بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
سرطان روده بزرگ چیست؟
سرطان روده بزرگ یا کلورکتال به سرطانی گفته می شود که در روده بزرگ یا راست روده آغاز می شود. از این سرطان ها بسته به جایی که آغاز شده است میتوان به سرطان کلون یا رکتال نیز یاد کرد. سرطان روده بزرگ (کلون) و راست روده (رکتال) چون اغلب ویژگی های همانند بسیاری دارند، با یکدیگر در دسته سرطان کلورکتال جای میگیرند اگر چه ما به مجموع آنها سرطان روده بزرگ میگوییم.
پولیپ و سرطان روده بزرگ
بیشتر موارد سرطان کلورکتال به صورت یک توده در لایه درونی روده که به آن پولیپ میگوییم، آغاز می شوند. پولیپ روده وضعیتی بسیار شایع است به ویژه در سنین بالاتر.
باید بدانید بیشتر پولیپ ها نخست غیر سرطانی و خوش خیم هستند. برخی از آنها با گذر زمان تغییر ماهیت می دهند و به سرطان تبدیل می شوند. این فرایند می تواند سال ها طول بکشد. تغییر یک پولیپ به سرطان بستگی به نوع پولیپ نیز دارد. پولیپ روده انواع گوناگون دارد.
انواع پولیپ روده
- پولیپ های آدنوماتوز (آدنوماز)
پولیپ های آدنوماتوز گاهی به سرطان تبدیل می شوند. از این رو به این پولیپ ها وضعیت پیش سرطانی نیز میتوان گفت. سه نوع آدنوماز وجود دارند: توبولار (tubular)، ویلوس (Villous) و توبولو ویلوس (Tubulovillous). آدنوماز توبولار شایع ترین نوع پولیپ های آدنوماتوز هستند. آدنوماز ویلوس کم شایع ترین نوع این پولیپ ها هستند ولی بیشتر احتمال سرطانی شدن دارند.
- پولیپ های التهابی و پولیپ های هایپرپلازی
این پولیپ ها شایع هستند اما روی هم رفته پیش سرطانی به شمار نمی آیند. برخی افرادی که پولیپ هایپرپلازی بزرگ (بزرگتر از یک سانتیمتر) دارند ممکن است نیاز باشد بیشتر غربالگری سرطان کلورکتال را انجام بدهند.
- پولیپ های دندانه دار مسطح (Sessile serrated polyps) و آدنوماز دندانه دار معمولی (traditional serrated adenomas)
این پولیپ ها اغلب همانند آدنوماز رفتار می کنند و ریسک تبدیل شدن آنها به سرطان بیشتر است. عوامل دیگری که احتمال تبدیل پولیپ به سرطان را بیشتر می کنند یا می توانند افزایش ریسک سرطان کلورکتال را به دنبال داشته باشند به این گونه هستند:
- اندازه بزرگ (بزرگتر از یک سانتیمتر)
- شمار بیشتر (بیشتر از سه پولیپ)
- بافت شناسی دیسپلازی در پولیپ ( به این معنی که سلول ها در زیر میکروسکوپ غیر طبیعی باشند اگر چه هنوز سرطانی نشده نباشند)
آشنایی با آناتومی روده بزرگ و راست روده
شکل- در تصویر بالا برش عرضی از بافت و لایه های یک روده سالم را میبینید. در تصویر پایین، لایه های دیواره روده بزرگتر نشان داده شده اند. لایه ها از بالا به پایین (از درون به بیرون لوله روده) به ترتیب: اپلی تلیوم، بافت همبند، لایه ماهیچه ای نازک، لایه زیر مخاطی، لایه ماهیچه ای ضخیم، لایه ساب سروزا و سروزا هستند. لایه اپی تلیوم، بافت همبند و لایه ماهیچه ای نازک بر روی هم لایه مخاطی روده را تشکیل می دهند.
برای شناخت بهتر سرطان روده بزرگ، بهتر است نخست با ساختار و کارکرد نرمال روده بزرگ آشنا شویم.
روده بزرگ بخشی از دستگاه گوارش است که پس از روده کوچک قرار دارد و یک لوله ماهیچه ای به درازای ۱.۵ متر است. روده بزرگ خود به چهار بخش اصلی دسته بندی می شود:
بخش بالا رونده یا صعودی که نخستین بخشی از روده بزرگ است که غذا به آن میرسد (سمت راست شکم). سپس بخش دوم که روده عرضی نام دارد و از راست به چپ شکم به صورت افقی کشیده شده است. بخش سوم روده پایین رونده یا نزولی است که در سمت چپ شکم به پایین امتداد می یابد و بخش چهارم که به آن سیگموئید نیز میگویند چون شکل S مانند دارد . این بخش پایانی روده بزرگ به راست روده می پیوندد. راست روده یا رکتوم بخشی از روده است که در ادامه روده بزرگ قرار دارد و از سوی دیگر به مقعد میرسد.
کارکرد روده بزرگ
روده بزرگ آب و نمک را از مواد غذایی که روده کوچک را پشت سر گذاشته است میگیرد و مواد زاید را در طول خود جا به جا میکند تا به راست روده برساند. راست روده که ۱۵ سانتیمتر است مواد زاید را به مقعد رسانده و از این سوراخ، از بدن بیرون میراند. ماهیچه حلقوی شکلی که به آن اسفنکتر میگوییم، دور تا دور مقعد قرار دارد و سوراخ مقعد را میبندد تا هنگامی که بخواهید دفع انجام بدهید.
چگونگی گسترش سرطان روده
اگر در پولیپ روده سرطان شکل بگیرد، میتواند رشد کرده و به درون دیواره روده یا راست روده گسترش یابد. دیواره روده و راست روده از چندین لایه ساخته شده است. سرطان کلورکتال در درونی ترین لایه دیواره که لایه مخاطی روده است آغاز میشود و میتواند به عمق دیواره نفوذ کرده و بخشی از لایه های دیگر و یا همه آنها را در بر بگیرد.
هنگامی که سلول های سرطانی دیواره روده افزایش می یابند، به رگ های خونی یا رگ های لنفاوی پیرامون می توانند گسترش یابند. رگ های لنفاوی کانال های ریزی هستند که مایعات و مواد زاید را از سرتاسر بدن گردآوری و دفع میکنند. سرطان می تواند از رگ های خونی یا لنفاوی به گره های لنفاوی نزدیک و یا بخش های دور بدن برسد.
تعیین مرحله سرطان روده
مرحله سرطان نشان دهنده میزان گستردگی سرطان است به این گونه که هر چه سرطان بیشتر به دیواره روده نفوذ کرده باشد یا به بخش های دیگر بدن رسیده باشد مرحله سرطان بالاتر است. پس از تشخیص سرطان، آزمایش هایی انجام می شود تا میزان گسترش آن روشن شود. آزمایش های مرحله بندی سرطان دربردارنده اسکن هایی از شکم، لگن و سینه است. ممکن است از همه بدن تصویربرداری انجام شود. در تصویربرداری، جا و اندازه سرطان روده آشکار می شود. معمولا پزشک تا عمل جراحی روده را انجام ندهد نمیتواند با قطعیت مرحله سرطان را به شما بگوید.
تعیین مرحله سرطان روده از ۰ تا ۴
مرحله سرطان روده بزرگ از ۰ تا ۴ دسته بندی شده است. مرحله صفر به این معنی است که سرطان هنوز در دیواره درونی روده است و به لایه دیگری نفوذ نکرده است. سرطان مرحله چهار سرطانی است که پیشرفت کرده و به بخش های دیگر بدن رسیده است یعنی به اصطلاح متاستاز داده است.
انواع سرطان روده بزرگ
بیشتر سرطان های کلورکتال، آدنوکارسینوم (adenocarcinomas) هستند. این سرطان ها از سلول هایی آغاز می شوند که مخاط می سازند تا سطح روده را لغزنده کنند تا حرکت مواد در درون آن آسانتر انجام شود.
هنگامی که از سرطان کلورکتال سخن به میان می آید، تقریبا همیشه این نوع سرطان منظور است. برخی زیر شاخه های آدنوکارسینوم مانند signet ring و mucinous دورنمای بدتری نسبت به گونه های دیگر آن دارند.
انواع دیگر آن که بسیار کمتر شایع هستند این موارد را در بر می گیرند:
- تومورهای کارسینوئید: این سرطان از سلول های ویژه هورمون ساز روده آغاز می شوند.
- تومورهای استرومایی گوارشی (Gastrointestinal stromal tumors): این تومورها از سلول های عصبی دیواره دستگاه گوارش به وجود می آیند. برخی انواع این تومورها سرطانی نیستند (خوش خیم هستند) . تومورهای استرومایی گوارشی بیشتر وقتها در روده کوچک و معده یافت می شوند و کمتر در روده بزرگ یا راست روده دیده می شوند.
- لنفوم: لنفوم سرطان دستگاه ایمنی است و بیشتر در گره های لنفاوی آغاز می شوند اما ممکن است در روده بزرگ، راست روده یا اندام های دیگر نیز ایجاد شوند.
- سارکوم: این وضعیت در رگ های خونی، لایه های ماهیچه ای یا بافت های همبند دیگر دیواره روده آغاز میشود. سارکوم روده وضعیتی نادر است.
علائم سرطان روده
بسیاری از کسانی که دچار این نوع سرطان هستند نخست هیچ نشانه ای ندارند. هنگامی که نشانه ها بروز می کنند، بسته به اندازه و جایگاه سرطان علائم می تواند متفاوت باشد.
علائم و نشانه های آن می تواند چنین باشد:
- تغییر الگوی دفع (برای نمونه اسهال یا یبوست پی در پی)
- خونریزی مقعدی یا وجود خون در مدفوع
- نفخ یا ناراحتی در شکم
- احساس تخلیه نشدن کامل روده در اجابت مزاج
- خستگی یا ضعف
- کاهش وزن بی دلیل
یادتان باشد همیشه چنین نیست که این نشانه ها را داشته باشید بلکه در بیشتر موارد سرطان در مراحل اولیه نشانه ای ایجاد نمیکند. به همین علت، غربالگری از ۵۰ سالگی پیشنهاد می شود.
چگونگی ایجاد سرطان روده
این بیماری هنگامی رخ می دهد که به دلیلی دی ان ای سلول های دیواره روده تغییر می کند. یک دی ان ای سلولی دستورهایی در بر دارد که به سلول میگوید چه کاری باید انجام بدهد. هنگامی که دی ان ای تغییر می کند، سلول درست رفتار نمیکند. اگر این تغییر باعث شود سلول به سرعت تکثیر شود، در زمان برنامه ریزی شده نمیرد و و کار خود را درست انجام ندهد، توده تشکیل می شود. این در حالی است که سلول های سالم به عنوان بخشی از چرخه طبیعی خود در زمان برنامه ریزی شده می میرند و جای خود را به سلول های تازه نفس می دهند.
جهش دی ان ای باعث می شود شمار بسیاری سلول ساخته شود و توده ای به نام تومور به وجود بیاید. این سلول های به سرعت در حال گسترش، بافت های سالم بدن را نابود می کنند و پیش می روند. با گذر زمان سلول ها ممکن است دیواره های اندامی که درون آن هستند را شکافته و به بخش های دیگر بدن گسترش یابند. هنگامی که سرطان گسترش می یابد به آن متاستاز می گوییم.
عوامل افزایش دهنده سرطان
علت دقیق آن هنوز شناسایی نشده است اما پژوهش ها نشان می دهند عوامل افزایش دهنده سرطان روده شامل موارد زیر می شوند:
- افزایش سن: سرطان روده بزرگ در هر سنی می تواند رخ دهد اما بیشتر کسانی که گرفتار این بیماری هستند بالای ۵۰ سال سن دارند. شوربختانه شمار بیماران با سن کمتر از ۵۰ سال رو به افزایش است.
- نژاد: آمار سرطان روده بزرگ در برخی نژادها بیشتر است.
- سابقه پولیپ یا سرطان روده در گذشته: اگر پیش تر سرطان روده داشته اید یا پولیپ روده دارید ریسک سرطان در شما بیشتر می شود.
- بیماری التهابی روده: به هر التهابی در روده بیماری التهابی روده گفته نمی شود بلکه برخی وضعیت های پزشکی هستند مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی) که از دست بیماری های التهابی روده به شمار می آیند و باعث درد و ورم روده می شوند. این بیماری ها احتمال سرطان روده را افزایش می دهند.
- برخی سندرم های ارثی: برخی تغییرات دی ان ای که به ارث برده می شوند، احتمال این بیماری را افزایش می دهند. شایعترین سندرم های ارثی در این زمینه، سندرم لینچ و پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی هستند.
- سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ: اگر خویشاوند خونی دارید که دچار سرطان روده شده است، احتمال آن در شما بیشتر است. اگر بیش از یکی از خویشاوندان نزدیکتان دچار این بیماری شده است احتمال بیماری در سایر خویشاوندان خونی نزدیک باز هم بیشتر می شود.
- برنامه غذایی کم فیبر و پرچربی: سرطان روده بزرگ و راست روده با تغذیه پیوند دارد. برخی پژوهش ها نشان می دهند سبک غذایی کم فیبر و پرچربی و پرکالری و به ویژه مصرف زیاد گوشت قرمز یا فراورده های آن (به ویژه سوسیس، کالباس، ژامبون و از این قبیل گوشتهای فراوری شده) زمینه را برای سرطان فراهم می آورد.
- سبک زندگی کم تحرک: کسانی که کم تحرک هستند و جنب و جوش زیادی ندارند بیشتر احتمال دارد که دچار سرطان روده شوند. فعالیت بدنی پیوسته به کاهش خطر این بیماری کمک می کند.
- دیابت: کسانی که دیابت دارند یا مقاومت به انسولین پیدا کرده اند بیشتر در خطر سرطان روده قرار دارند.
- چاقی: کسانی که چاق هستند بیشتر دچار سرطان روده بزرگ و همچنین مرگ ناشی از سرطان روده می شوند.
- دخانیات: کسانی که سیگار یا قلیان می کشند به طور کلی بدنشان دچار التهاب بیشتری بوده و آمار برخی سرطان ها مانند سرطان روده بزرگ در آنها بیشتر است.
- الکل زیاد: نوشیدن زیاد الکل ریسک سرطان روده بزرگ را بیشتر می کند.
- پرتو درمانی: کسانی که در ناحیه شکم پرتو درمانی انجام داده اند تا سرطان پیشین در این ناحیه را درمان کنند، بیشتر از افراد عادی ممکن است دچار این نوع سرطان شوند.
برای توضیحات بیشتر عوامل افزایش دهنده سرطان روده و راه های جلوگیری و کنترل آن کلیک کنید.
روش های تشخیص سرطان روده
آزمایش ها و روش هایی که برای شناسایی این سرطان به کار گرفته می شوند دربرگیرنده موارد زیر هستند:
استفاده از دستگاهی مانند کلونوسکوپ برای دیدن و بررسی درون روده ها: مزیت کلونوسکوپی در این است که می توان همزمان با معاینه، پولیپ یا هر بافت مشکوکی که مشاهده می شود را برداشته و برای بررسی به آزمایشگاه فرستاد. در روش های دیگر در صورت مشاهده پولیپ، باید کلونوسکوپی انجام شود تا پولیپ برداشته شود.
آزمایش خون: آزمایش خون نمی تواند سرطان روده را تشخیص دهد اما سرنخ های خوبی درباره چگونگی سلامت روده و کارکرد کبد و کلیه و عوارض احتمالی بیماری در اختیار پزشک قرار میدهد. گاهی سرطان روده بزرگ پروتئینی به نام آنتی ژن کارسینو امبریونیک (CEA) میسازد. با آزمایش خون میزان این پروتئین در گذر زمان را میتوان بررسی کرد. نتیجه می تواند نشان دهد آیا سرطان به درمان پاسخ می دهد یا نه. پس از درمان هم اگر در آزمایش خون مقدار زیادی پروتئین سی ای ای دیده شود میتواند نشان دهنده برگشت سرطان باشد.
نمونه برداری: اگر پزشک به سرطان مشکوک باشد، نمونه برداری یا بیوپسی انجام میدهد. بیشتر وقتها این کار در کلونوسکوپی انجام میشود اما گاهی نیاز است که عمل جراحی برای برداشتن بافت انجام شود.
بیشتر بخوانید: راه های درمان کولیت روده
روش های درمان سرطان روده بزرگ
اولین گام درمان سرطان معمولا عمل جراحی برداشتن توده سرطانی است. پس از آن بسته به شرایط پزشک ممکن است پرتو درمانی و شیمی درمانی نیز پیشنهاد کند. این به مرحله سرطان، جایگاه توده و شرایط بدنی شما بستگی دارد.
راه های پیشگیری
بهترین راهکار پیشگیری از سرطان روده بزرگ، غربالگری است. در گذشته سن ۵۰ سالگی برای آغاز غربالگری سرطان روده پیشنهاد میشد اما اکنون پزشکان پیشنهاد می کنند از سن ۴۵ سالگی غربالگری آغاز شود. در کسانی که خطر سرطان روده بزرگ بیشتر است (مانند کسانی که در خانواده سابقه سرطان روده دارند) سن غربالگری کمتر بوده و ممکن است فواصل بین آن نیز کمتر باشد.
چندین آزمایش برای غربالگری سرطان روده در دسترس هستند که یکی از مطمئن ترین آنها، کلونوسکوپی است.
از دیگر روش های پیشگیری از آن میتوان موارد زیر را نام برد:
- افزودن میوه و سبزیجات بسیار و غلات سبوس دار به برنامه غذایی
- کاهش مصرف الکل در کسانی که الکل مینوشند
- ترک سیگار و دیگر دخانیات
- انجام ورزش در بیشتر روزهای هفته
- داشتن وزن سالم و نرمال
برای اطلاع از انواع اختلالات و بیماری های روده که بین افراد شایع هستند کلیک کنید.
سخن پایانی
بیماری سرطان روده بزرگ اگر چه شایع است ولی یکی از درمان پذیرترین سرطان هاست اگر زود شناسایی شود. از این رو بهتر است از سن پیشنهاد شده یعنی ۴۵ سالگی غربالگری را آغاز کنید. اگر نتیجه آزمایش نرمال باشد، معمولا تا ۱۰ سال دیگر (بسته به روش غربالگری و سن و شرایط شما) نیازی به غربالگری ندارید. در غربالگری پولیپ نیز برداشته می شود و خطر سرطان تا اندازه چشمگیری پایین می آید. بنابراین با انجام به هنگام آزمایش های غربالگری می توانید تا اندازه ای از این بیماری پیشگیری کنید.
