روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید (RA)، یک بیماری التهابی مزمن مفاصل و خود ایمنی است که آسیب به اندام های بدن، درد و التهاب در مفاصل را ایجاد می کند. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول ها و بافت های سالم حمله می کند و موجب آسیب به قسمت های مختلف بدن می شود. در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی روماتیسم مفصلی و انواع آن بپردازیم.
انواع روماتیسم مفصلی
رماتیسم مفصلی شامل چندین نوع است که در هر کدام با توجه به علت و ناحیه ای که آسیب می بیند، متفاوت خواهد بود. انواع روماتیسم شامل:
- آرتریت
آرتریت، شایع ترین نوع روماتیسم مفصلی بوده و نوعی بیماری خود ایمنی است که با حمله به مفاصل بدن به جای حمله به میکروب ها و باکتری ها، باعث ایجاد تورم والتهاباتی مزمن در مفاصل بدن شده و دردهای شدید و بسیار دردناکی برای بیمار به همراه خواهد داشت. این بیماری در اغلب موارد دست، مچ دست و زانو را تحت تاثیر قرار داده و ممکن است فرد عملکرد آن اندام را از دست بدهد و حتی باعث تغییر شکل مفاصل آسیب دیده نیز می شود.
آرتریت می تواند اندام های دیگری مثل ریه، چشم ها، قلب، پوست، سیستم عصبی و رگ های خونی را نیز درگیر کند. این بیماری می تواند با علائمی مثل درد، التهاب و سفتی در مفصل خود را نشان دهد.
- لوپوس
لوپوس نوعی بیماری خود ایمنی است که می تواند در سرتاسر بدن باعث التهاب شده و در هر سنینی فرد را درگیر کند. لوپوس می تواند بیماری بسیار خطرناک و حتی تهدید کننده زندگی نیز باشد. طبق تحقیقات انجام شده، خانم ها بیش تر از آقایان به این بیماری مبتلا می شوند. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به بافت ها و اندام های بدن حمله کرده و التهاباتی در آن ها ایجاد می کند.
این حمله می تواند به مفاصل، قلب، پوست، کلیه ها، مغز، مو، خون، کبد، ریه ها و چشم ها باشد که ممکن است با تب، درد و سفتی مفاصل، خستگی، تحریک، زخم در دهان، بینی و پوست سر، حساسیت پوستی و اختلال در کشیدن نفس عمیق همراه باشد.
- بیماری شوگرن
این بیماری نیز یک بیماری خود ایمنی بوده که سیستم ایمنی بدن به اندام های داخلی حمله کرده و حتی می تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد. بیماری شوگرن می تواند در در ریه ها، غدد تولید کننده بزاق و اشک، مفاصل، پوست و اعصاب تاثیر گذاشته و علائمی چون سوزش گلو، خشکی دهان، خشکی واژن، درد مفاصل و عضلات، مشکلات عصبی، مشکلات گوارشی و بثورات پوستی را نیز به همراه داشته باشد. این بیماری نیز مثل بیماری لوپوس، در خانم ها بیش تر از آقایان مشاهده شده است.
- نقرس
نقرس در اثر جمع شدن اسید اوریک در بافت های بدن ایجاد شده و باعث تجمع کریستال هایی می شود. نقرص می تواند باعث تضعیف عملکرد کلیه ها و درگیری انگشت بزرگ پا شود. این بیماری ممکن است خود را با قرمز شدن، تورم و داغ شدن مفصل نشان دهد. در صورت عدم درمان به موقع و نادیده گرفتن علائم، این بیماری پیشرفت کرده و در برخی موارد ممکن است بیمار پای خود را از دست بدهد.
- التهاب رگ یا واسکولیت
این بیماری یکی نادرترین مشکلات روماتیسم مفصلی و بیماری بسیار خطرناکی بوده و می تواند حتی منجر به مرگ نیز شود. این بیماری باعث التهاب در دیواره رگ های خونی شده و جریان خون را کاهش می دهد و این کاهش جریان و نرسیدن خون به بافت ها، می تواند باعث مرگ شود.
التهاب رگ یا واسکولیت ممکن است خود را با علائمی چون برآمدگی های پراکنده یا زخم روی پوست، ضعیف شدن اندام های مختلف بدن، لکه های قرمز، سرفه و تب نشان دهد.
علت روماتیسم مفصلی
همان طور که پیش تر اشاره کردیم، روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی بوده که باعث می شود سیستم ایمنی بدن به جای حمله به باکتری ها، میکروب ها و ویروس ها، آنتی بادی هایی (پروتئین ها) را به عنوان روندی از بیماری به پوشش مفاصل بفرستد و به بافت های پوشاننده مفاصل حمله کنند. در اثر این حمله سلول های پوششی تقسیم شده و باعث ایجاد التهاب می شوند و بر اثر آزاد شدن مواد شیمیایی، به استخوان ها، غضروف ها، تاندون ها و رباط های مجاور آسیب می رسد.
در اثر عدم درمان این بیماری مفصل آسیب دیده و منجر به تغییر شکل و در نهایت باعث از بین رفتن آن می شود.
علائم عمومی رماتیسم مفصلی
افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید علاوه بر تجربه علائم مرتبط با مفاصل نشانه های عمومی دیگری را نیز مشاهده می کنند. برخی از این علائم رایج عبارتند از:
- خستگی و کمبود انرژی
- تب و دمای بدن بالا
- تعریق
- بی اشتهایی یا کم اشتهایی
- کاهش وزن
التهاب ممکن است به دیگر بخش های بدن هم سرایت کند و موجب بروز علائم در قسمت های دیگری از بدن شود:
- خشکی چشم – در صورت سرایت علائم به چشم ها
- درد قفسه سینه – در صورت درگیر شدن قلب و ریه ها
مهمترین علائم ابتلا به روماتیسم مفصلی
علائم بیماری رماتیسم در افراد مختلف متفاوت است. این علائم به صورت دوره ای ظاهر و ناپدید شده و در دوره هایی عود کنند. نشانه های بیماری در طی چند هفته کم کم پدیدار می شوند؛ در برخی از افراد علائم طی چند روز شدت می یابند. علائم اصلی رماتیسم شامل درد، تورم و خشکی مفاصل است. علاوه بر این امکان بروز علائم عمومی تر و التهاب در سایر نقاط بدن هم گزارش شده است.
رماتیسم عمدتا مفاصل دست و پا را تحت تاثیر قرار می دهد؛ البته هر یک از مفاصل بدن ممکن است تحت تاثیر رماتیسم قرار بگیرند. آرتریت روماتوئید معمولا مفاصل را به شکل قرینه درگیر می کند. مثلا مفاصل آرنج راست و چپ به صورت همزمان و با شدت یکسان دچار درد می شوند؛ اما این مورد همیشه صادق نیست. علائمی که فرد مبتلا تجربه می کند شامل موارد زیر است:
- درد
این درد در صبح ها و پس از یک دوره بی تحرکی شدیدتر می شود. این درد مفصلی احساسی مشابه تیر کشیدن و سوزش ایجاد می کند.
- خشکی
خشکی مفاصل یا عدم انعطاف پذیری موجب اختلال در حرکت دست ها، پاها و حتی انگشتان می شود. خشکی هم همانند درد اغلب در صبح یا بعد از یک دوره بی تحرکی بدتر می شود.
خشکی صبحگاهی یکی از علائم اصلی نوعی آرتروز با نام استئوآرتریت آرتروز (Osteoarthritis) است. فرد مبتلا دچار ساییدگی و تخریب سطحی مفاصل مفاصل، درد، تغییر شکل مفاصل و محدودیت در حرکت می شود.
- تورم، گرما و قرمزی
التهاب مفاصل درگیر رماتیسم موجب قرمزی، تورم و احساس گرما می شود. این تغییرات با لمس این نواحی قابل مشاهده است. علاوه بر این فرد گرهک یا نودل هایی را در پوست اطراف مفاصل آسیب دیده احساس می کند.
عوامل ایجاد روماتیسم مفصلی
علت اصلی ابتلا به آرتریت روماتوئید مشخص نیست. رماتیسم نوعی بیماری خود ایمنی به حساب می آید. در این نوع از بیماری ها سیستم ایمنی بافت بدن را به عنوان عامل بیگانه شناسایی کرده و به آن حمله می کند.
در طی مبارزه بدن با سلول های بیگانه نوعی آنتی بادی ترشح می شود که موجب از بین بردن باکتری ها، ویروس ها و عوامل عفونت زا می شود. حال در فرد مبتلا به رماتیسم سیستم ایمنی پوشش داخلی مفاصل را هدف قرار داده و به این بافت حمله می کند.
لایه نازک پوشاننده مفاصل یا همان سینوویوم ملتهب، دردناک و نازک می شود. در طی این تغییر نوعی ماده شیمیایی تولید می شود که به بافت های اطراف آسیب می زند. بافت هایی که آسیب می بینند شامل:
- استخوان ها
- غضروف یا بافت کشسانی بین استخوان ها
- تاندون ها یا بافت اتصال دهنده استخوان به عضلات
- رباط ها یا بافت اتصال دهنده استخوان به غضروف
حال تصور کنید رماتیسم درمان نشود و این مواد شیمیایی مکررا در بدن تولید شوند. مفاصل و بافت های اطراف آن دچار آسیب شده و حتی به طور کامل تخریب می شوند. اما علت اصلی حمله سیستم ایمنی به مفاصل چیست؟ در این باره تئوری های زیادی مطرح شده است اما هیچ کدام ثابت نشده اند و علت اصلی این پدیده همچنان نامشخص است.
عوامل افزایش دهنده و عوامل خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی
برخی عوامل، احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- جنسیت: زنان در حدود ۳ برابر بیش تر از مردان در معرض ابتلا به روماتیسم مفصلی قرار دارند.
- سن: این بیماری معمولا در همه سنین رخ می دهد اما در سنین ۳۵ تا ۶۰ سالگی احتمال ابتلا بیش تر است.
- سابقه خانوادگی: در صورت ابتلای یکی از اعضای نزدیک خانواده، احتمال ابتلا افزایش می یابد.
- مصرف برخی داروها: مصرف داروهای ضد بارداری، داروهای هورمون تراپی، داروهای مربوط به اختلالات شیردهی و قاعدگی و داروهای درمان سندرم تخمدان پلیکیستیک، می توانند در افزایش احتمال ابتلا موثر باشند.
- سبک زندگی ناسالم: اعتیاد به مواد مخدر و سیگار، چاقی و رژیم غذایی نامناسب نیز در افزایش احتمال ابتلا اثرگذار خواهد بود.
عوارض
روماتیسم مفصلی می تواند منجر به اختلالاتی در عملکرد جسمانی و کیفیت زندگی ایجاد کند و با درد بسیار و حتی مرگ همراه باشد. هم چنین می تواند باعث ایجاد مشکلاتی دیگر نیز شود:
- چاقی
- بیماری های قلبی مزمن
- سندرم تونل کارپال (فشردگی عصبی میانی دست)
- بیماری بینابینی ریه
- فیبروز ریوی
- درد قفسه سینه
- واسکولیت (التهاب رگ های خونی)
- آسیب مفصل
- میلوپاتی دهانه رحم
- پنومونی (سینه پهلو یا ذات الریه)
- نارسایی کلیه
- پان سیتوپنی (کاهش گلبول های سفید، قرمز و پلاکت خون)
- لنفوم (تومورهای سرطانی)
- ندول های زیر جلدی (غده های چربی زیر پوست)
- مشکلات چشمی
تشخیص روماتیسم مفصلی
روماتیسم تشخیص سختی دارد. بسیاری از بیماری ها موجب خشکی و التهاب مفاصل می شوند و این نشانه لزوما به معنی ابتلا به روماتیسم نیست. از طرفی، آزمایش قطعی ای برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. در صورت مشکوک بودن شخص به ابتلا یا مشاهده علائم، فرد باید به پزشک مراجعه کند. پزشک در چند قدم احتمال ابتلا به این بیماری را بررسی می کند. فرد معمولا مراحل زیر را تشخیص نهایی و دریافت درمان روماتیسم طی می کند.
بیشتر بخوانید: انواع آزمایش هایی که برای تشخیص روماتیسم انجام می شوند
درمان
درمان کامل بیماری وجود ندارد اما برخی درمان های موثر برای کنترل و کاهش جلوگیری از آسیب های بیش تر به اندام ها تجویز می شود. راه های درمان با توجه به شرایط بیمار، نوع بیماری و آسیب های ایجاد شده متفاوت است و می تواند شامل موارد زیر باشد:
۱. داروها
ممکن است طبق صلاحدید پزشک داروهای ضد التهاب استروئیدی و غیر استروئیدی مثل ناپروکسن و ایبوپروفن برای کاهش التهاب مفصل ها تجویز شوند. هم چنین از داروهای ضد روماتیسمی و مهارکننده های ژانوس کیناز برای سرکوب سیستم ایمنی بدن می توان استفاده کرد.
۲. درمان های خانگی
برخی درمان های خانگی روماتیسم مثل موارد زیر می توانند موثر باشند:
- ورزش: تحرک و فعالیت بدنی به افزایش قدرت ماهیچه ها و کاهش فشار وارده به مفاصل جلوگیری می کند. یکی از ورزش های موثر یوگای ملایم است.
- استراحت: خواب کافی و استراحت در کاهش التهابات، درد و خستگی بسیار موثر است.
- وسایل کمکی: وسایلی مثل آتل و بریس می توانند در استراحت و کاهش التهابات و درد مفاصل موثر باشند و هم چنین استفاد از عصا، می تواند کمک کننده ای برای حفظ تعادل هنگام راه رفتن و بالا و پایین رفتن از پله باشد.
- کمپرس سرد و گرم: کمپرس سرد در کاهش درد و التهاب موثر است و کمپرس گرم یا دوش آب گرم می تواند به کاهش سفتی مفاصل و عضلات کمک کند.
- رژیم غذایی: رژیم غذایی ضد التهابی و حاوی امگا ۳، آنتی اکسیدان هایی مثل ویتامین های A، E و C، غذاهای سرشار از فیبر و سبزیجات برای بهبود التهابات و دردها نقش مهمی ایفا می کنند. غذاهایی مثل: ماهی های چرب، گردو، اسفناج، شکلات تلخ، لوبیا قرمز، چای سبز، کلم بروکلی، انواع توت ها و انگور و … بسیار کمک کننده خواهند بود.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت مشاهده هر یک از علائم و داشتن سابقه خانوادگی حتما با یک پزشک متخصص مشورت کنید تا درمان و کنترل بیماری سریعا شروع شود. تشخیص و درمان به موقع می تواند از عواقب جبران ناپذیر جلوگیری کند. شما می توانید با مراجعه به سایت دکتر آسپرین، با یکی از متخصصین مشورت کنید.