بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
وقتی می‌خورید و می‌نوشید، بدن شما مواد مغذی مورد نیاز برای سوخت را جذب می‌کند و هر چیزی که نیاز ندارد از طریق خون به کلیه ها منتقل می‌شود. کلیه‌ها مواد اضافی را تصفیه کرده و ادرار می‌سازند. اگر به نارسایی کلیه مبتلا هستید و دیالیز انجام می‌دهید توصیه می‌شود رژیم غذایی بیماران دیالیزی را رعایت کنید تا از آسیب بیشتر به بدنتان پیشگیری کنید. مهم ترین مواد غذایی که باید از مصرف آنها اجتناب کنید عبارتند از:
- غذاهای حاوی پتاسیم بالا: مانند آووکادو و موز
- غذاهای حاوی سدیم بالا: مانند غذاهای فرآوری شده و کنسروها
- غذایی های حاوی فسفر بالا: مانند لوبیا، عدس و نوشابه‌های تیره رنگ
نارسایی کلیه چیست؟
نارسایی کلیه به این معنی است که یک یا هر دو کلیه فرد، وظیفه اصلی خود را به درستی انجام نمی‌دهند. گاهی اوقات نارسایی کلیه گاهی موقتی است و به سرعت (حاد) ایجاد می‌شود. اما گاهی نارسایی یک بیماری مزمن (طولانی مدت) است که به تدریج بدتر می‌شود. نارسایی کلیه در واقع شدیدترین مرحله بیماری کلیوی است. بدون درمان کشنده است. اگر فردی نارسایی کلیه داشته باشد، ممکن است فقط چند روز یا چند هفته بدون درمان زنده بماند.
نارسایی کلیه می‌تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، ممکن است برخی افراد بیشتر در معرض خطر باشند. افراد دیابتی، دارای فشار خون بالا، سابقه خوانوادگی و افراد بالای ۶۰ سال بیشتر دچار نارسایی کلیه می‌شوند.
همچنین بخوانید: دیالیز صفاقی چگونه انجام می شود؟
علت اهمیت رژیم غذایی مناسب در بیماران دیالیزی چیست؟
به طور کلی انواع درمان دیالیز به عنوان جایگزینی برای عملکرد کلیه هاست و داشتن یک رژیم مناسب می‌تواند در روند درمانی افراد بسیار موثر واقع شود و به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند.
در بیماران دیالیزی کلیه‌ها توانایی دفع مواد اضافی موجود در خون را نداشته و به همین دلیل امکان دارد بدن به نیازهای خاصی از جمله محدودیت در مایعات و یا تغییر رژیم غذایی احتیاج داشته باشد. یعنی یک بیمار دیالیزی بایستی:
- مقدار غذای مصرفی و نوع غذای خود را کنترل کند.
- مطابق با دستور پزشک جلسات همودیالیز خود را مرتب انجام دهد.
- دارو های تجویز شده توسط پزشک را با دوز (مقدار) کافی و سر ساعت مشخص مصرف نماید.
رعایت رژیم غذایی فرد دیالیزی بسیار مهم است. بیمار باید بداند که در طول روز چه مقدار کالری مصرف می‌کند. دریافت کالری می‌تواند از منابع مختلفی مانند پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌های مختلف، فیبرها، مواد معدنی و … باشد.
زمانی که یک بیمار دیالیز می‌شود، بدنش به مواد خاصی احتیاج دارد. یعنی هرچه در مصرف مواد غذایی خود حساسیت داشته باشد و خطوط قرمز خود را رعایت کند سالم‌تر خواهد بود. عدم رعایت رژیم دیالیزی موارد می‌تواند خطر و شدت بیماری را افزایش دهد.
بعد از دیالیز چه بخوریم؟
پس از انجام دیالیز، پیروی از یک برنامه غذایی خاص برای حمایت از سلامت و مدیریت اثرات بیماری کلیوی بسیار مهم است. در اینجا چند توصیه برای رژیم افراد دیالیزی را ذکر می‌کنیم:
افرادی که تحت دیالیز هستند نیاز به پروتئین بیشتری دارند. به این دلیل است که در طول دیالیز پروتئین خود را از دست می‌دهند. بنابراین پس از دیالیز با مشورت پزشک و متخصص تغذیه در هر وعده غذایی و میان وعده یک غذای حاوی پروتئین بگنجانید. گوشت گاو، مرغ، تخم‌مرغ، ماهی، عدس، توفو (پنیر سویا)، بوقلمون، کینوا، گوشت گوساله از جمله بهترین منابع پروتئین برای رژیم دیالیزی هستند.
متن انگلیسی:
“Mini meals and snacks can be a great way to fit more protein into your day. Snack on hardboiled eggs. Mix hardboiled eggs, salmon, shrimp or chicken into a pasta salad. Spread a spoonful of peanut butter on toast.”
ترجمه فارسی: «وعده‌های غذایی کوچک و میان‌وعده‌ها می‌توانند راهی عالی برای قرار دادن پروتئین بیشتر در روز باشند. میان‌وعده تخم‌مرغ آب پز میل کنید. تخم‌مرغ آب‌پز، سالمون، میگو یا مرغ را در سالاد ماکارونی مخلوط کنید. یک قاشق کره بادام زمینی را روی نان تست بمالید.»
به نقل از سایت freseniuskidneycare
بیماران دیالیزی باید میزان مصرف مایعات خود را به دقت کنترل کنند. پس از انجام دیالیز به دلیل از دست دادن مقدار زیادی آب، بهتر است به اندازه کافی آب و مایعات مناسب بنوشید.
میوه‌ها و سبزیجاتی را انتخاب کنید که پتاسیم کمتری دارند، مانند سیب، توت‌ها و آناناس. این مواد می‌توانند ویتامین های ضروری را بدون تحت فشار قرار دادن کلیه ها فراهم کنند.
در رژیم غذایی فرد دیالیزی چربی‌های سالم (مانند روغن زیتون) و کربوهیدرات‌ها را در حد اعتدال بگنجانید. مصرف غلات کامل به دلیل داشتن فسفر باید محدود شوند.
مواد غذایی مجاز در رژیم دیالیزی ها
برای افرادی که رژیم دیالیزی دارند، چندین دسته غذایی وجود دارد که می‌توانند از آنها برای تامین مواد مغذی بدنشان استفاده کنند. در زیر به چند مورد اشاره می‌کنیم:
| دسته غذایی | موارد | توضیحات |
| جایگزین های لبنی |
|
|
| میان وعده و شیرینی |
|
|
| روغن ها |
|
|
| نوشیدنی ها |
|
|
| کربوهیدرات ها |
|
|
این مواد غذایی باید متناسب با نیازهای غذایی فردی باشد. مشورت با متخصص تغذیه و کلیه برای راهنمایی جهت مدیریت موثر دریافت پتاسیم و فسفر، ضروری است.
موارد توصیه شده در رژیم غذایی افراد دیالیزی
درمان دیالیز، برای تنظیم ترکیبات موجود در خون از جمله پتاسیم، سدیم، فسفر و مایعات بدن از اهمیت خاصی برخوردار است. رژیم غذایی بیماران دیالیزی باید به این اصول تنظیم شده باشد. از مواردی که یک بیمار دیالیزی باید به آنها توجه کند و در رژیم غذایی خود قرار دهد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گوشت و پروتئین: برای افراد دیالیزی، مصرف پروتئین بسیار مهم است. چرا که نارسایی کلیه باعث کاهش عملکرد کلیه و افزایش نیاز بدن به پروتئین می‌شود. با این وجود، مصرف گوشت و دیگر منابع پروتئینی باید با دقت انجام شود، زیرا برخی از انواع گوشت، مانند گوشت قرمز، حاوی مقدار زیادی چربی و کلسترول است که ممکن است باعث افزایش فشار خون و در نتیجه تشدید بیماری قلبی شود.
نکته: بهتر است برای مصرف پروتئین، به سراغ منابع پروتئینی مانند مرغ، ماهی، تخم مرغ و لبنیات بروید. قبل از هر گونه تصمیم درباره برنامه مغذی خود باید با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کنید.
- نان و غلات: مصرف نان و غلات در رژیم افراد دیالیزی مهم است. اما در مصرف این گروه غذایی باید دقت کرد. به طور مثال، نان‌های پخته شده با آرد سفید، حاوی مقدار زیادی گلوتن هستند که ممکن است باعث افزایش سطح گلوکز خون شوند. لذا بهتر است به جای آنها از نان های کامل، نان‌های آرد جو، آرد گندم کامل و نان‌های سبوس‌دار استفاده شود. برای مصرف غلات، بهتر است از گندم کامل، برنج قهوه‌ای، جو و ذرت استفاده شود.
- میوه‌ها و سبزیجات: مصرف میوه‌ها و سبزیجات در رژیم غذایی بیمار دیالیزی اهمیت خاصی دارد. زیرا این گروه غذایی حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و آنتی‌اکسیدان‌های مفیدی هستند. توصیه می‌شود از میوه‌هایی که حاوی پتاسیم کمتری هستند استفاده کنید. سیب، گیلاس، انگور، هلو، آناناس، نارنگی، هنوانه و … از بهترین میوه‌ها برای رژیم دیالیزی است. باید به این نکته توجه کرد که اکثر سبزیجات حاوی پتاسیم هستند اما در رژیم غذایی دیالیزی‌ها باید سبزیجاتی با پتاسیم کم انتخاب شوند. می‌توانید روزانه دو تا سه واحد از سبزیجاتی مانند بروکلی، هویج، گل کلم، کرفس، خیار، بادمجان، سیر، کاهو، پیاز و فلفل استفاده کنید.
- شیر و لبنیات: مصرف شیر و لبنیات برای افراد دیالیزی بسیار حائز اهمیت است. این مواد حاوی پروتئین، کلسیم و ویتامین D بوده که برای حفظ سلامت استخوان و عضلات بسیار حائز مفید اند. در عین حال، باید به دقت انتخاب شوند. بهتر است به جای شیر، از محصولات لبنی با کمترین مقدار فسفر مانند پنیر سفید یا پنیر پنیر، ماست کم چرب و دوغ استفاده کنید.
بیشتر بدانید چگونه نتایج سونوگرافی کلیه را تفسیر کنیم؟
مواد غذایی ممنوع در رژیم غذایی دیالیزی ها
نکته کلیدی در تعیین رژیم غذایی دیالیزی‌ها این است که غذاهای پر پتاسیم و فسفر را محدود کنید، از مصرف محصولات کنسرو شده با سدیم بالا خودداری کنید و میوه‌ها و سبزیجات با پتاسیم کمتر را انتخاب کنید. همیشه با پزشک یا متخصص تغذیه خود در مورد توصیه‌های غذایی شخصی بر اساس نیازهای خاص و رژیم دیالیز خود مشورت کنید. در این بخش غذاهایی که باید افراد دیالیزی از مصرف آنها خودداری کنند را لیست کرده‌ایم:
- غذاهای غنی از پتاسیم که باید محدود یا اجتناب کرد: آووکادو، موز، خربزه، طالبی، پرتقال و آب پرتقال، سیب زمینی و سیب زمینی شیرین (مگر اینکه ابتدا در آب خیس شود)، گوجه فرنگی و سس گوجه فرنگی، خرما، کشمش و آلو خشک.
- غذاهای حاوی فسفر را محدود کنید: نوشابه های تیره رنگ، آبجو، نان و غلات کامل، آجیل و دانه ها، لوبیا، نخود و عدس . محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر (به نصف فنجان شیر، نصف فنجان ماست یا ۲۸ گرم پنیر در روز محدود شود)
- غذاهای غنی از سدیم که باید از آنها اجتناب کنید: غذاهای کنسرو شده مانند سوپ، سبزیجات و لوبیا (مگر اینکه انواع کم سدیم باشند).
برای اطلاعات بیشتر: دیالیز در افراد مسن چه عوارضی دارد؟
کلام پایانی
در این مطلب ما به مهمترین الزامات در مورد رژیم غذایی دیالیزی‌ها پرداختیم. مهمترین نکته‌ای که افراد مبتلا به نارسایی کلیه باید به آن توجه کنند این است که مصرف سدیم، خوراکی‌های حاوی نمک و پتاسیم را در رژیم غذایی خود محدود کنند. مسلم است که بدن هر فردی نیازهای غذایی متفاوتی دارد و بهتر است با توجه به نیاز بدنتان و با مشورت متخصص تغذیه و پزشک معالج، برنامه غذایی خود را تنظیم کنید. در بخش دیدگاه‌ها منتظر نظرات و تجربه‌های ارزشمند شما مخاطبین عزیز هستیم.
