بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
سرطان دهانه رحم به رشد سلول های سرطانی در سرویکس یا دهانه رحم گفته میشود. دهانه رحم بخش پایینی رحم است که رحم را به واژن وصل میکند. سرطان دهانه رحم به این معنی است که سرطان از همان دهانه رحم آغاز شده است نه از جای دیگر. اگر از جای دیگری آغاز شده باشد و به دهانه رحم برسد دیگر سرطان دهانه رحم به شمار نمی آید.
سرطان دهانه رحم چگونه ایجاد می شود؟
ویروس پاپیلومای انسانی (human papillomavirus) که به آن به اختصار اچ پی وی (HPV) گفته میشود، گونه های مختلف دارد که برخی از آنها در رخ دادن سرطان دهانه رحم نقش دارند. اچ پی وی عفونت شایعی است که از طریق تماس جنسی گسترش می یابد. هنگامی که این ویروس به بدن شما میرسد، دستگاه ایمنی معمولا جلوی آن را میگیرد و آن را مهار میکند. اگر چه در درصد کمی از مردم، این ویروس سالها میتواند زنده بماند و فرایندی را موجب شود که سلول های سالم را به سرطان تبدیل میکند.
آیا ممکن است سرطان دهانه رحم بدون اچ پی وی ایجاد شود؟
بله ولی بیشتر سرطان های دهانه رحم با اچ پی وی پیوند دارند. با این وجود گونه هایی از این سرطان هستند که اچ پی وی منفی اند یعنی هیچ ارتباطی با ویروس پاپیلومای انسانی ندارند.
دلایل احتمالی این موارد از سرطان دهانه رحم میتواند رخ دادن جهش در برخی ژنها باشد. همچنین سرطان دهانه رحم بدون اچ پی وی میتواند ناشی از گسترش سرطان های دیگر مانند سرطان اندومتر یا سرطان های دیگر باشد.
برخی گونه های این سرطان بدون اچ پی وی در واقع نتیجه منفی کاذب هستند یعنی به دلیلی آزمایش نتوانسته است ویروس را در نمونه شناسایی کند یا ویروس عامل آن از گونه هایی بوده که پرخطر نبوده اند اما در یک تا دو درصد از افراد میتوانند سرطان دهانه رحم ایجاد کنند.
راه های پیشگیری از سرطان دهانه رحم
نخستین گام در پیشگیری از این بیماری، پیشگیری از آلودگی به ویروس اچ پی وی است. با روش های محافظتی مانند استفاده از کاندوم، دریافت واکسن اچ پی وی و غیره میتوانید خود را در برابر این ویروس و سرطان ناشی از آن ایمن کنید.
روش دیگر، غربالگری این سرطان است که میتوان در آن، تغییرات غیر طبیعی سلول های دهانه رحم را پیش از آن که به سرطان تبدیل شوند شناسایی کرد. آزمایش پاپ اسمیر به شناسایی تغییرات پیش سرطانی دهانه رحم کمک میکند بنابراین مطابق برنامه زمانی پیشنهاد شده پاپ اسمیر را انجام بدهید.
گام دیگر در پیشگیری از این سرطان عدم استفاده از محصولات تنباکو است. اگر سیگار یا قلیان میکشید کنار بگذارید. برای ترک، از متخصص کمک بگیرید.
علائم و نشانه های سرطان دهانه رحم
هنگامی که سرطان آغاز میشود ممکن است هیچ نشانه ای نداشته باشد. با گذر زمان که سرطان رشد میکند نشانه های زیر ممکن است پدیدار شوند:
- خونریزی واژن پس از رابطه جنسی، بین پریودها یا پس از یائسگی
- خونریزی قاعدگی که شدید است و بیشتر از همیشه طول میکشد
- ترشحات آبکی و خونی واژن که میتواند بوی بدی هم بدهد
- درد لگن یا درد در رابطه جنسی
برای اطلاعات بیشتر: بیماری های بعد از بروز یائسگی
در چه صورت باید به پزشک مراجعه کنیم؟
هر علامتی دارید که شما را نگران کرده است یا هر چیز غیر طبیعی تجربه میکنید باید به پزشک مراجعه کنید.
عوامل ایجاد سرطان دهانه رحم
این سرطان با تغییر دی ان ای سلول های دهانه رحم آغاز میشود. دی ان ای دربردارنده دستوراتی است که به سلول میگوید چه کاری باید انجامب دهد. این تغییرات دی ان ای به سلول میگویند به تندی تقسیم شود و از سوی دیگر، همانند دیگر سلول ها در زمانی که باید بمیرند، نمی میرند. این باعث میشود انبوهی از سلولها گرد هم بیایند و توده ایجاد کنند که به ان تومور گفته میشود. پس از مدتی ممکن است سلول ها راه خود را به جاهای دیگر باز کرده و به گونه ای افسار گسیخته بافتهای همسایه را درگیر کنند. در این مرحله سرطان تهاجمی شده است.
بیشتر سرطان های دهانه رحم توسط ویروس پاپیلومای انسانی یا اچ پی وی ایجاد میشوند. همان طور که پیشتر گفته شد، این ویروس در بیشتر انسان ها هیچ مشکلی ایجاد نمیکند و معمولا خود به خود از میان میرود اما در برخی میتواند سال ها باقی مانده و رشد کند و سرطان ایجاد کند.
چه عواملی احتمال سرطان دهانه رحم را بیشتر میکند؟
| عوامل | توضیحات |
| استعمال دخانیات | سیگار و قلیان کشیدن احتمال جهش سلولی در سرطان دهانه رحم را افزایش میدهد و توانایی دستگاه ایمنی در مبارزه با دشمنان را کاهش میدهد. هنگامی که عفونت اچ پی وی در کسانی که سیگاری هستند روی میدهد، عفونت معمولا زمان بیشتر طول میکشد تا از میان برود و احتمال برطرف شدن آن کمتر از دیگران است. |
| داشتن شمار بالای شریک جنسی | احتمال آلودگی به اچ پی وی را افزایش میدهد. هر چه شریک جنسی کمتری داشته باشید این ریسک کمتر میشود. |
| آغاز کردن زود هنگام فعالیت جنسی | آغاز فعالیت جنسی در سنین کم خطر ابتلا به اچ پی وی را افزایش میدهد |
| داشتن عفونت جنسی دیگر | ذاشتن بیماری های مقاربتی احتمال اچ پی وی را افزایش میدهد و این یعنی احتمال این سرطان نیز کمی بیشتر میشود. از دیگر عفونت های جنسی میتوان به تبخال تناسلی، کلامیدیا، سوزاک، سیفیلیس و ایدز اشاره کرد. |
| کسانی که دچار ضعف دستگاه ایمنی شده اند | این افراد اگر به اچ پی وی آلوده شوند بیشتر در خطر سرطان دهان رحم قرار دارند. یکی از عوامل ضعف دستگاه ایمنی مصرف داروهای سرکوب کننده ایمنی (کورتون) است. |
| قرارگیری در معرض داروهای جلوگیری از سقط | اگر مادر شما دارویی به نام دی اتیل استیل بسترول diethylstilbestrol که به DES نیز شناخته میشود در بارداری استفاده کرده باشد، ریسک سرطان دهانه رحم در شما بیشتر میشود. این دارو در دهه پنجاه میلادی برای پیشگیری از سقط جنین به کار میرفت و با نوعی سرطان دهانه رحم به نام آدنوکارسینوم سلول شفاف ( lear cell adenocarcinoma ) پیوند داشت. |
انواع سرطان دهانه رحم
این سرطان بر اساس نوع سلول هایی که در آنها سرطان آغاز شده است به دو گونه دسته بندی میشوند:
- کارسینوم سلولهای سنگفرشی: این سرطان های دهانه رحم در سلول های نازک و تخت دهانه رحم به نام سلول های سنگفرشی آغاز میشوند. سلولهای سنگفرشی بخش بیرونی دهانه را میپوشانند. بیشتر سرطان های رحم از این گونه اند.
- آدنوکارسینوم: این گونه سرطان در سلول های غده ای ستونی شکلی که گذرگاه دهانه رحم را میپوشاند، آغاز میشود.
به یاد داشته باشید گاهی هر دو نوع سلول های نامبرده در سرطان درگیر هستند و در موارد بسیار نادر هم سرطان در سلول های دیگری به جز این دو گونه، آغاز میشود.
تشخیص
گام نخست غربالگری است. بیشتر نهادهای پزشکی پیشنهاد میکنند غربالگری سرطان دهانه رحم از سن ۲۱ سالگی در کسانی که فعالیت جنسی را آغاز کرده اند، انجام شود. این آزمایش بسته به نتیجه، یک یا سه سال یک بار باید تکرار شود. غربالگری سرطان رحم شامل پاپ اسمیر و تست دی ان ای اچ پی وی است.
برای اطلاعات بیشتر: آزمایشهای ضروری سلامت زنان
روش های نمونه برداری دهانه رحم چگونه است؟
اگر پزشک به این سرطان مشکوک باشد، پس از معاینه، احتمالا از دستگاهی به نام کولپوسکوپ برای معاینه دقیق تر دهانه رحم و بررسی نشانه های سرطان استفاده میکند. در کولپوسکوپی نمونه ای هم از سلول های دهانه برداشته میشود تا به آزمایشگاه فرستاده شود.
برای برداشت نمونه پزشک ممکن است یکی از دو گزینه زیر را انجام دهد:
- نمونه برداری با پانچ (سوراخ کردن): در این روش از ابزار تیزی برای برداشتن یک تکه کوچک از بافت های دهانه رحم استفاده میشود.
- کورتاژ اندوسرویکال: در این روش از ابزاری قاشقی شکل و کوچک به نام کورت یا یک فرچه باریک برای گرد آوری نمونه از دهانه رحم استفاده میشود.
اگر نتیجه این آزمایش ها نگران کننده باشد، گامهای بعدی میتواند دربردارنده موارد زیر باشد:
- نمونه برداری با حلقه برقی: در روش حلقه برقی یا الکتریکال وایر لوپ Electrical wire loop از یک سیم الکتریکی با ولتاژ پایین استفاده میشود تا نمونه کوچکی از بافت برداشته شود. معمولا این کار در مطب انجام میشود. پیش از این کار، دارویی برای بی حس کردن جایگاه نمونه برداری به بیمار داده میشود تا درد کمتری احساس کند. به این روش الکتروسرجری با لوپ loop electrosurgical excision یاLEEP نیز گفته میشود.
- نمونه برداری مخروطی: روش بیوپسی مخروطی یا کونیزاسیون گونه ای نمونه برداری است که در آن پزشک میتواند سلول های عمقی تر دهانه رحم را برای آزمایش بردارد. نمونه برداری مخروطی معمولا در بیمارستان انجغام میشود و پیش از انجام آن، بیمار به حالتی شبیه به خواب عمیق فرو میرود تا چیزی حس نکند.
برای اطلاعات بیشتر: مراقبت های قبل و بعد از هیستروسکوپی
روش های درمان سرطان دهانه رحم
این نوع سرطان ها که هنوز پیشروی نکرده اند و کوچک هستند، معمولا تنها با عمل جراحی درمان میشوند. درمان های دیگری که در مراحل پیشرفته تر سرطان ممکن است انجام شود شیمی درمانی، پرتو درمانی (رادیوتراپی)، درمانهای هدفمند و ایمنی درمانی هستند.
عواملی که تعیین کننده روش درمان این سرطان هستند عبارتند از:
- اندازه تومور
- پیشروی یا گستردگی سرطان
- سن و تندرستی بیمار
- نیاز یا عدم نیاز به بارداری در آینده
۱. عمل جراحی
گزینه های جراحی درمان سرطان دهانه رحم این گونه هستند:
- برای سرطان های بسیار کوچک، توده سرطانی با نمونه برداری مخروطی برداشته میشود و این تنها کاری است که نیاز است انجام شود. برای زنانی که میخواهند در آینده باردار شوند و سرطانشان بسیار کوچک است این روش را میتوان پیشنهاد کرد.
- برای سرطانهای کوچکی که با بیوپسی مخروطی نمیتوان برداشت، عملی به نام تراکلیکتومی (trachelectomy) رادیکال انجام میشود. در این عمل جراحی دهانه رحم و بخشی از بافتهای پیرامون آن برداشته میشوند اما هنوز خود رحم در جای خود می ماند از این رو بیمار میتواند در آینده باردار شود.
- برای بیشتر سرطان های دهانه رحم که به بخشهای دورتر از دهانه رحم یا سرویکس گسترده نشده اند، بهترین درمان عمل جراحی در آوردن رحم یا هیسترکتومی رادیکال است. در این روش دهانه رحم، رحم و بخشی از واژن و گره های لنفاوی پیرامون برداشته میشود تا احتمال عود سرطان به کمترین اندازه برسد. در هیسترکتومی رادیکال سرطانی که هنوز به جایی گسترش نیافته است کامل درمان میشود و احتمال برگشت آن بسیار کمتر است ولی بیمار دیگر توانایی بارداری را از دست میدهد.
- برای این سرطان های بسیار کوچک که هنوز به جایی گسترش نیافته است میتوان هیسترکتومی کم تهاجمی یا لاپاراسکوپی انجام داد. در این روش برشهای کوچکی در شکم ایجاد میشود و از راه این سوراخ ها، رحم برداشته میشود. کسانی که از لاپاراسکوپی برای هیسترکتومی استفاده میکنند دوره بهبودی کوتاهتری داشته و مدت زمان کمتری در بیمارستان بستری می مانند. اگر چه برخی پژوهشها نشان میدهند برداشتن رحم با لاپاراسکوپی در درمان سرطان دهانه رحم ممکن است کمتر از هیسترکتومی کامل کارامد باشد. در مورد معایب و مزایای هر یک از این دو روش در آوردن رحم با پزشک گفتگو کنید.
۲. رادیوتراپی
در رادیوتراپی یا پرتو درمانی پرتوهای قدرتمند به جایگاه تومور تابانده میشوند تا سلولهای سرطانی را نابود کنند. این انرژی ممکن است از پرتوی ایکس، پرتونها یا منابع دیگر گرفته شده باشد. در درمان سرطانهای دهانه رحم که به فراتر از دهانه رحم گسترش یافته اند معمولا از ترکیب شیمی درمانی و پرتو درمانی در اولین مرحله درمانی استفاده میشود. همچنین پس از جراحی برای کاهش خطر عود سرطان ممکن است این دو درمان به کار گرفته شوند.
رادیوتراپی درمان سرطان دهانه رحم چگونه است؟
شیمی درمانی در واقع داروهای قوی هستند که برای کشتن سلول های سرطانی استفاده میشوند. کاربردهای شیمی درمانی در درمان سرطان به این گونه است:
- برای سرطان دهانه رحمی که به فراتر از دهانه رحم گسترش یافته است، دوز پایین شیمی درمانی همراه با پرتو درمانی معمولا پیشنهاد میشود. دلیل آن این است که شیمی درمانی میتواند تاثیر پرتو درمانی را افزایش دهد.
- در سرطان های بسیار پیشرفته دهانه رحم، برای کمک به کم کردن علائم سرطان و بهبود زندگی بیمار ممکن است از دوز بالای شیمی درمانی استفاده شود.
- همچنین برای کوچک کردن سرطان پیش از جراحی، ممکن است شیمی درمانی انجام شود تا بتوان در جراحی همه سرطان را برداشت.
برای اطلاعات بیشتر: مراکز درمان سرطان در تهران
۳. درمان هدفمند
در درمان هدفمند از داروهایی استفاده میشود که به مواد شیمیایی یا پروتئینی ویژه ای در سلول های سرطانی یورش میبرند. با مهار کردن این مواد شیمیایی، سلول های سرطانی می میرند. درمان هدفمند معمولا همراه با شیمی درمانی استفاده میشود و برای سرطان های پیشرفته دهانه رحم ممکن است پیشنهاد شود.
۴. ایمنی درمانی
ایمنی درمانی یا ایمنوتراپی درمان سرطان رحم دارویی است که به دستگاه ایمنی کمک میکند سلول های سرطانی را بکشد. دستگاه ایمنی با میکروبها و سلول هایی که بیگانه به شمار می آیند مبارزه میکند اما سلول های سرطانی گاهی میتوانند با ترفندهایی از چشم دستگاه ایمنی پنهان بمانند. ایمنی درمانی به سلولهای دستگاه ایمنی کمک میکند سلولهای سرطانی را شناسایی و نابود کنند.
در این سرطان ایمنی درمانی زمانی پیشنهاد میشود که سرطان پیشرفت کرده و یا این که درمان های دیگر پاسخگو نبوده اند.
۵. درمان یا مراقبت تسکینی
درمان تسکینی زمانی پیشنهاد میشود که سرطان بسیار پیشرفت کرده و درد و ناراحتی زیادی برای بیمار ایجاد کرده است. درمانهای تسکینی به آرام شدن بیمار کمک میکنند.
