند و در دسترس پزشک قرار دهند تخمین زمان تخمک گذاری آنها با دقت بیشتری انجام خواهد پذیرفت.
معایب
- دوره نسبتاً طولانی باید از نزدیکی خودداری شود.
- محاسبه دوره ای که امکان باروری وجود دارد قدری مشکل و پیچیده است.
- برای چند ماه بعد از وضع حمل و همچنین در نزد زنانی که دوره قاعدگی کوتاه و یا غیر منظم دارند قابل اجرا نیست.
- در مواردی که حاملگی جان مادر را به خطر اندازد، این روش را نمی توان به کار برد.
۶. روش دمای پایه ای بدن یکی دیگر از روش های طبیعی جلوگیری از بارداری
در این روش شخص داوطلب باید هر روز صبح به محض بلند شدن از خواب دمای بدن خود را اندازه گرفته و یادداشت کند. بعد از تخمک گذاری و در مدت اولین مرحله سیکل قاعدگی دمای پایه بدن پایین است. موقع تخمک گذاری در حدود ۰/۲ تا ۰/۴ درجه سانتی گراد افزایش یافته و تا آغاز قاعدگی بعدی همچنان ثابت باقی می ماند. تغییر دمای بدن از مقادیر کم به زیاد علامت تخمک گذاری است. اگر سه روز متوالی بعد از روز تخمک گذاری از مقاربت خودداری شود خطر بارداری و حاملگی کمتر خواهد شد. دوره ناباروری بعد از تخمک گذاری تا شروع قاعدگی بعدی ادامه می یابد.
چند نکته
- به محض بیدار شدن از خواب و قبل از هر نوع فعالیتی دمای پایه بدن اندازه گیری شود.
- بهتر است از دماسنج مخصوص (تخمک گذاری) یا (باروری) استفاده شود.
- اندازه گیری دمای بدن را به طرق مختلف می توان انجام داد از جمله : دهان، زیر بغل، مقعد و … دماسنج باید حداقل ۳ دقیقه در محل قرار داشته باشد و در همه سیکل باید فقط از یک روش استفاده کرد.
- بهتر است دفعات اندازه گیری دمای بدن روی یک کارت مخصوص ثبت شود.
- مرحله ناباروری پس از تخمک گذاری بعد از سه روز متوالی افزایش دمای بدن آغاز می شود که دمای بدن در این سه روز بالاتر از ۶ روز پشت سر هم و ثبت شده قبل است.
روش دمای پایه بدن اگر به تنهایی به کار گرفته شود مستلزم خودداری از آمیزش جنسی در یک دوره طولانی از هر سیکل قاعدگی است ولی قابلیت اطمینان آن زیاد است. در زنانی با سیکل های قاعدگی نامنظم این روش نمی تواند سودمند باشد چون لازمه اش شناسایی زمان تخمک گذاری پیش از سرگرفتن آمیزش جنسی است. در ضمن به کارگیری دماسنج هم برای زنان ممکن است مشکل باشد.
۷. روش ترشح مخاطی دهانه رحم
بعد از اتمام قاعدگی ممکن است چند روز وضعیت خاصی داشته باشید، به این معنی که ترشح مخاطی دهانه رحم به صورت در پوش ضخیمی دهانه رحم را بپوشاند و به طرف پایین واژن سرازیر نشود. در این دوره زن در واژن خود احساس خشکی می کند به تدریج با ترشح بعضی هورمون ها در بدن ترشح مخاطی به شکل ماده ای ضخیم، چسبنده و کدر در می آید که به سوی پایین واژن آمده و در مدخل واژن یا با مشاهده چشمی و یا با احساسی که تولید می کند می شود آن را تشخیص داد این حالت ها ادامه می یابد تا وقتی که ترشح مخاطی، روشن، رقیق و لغزنده شود و احساس لغزندگی و رطوبت در واژن ایجاد کند.
آخرین روزی که این نوع ترشح وجود دارد روز تخمک گذاری است و بعد از آن بار دیگر ترشح مخاطی به حال خشک و سفت باز می گردد یا به کلی ناپدید می شود. آخرین روزی که ممکن است مقدار ترشح مخاطی از هر روز بیشتر نباشد، ولی از همه روزهای دیگر لغزندگی بیشتری دارد، روز اوج است که فقط با توجه به روزهای گذشته یعنی روزی که پس از آن دیگر خصوصیت های گفته شده برای ترشح مخاطی وجود نداشته باشد می توان آن را تعیین کرد.
چند نکته
- باید در تمامی روز مشاهده ترشح مخاطی در زمان های مناسب – مثلاً موقع توالت رفتن انجام شود.
- هر روز هنگام غروب نتیجه مشاهدات روی یک کاغذ ثبت شود.
- باید مشاهده هم شامل دیدن ترشح مخاطی در محل و هم احساس تجربه شده باشد.
- اگر مقصود جلوگیری از بارداری باشد، در صورت پیدا شدن ترشح مخاطی باید از مقاربت خودداری کرد.
- در روزهای خشک بعد از قاعدگی آمیزش بدون خطر است، ولی توصیه می گردد برای پرهیز از خطر باقی ماندن مایع منی در اولین روزهای پیدا شدن ترشح مخاطی آمیزش در روزهای خشک یک در میان باشد.
زنانی که (روزهای خشک) بعد از قاعدگی را داشته اند با این روش می توانند در این روزها آمیزش جنسی داشته باشند. بنابراین تعداد روزهای خودداری از تماس جنسی کاهش می یابد و در ضمن چیزی جز ثبت مشاهده وضعیت ترشح مخاطی هم لازم ندارد؛ ولی با این شیوه میزان بارداری غیر منتظر بیشتر از روش دمای پایه بدن است.
