بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
سرطان پوست به رشد سلول های غیر طبیعی در پوست گفته می شود که اغلب در جایی از بدن رخ می دهد که بیشتر در معرض آفتاب قرار گرفته است اما این وضعیت میتواند در جایی از پوست که در معرض آفتاب نبوده است نیز دیده شود.
سه گونه برجسته سرطان پوست کارسینوم سلول های سنگفرشی، کارسینوم سلول های قاعده ای و ملانوما هستند. با پرهیزتر از تابش آفتاب و دیگر گونه های تابش پرتوهای فرابنش، می توانید ریسک سرطان پوست را کم کنید.
سرطان پوست بیشتر در جاهایی آغاز می شود که پوست زیاد آفتاب خورده است مانند پوست سر، چهره، لب ها، گوش ها، گردن، سینه و دست ها در زنان. اگر چه در نواحی که به ندرت به آن ها آفتاب میخورد مانند کف دست و ناخن و ناحیه تناسلی هم این پدیده ممکن است روی دهد.
علت سرطان پوست
سرطان پوست زمانی رخ میدهد که جهشی در دی ان ای سلول های پوست روی میدهد. این جهش ها باعث می شوند سلول به گونه ای خارج از کنترل رشد کرده و توده ای از سلول های سرطانی را به وجود بیاورد.
بیشتر موارد آسیب دیدگی دی ان ای در سلول های پوست ناشی از تابش فرابنفش از خورشید است. لامپ های برنزه کننده نیز با داشتن تابش فرابنفش همین آسیب را به دنبال دارند.
با این حال همه موارد این سرطان از آسیب های فرابنفش نیستند و عوامل دیگری مانند قرار گیری در معرض سموم یا وضعیت هایی مانند ضعف سیستم ایمنی (مانند ایدز) نیز میتوانند در آن نقش داشته باشند.
علائم انواع سرطان پوست
انواع سرطان پوست به این گونه هستند:
- کارسینوم سلول های قاعده ای
- ملانوما
- سرطان پوست غیر ملانوما
- کارسینوم سلول های سنگفرشی
۱. علائم سرطان کارسینوم سلول های قاعده ای (Basal cell carcinoma)
معمولا در جاهایی از پوست که زیاد آفتاب میخورند مانند صورت یا گردن اتفاق می افتد و علائم آن میتواند به این گونه پدیدار شود:
- برجستگی یا جوش مومی یا مرواریدی مانند
- ضایعه تخت شبیه به جای زخم به رنگ قهوه ای یا رنگ پوست
- زخم خونریزی دهنده که خوب میشود اما دوباره برمیگردد
۲. نشانه های سرطان کارسینوم سلولهای سنگفرشی (squamous cell carcinoma)
در بیشتر وقت ها کارسینوم سلول های سنگفرشی در جاهایی که زیاد آفتاب میخورند رخ میدهد. اگر چه در کسانی که پوست تیره دارند اگر سرطان پوست اتفاق بیفتد بیشتر احتمال دارد که در جاهایی که پوست زیاد آفتاب نمیخورد دیده شود. نشانه های کارسینوم سلول های سنگفرشی به این گونه میتوانند باشند:
- ندول سفت و قرمز
- ضایعه پوستی تخت با سطح پوسته پوسته
۳. علائم سرطان ملانوما (Melanoma)
ملانوما در هر جایی از بدن میتواند رخ دهد. نشانه های ملانوما این چنین است:
- خال های قهوه ای رنگ بزرگ با لکه های تیره تر
- خالی که رنگ، اندازه یا ویژگی های دیگر آن تغییر کرده یا خونریزی کرده است.
- ضایعه کوچکی با لبه های نامنظم و بخشهایی که رنگ آن به قرمز، صورتی، سفید، آبی یا سیاه – آبی می زند.
- ضایعه دردناکی که میخارد یا میسوزد.
- ضایعات تیره رنگ روی کف دست، پاشنه، سر انگشت ها یا غشای مخاطی داخل دهان، بینی، واژن یا مقعد
تفاوت سرطان پوست در زنان و مردان
سرطان پوست در مردان بیشتر در صورت و بدن و در زنان بیشتر در پایین پاها دیده میشود. ملانوما هم در زنان و هم در مردان میتواند روی پوستی که در معرض آفتاب نبوده است آغاز شود.
انواع کمتر شایع سرطان پوست
- سارکوم کاپوسی (Kaposi sarcoma): گونه نادری از سرطان پوست که در رگهای خونی پوست آغاز میشود و باعث ایجاد لکه های بنفش یا قرمز در پوست یا غشای مخاطی میشود. این بیماری بیشتر در افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند مانند بیماران ایدز یا کسانی که به دلیل دریافت عضو پیوندی، داروهای سرکوب کننده ایمنی مانند کورتون استفاده میکنند رخ میدهد.
- کارسینوم سلول مرکل: کارسینوم سلول مرکل باعث ایجاد غده های سفت و براق در پوست یا درست در زیر آن و داخل فولیکول مو میشود. کارسینوم سلول مرکل در بیشتر وقت ها در سر، گردن و تنه دیده میشود.
- کارسینوم غده سباسه: این سرطان تهاجمی و کم شایع در غدد چربی پوست آغاز میشود. کارسینوم غدد سباسه معمولا به صورت غده های بی درد و سفت پدیدار میشود و در هر جایی از بدن ممکن است رخ دهد اگر چه بیشتر در پلک ها دیده میشود. از این رو بسیاری از وقت ها با مشکلات دیگر پلک چشم اشتباه گرفته میشود.
بیشتر بخوانید: چگونه پوسته پوسته شدن بدن را درمان کنیم
عوامل زمینه ساز سرطان پوست
برخی عوامل احتمال آن را افزایش می دهند:
- رنگ پوست: پوست های روشن چون از ملانین کمتری برخوردار هستند پوشش محافظتی کمتری در برابر آسیب های تابش فرابنفش دارند. اگر رنگ پوست روشن دارید یا به سادگی دچار آفتاب سوختگی یا لک های ناشی از آفتاب میشوید بیشتر از دیگران احتمال دارد که دچار سرطان پوست شوید.
- سابقه آفتاب سوختگی: اگر در کودکی یا هر زمان دیگری چندین بار دچار تاول های آفتاب سوختگی شده باشید احتمال سرطان پوست در بزرگسالی در شما بیشتر است. آفتاب سوختگی احتمال جهش دی ان ای سلول های پوست را افزایش میدهد.
- قرار گیری در معرض آفتاب: کسانی که مدت زمان زیادی را در آفتاب قرار دارند به ویژه اگر ضد آفتاب یا لباس پوشیده استفاده نکنند ممکن است دچار سرطان پوست شوند. برنزه کردن در زیر لامپ های برنزه کننده نیز شما را در خطر این بیماری قرار میدهد. برنزه شدن در واقع واکنش آسیب دیدگی پوست به تابش بیش از اندازه پرتوهای فرابنفش است.
- زندگی در منطقه ای آفتابی یا ارتفاع بالا: اگر در جایی زندگی میکنید که بسیاری از روزها آفتابی است یا در ارتفاعات بالا جای دارد، بیشتر از تابش آفتاب آسیب میبینید. در ارتفاعات بالا تابش آفتاب قوی تر است و تشعشع بیشتری دریافت میکنید.
- خال ها: کسانی که خال های بسیار دارند یا خال های غیر طبیعی دیسپلازی دارند بیشتر در خطر سرطان پوست قرار دارند. این خال های غیر طبیعی نمایی نامنظم دارند و معمولا بزرگتر از خالهای عادی هستند و بیشتر احتمال دارد که به سرطان تبدیل شوند. اگر سابقه خانوادگی خال های غیر طبیعی دارید، همیشه آن ها را بررسی کنید تا اگر تغییری کردند پی ببرید.
- ضایعات پوستی پیش سرطانی: ضایعات پوستی مانند کراتوز آکتینیک actinic keratoses میتواند ریسک ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد. این زایده های پیش سرطانی معمولا به صورت لکه های پوسته پوسته زبر پدیدار میشوند و از قهوه ای تا صورتی تیره میتوانند رنگ بندی داشته باشند. این لکه ها بیشتر در صورت، سر و دست های افراد دارای پوست روشن که دچار آسیب های ناشی از آفتاب شده اند، دیده میشوند.
- سابقه خانوادگی سرطان پوست
- سابقه سرطان پوست در گذشته
- ضعف دستگاه ایمنی (در اثر بیماری مانند ایدز یا استفاده از داروهای سرکوب کننده ایمنی)
- قرار گیری در معرض تشعشع مانند کسانی که برای درمان اگزما و آکنه پرتو درمانی انجام داده اند.
- قرار گیری در معرض برخی مواد
بیشتر بخوانید: لکه قهوه ای روی پوست نشانه چیست
راه های پیشگیری از سرطان پوست
بیشتر سرطان های پوست قابل پیشگیری هستند. برای پیشگیری از این بیمار بدخیم راهکارهای زیر پیشنهاد میشود:
- پرهیز از آفتاب به ویژه در میانه روز
- استفاده از ضد آفتاب با اس پی اف (SPF ) 30 یا بالاتر حتی در روزهای ابری. یادتان باشد هر دو ساعت یک بار باید دوباره ضد آفتاب بزنید چون تاثیر آن کم میشود. لب ها، پشت گردن و گوش ها را فراموش نکنید.
- لباسی بپوشید که پوستتان را بپوشاند. عینک آفتابی بگیرید که هم پرتوهای UVA را بگیرد هم UVB .
- از برنزه کردن در زیر لامپ های برنزه کننده پرهیز کنید.
- حواستان به داروهایی که شما را به نور حساس میکنند باشد. داروهای آنتی بیوتیک (چرک خشک کن) از این دست داروها می باشند.
- مرتبا پوست خود را بررسی کنید.
روش های تشخیص سرطان پوست
تنها روش قطعی تشخیص ، نمونه برداری یا بیوپسی ضایعه مشکوک و بررسی آن در آزمایشگاه است. با نمونه برداری میتوان نوع سرطان را نیز شناسایی کرد. گستردگی سرطان با آزمایش های تصویر برداری معمولا مشخص میشود.
روش های درمان سرطان پوست
روش های درمان و ضایعات پیش سرطانی مانند کراتوز آکتینیک بسته به اندازه، نوع و جایگاه ضایعه بسیار متفاوت میتواند باشد. سرطان های کوچک پوست که به سطح پوست محدود هستند ممکن است تنها با جراحی برداشتن سرطان درمان شوند و نیازی به درمان بیشتر نداشته باشند. اگر به درمان بیشتری نیاز باشد ممکن است یکی از روش های زیر پیشنهاد شود:
- انجماد یا فریز کردن (کرایوتراپی): ممکن است پزشک کراتوز آکتینیک و برخی سرطان های کوچک و مرحله اولیه پوست را با انجماد یا فریز کردن با نیتروژن مایع (کرایوسرجری) درمان کند. از انجماد درمانی برای نابود کردن سلول های سرطانی و پیرامون آن بهره گرفته میشود. این درمان ساده و سریع را میتوان برای سرطان های سلول سنگفرشی و سلول قاعده ای به کار گرفت.
- عمل جراحی: این درمان برای همه گونه های سرطان پوست مناسب است. پزشک بافت سرطانی را برش میزند و همراه لبه ای از بافت پیرامون آن را برمیدارد. در برخی موارد، برش بزرگ و برداشتن بافت زیادی از پوست سالم پیرامون تومور گزینه بهتری است.
- عمل جراحی موس (Mohs): این روش برای سرطان های پوست بزرگتر، عود کرده و یا سخت درمان انجام میشود. عمل جراحی موس، بیشتر در جاهایی از بدن استفاده میشود که حفظ پوست مهم است مانند روی بینی. در این جراحی پزشک لایه به لایه سرطان را برمیدارد و هر لایه را در زیر میکروسکوپ بررسی میکند تا جایی که دیگر هیچ سلول غیر طبیعی نبیند. این روش به پزشک امکان میدهد سلول های سرطانی را بردارد بدون این که بافت سالم بدون سلول سرطانی پیرامون آن را بردارد.
- سوزاندن (electrodesiccation) و کورتاژ: پس از برداشتن بیشتر زایده، پزشک لایه های سلول های سرطانی را با استفاده از دستگاهی که تیغ حلقوی دارد (کورت) میتراشد. با یک سوزن برقی دیگر سلول های سرطانی باقی مانده نابود میشوند.
- پرتو درمانی: در پرتو درمانی از پرتوهای با انرژی بالا استفاده میشود. این پرتوها به سلول های سرطانی تابانده میشوند تا آنها را از بین ببرند. در مواردی که سرطان با جراحی کامل برداشته نشده است این درمان ممکن است پیشنهاد شود.
- شیمی درمانی: در شیمی درمانی از داروی قوی برای کشتن سلول های سرطانی استفاده میشود. برای سرطان هایی که محدود به لایه بالایی پوست هستند، کرم ها یا لوسیون های حاوی عامل ضد سرطان ممکن است به کار گرفته شود. شیمی درمانی سیستمی که در سرتاسر بدن از راه خون به گردش در می آید، برای سرطان های پوستی که به بخش های دیگر بدن گسترش یافته است استفاده میشود.
- فتوداینامیک تراپی: این درمان سلول های سرطانی را با ترکیبی از نور لیزر و داروهایی که باعث میشوند سلول های سرطانی به نور حساس شوند، نابود میکند.
- درمان بیولوژی: در درمان بیولوژی از دستگاه ایمنی بدن برای کشتن سلول های سرطانی استفاده میشود.
آیا سرطان پوست تنها در سفید پوستان اتفاق می افتد؟
نه. در همه رنگ های پوست خواه سفید پوست یا سیاه پوست دیده میشود. اگر چه روی هم رفته سفید پوستان درصد بیشتری از سرطان های پوست را به خود اختصاص میدهند. چرا که ملانین کمتری در پوست آنها وجود دارد. ملانین همان رنگدانه پوست است. ملانین در برابر پرتوهای فرابنفش از پوست محافظت میکند.
هنگامی که سرطان پوست ملانوما در کسانی که پوست تیره دارند رخ میدهد بیشتر احتمال دارد که در نواحی که معمولا در معرض نور خورشید نیستند مانند پاشنه پا یا کف دست، روی دهد. سرطان پوست ملانوما کمتر از دیگر گونه های سرطان پوست با تابش فرابنفش پیوند دارد. پژوهشگران چنین مشاهده کرده اند که ۳۶ درصد از همه سرطان های ملانوما در سیاه پوستان، ۱۸ درصد در آسیایی ها و جزایر اقیانوس آرام و ۹ درصد در نژاد لاتین و تنها ۱ درصد در سفید پوستان رخ میدهد.
بیشتر بخوانید: علت کبودی پوست چیست
میزان شیوع سرطان پوست چقدر است؟
در سال ۲۰۲۲ بیش از یک و نیم میلیون مورد جدید در سرتاسر دنیا ثبت شد. در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۰ هزار نفر جان خود را در اثر سرطان پوست ملانوما از دست دادند. شیوع سرطان پوست ملانوما در سرتاسر دنیا در سال ۲۰۱۷، برابر با ۰.۰۳ درصد بوده است. این عدد در ۱۹۹۰ برابر با ۰.۰۲ درصد بوده است. بنابراین یک صدم درصد افزایش در سرطان ملانوما از دهه ۹۰ تا ۲۰۱۷ روی داده است.
روی هم رفته طبق آمارهای سال ۲۰۲۰ سازمان بهداشت جهانی، سرطان پوست غیر ملانوم پنجمین سرطان شایع در دنیاست. سرطان پستان با ۱۲.۵ درصد از کل موارد سرطان هایی که به تازگی تشخیص داده شده بودند، شایعترین سرطان در دنیا بوده و پس از آن سرطان ریه با ۱۲.۲ درصد در رتبه بعدی قرار دارد.
در چه صورت باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر متوجه تغییری در خال یا ضایعات پوستی خود شدید یا هر تغییر در پوست دارید که نگرانتان کرده است به متخصص پوست مراجعه نمایید. همه تغییرات پوستی جدی نیستند اما باید بررسی شوند.
