بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
سنگ کلیه یا رنال کلکولوس، رسوبات جامد و سختی هستند که به علت بالا رفتن غلظت مواد معدنی و نمک موجود در ادرار در کلیه ها به وجود می آیند. این سنگ ها می توانند در هرجایی از دستگاه ادراری مثل کلیه، مجرای ادراری، مثانه و حالب ها ایجاد شوند. حرکت و دفع سنگ کلیه می تواند دردهای شدیدی را به همراه داشته باشند اما اگر به موقع تشخیص و درمان شوند، باعث آسیب دائمی نخواهند شد.
علائم سنگ کلیه
سنگ کلیه دردهای شدید و علائمی را برای بیمار ایجاد می کند که این علائم تا زمانی که سنگ شروع به حرکت به سمت پایین حالب ها نکند، خود را نشان نمی دهد. این دردهای شدید با نام قولنج کلیوی شناخته می شوند که ممکن است در یک طرف کمر یا شکم احساس شود. این دردها می توانند در مردان در ناحیه کشاله ران نیز بروز پیدا کنند. این دردها در افرادی که به کولیک کلیوی دچار هستند، می توانند با بی قراری همراه باشند.
سایر علائمی که سنگ کلیه ایجاد می کند شامل موارد زیر است:
- ادرار بد رنگ یا بدبو
- وجود خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه ای)
- سوزش ادرار
- نیاز مکرر به ادرار کردن یا کم بودن میزان ادرار
- تب
- لرز
- حالت تهوع و استفراغ
- انسداد در جریان ادرار
- در موارد نادری فرد هیچ علامتی ندارد
علائم دردهای سنگ ادراری به محل سنگ هم بستگی دارد و به قرار زیر است:
- درد : شایع ترین علامت سنگ ادراری درد است در سنگ مجاری ادراری درد از پهلوها شروع می شود و بعد از ۲۰ تا ۶۰ دقیقه بسیار شدید می گردد. درد نسبتاً ثابت و مداوم است و ممکن است بسته به محل سنگ به کمر و بیضه و فرج در همان قسمتی از بدن که سنگ قرار دارد انتشار پیدا کند.
- سنگ هایی که در خود کلیه قرار دارند: اگر سنگ هایی که در خود کلیه قرار دارند انسدادی در مسیر جریان ادرار ایجاد نکنند فقط یک درد گاه گاهی عمقی و مبهم در پهلو یا پشت می دهند که ممکن است خیلی کم یا زیاد باشد. این درد گاهی بعد از خوردن مایعات فراوان تشدید می شود اگر این سنگ ها انسدادی در مسیر ادراری ایجاد کنند موجب عفونت التهاب ،کلیه درد و تب شدید می شوند اغلب سنگ هایی که در خود کلیه وجود دارند کوچک و متعدد هستند و خود به خود دفع می شوند.
- سنگ های قسمت فوقانی و میانی (حالب) : سنگ های این نواحی درد شدید و تیز در پهلوها یا پشت زیر دنده ۱۲ می دهند و در صورت حرکت سنگ به سمت پایین درد شدیدتر و دوره ای می شود. دردهای سمت راست این سنگ ها گاهی با آپاندیسیت اشتباه می شود.
- سنگ های لگنچه کلیه: لگنچه قسمتی از کلیه است که ادرار ساخته شده در کلیه به درون آن می ریزد و از آنجا به سمت حالب (لوله ای برای انتقال ادرار از کلیه به مثانه) میرود.
سنگ های ناحیه لگنچه با قطر بیشتر از یک سانتی متر در محل اتصال لگنچه به حالب انسداد ایجاد می کنند و این انسداد باعث بروز درد در کمر در ناحیه اتصال دنده به ستون مهره ها می شود.
درد به صورت فشارنده و ثابت است و ممکن است مبهم یا واضح باشد. این درد بیشتر به پهلو و به سطح قدامی فوقانی شکم یعنی در جلو و بالای ناف در همان سمت هم منتشر می شود. دردهای سمت راست ممکن است با دردهای کیسه صفرا و دردهای سمت چپ ممکن است با دردهای معده و پانکراس اشتباه شوند. - سنگ در قسمت تحتانی حالب: این علائم با حرکت کردن سنگ زیاد و کم می شود اما اگر سنگ کلیه کوچک باشد ممکن است در زمان عبور از مجرای ادراری، درد یا علائمی برای فرد ایجاد نکند. در صورت داشتن این علائم حتما به پزشک مراجعه کنید تا درمان اثرگذاری برای شما در نظر گرفته شود.
اطلاعات بیشتر : عفونت ادراری چه علائمی دارد
علل سنگ کلیه
سنگ کلیه اغلب زمانی رخ می دهد که ادرار غلیظ می شود و به مواد معدنی اجازه می دهد تا متبلور شده (بلور جامد) و به هم بچسبند. علل ایجاد سنگ کلیه با توجه به نوع آن متفاوت است و عوامل زیادی می توانند در ایجاد این فرآیند و تشکیل سنگ کلیه دخیل باشند. این عوامل و علل شامل موارد زیر می شوند:
- کم آبی بدن
- داشتن رژیم غذایی با سطوح بالای پروتئین، نمک یا گلوکز
- مصرف مکمل ها و داروهایی مانند آنتی اسیدهای مبتنی بر کلسیم، دیورتیک های تریامترن، داروهای ضد تشنج و …
- بیماری های التهابی روده که باعث افزایش جذب کلسیم می شوند.
- چاقی
- وضعیت هیپرپاراتیروئید (SHPT): نوعی پرکاری پاراتیروئید است.
- جراحی بای پس معده
- سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه
- سن: اکثرا در بازه سنی ۲۰ تا ۵۰ سال رخ می دهد.
- نژاد: افراد سفیدپوست بیش تر از سیاه پوستان در معرض سنگ کلیه هستند.
- جنسیت: سنگ کلیه در مردان بیش تر از زنان دیده شده است.
- بعضی از بیماری ها مانند انواع سرطان
- میزان فعالیت فرد
انواع سنگ کلیه
سنگ های کلیه از کریستال های متفاوتی تشکیل شده اند که انواع مختلفی را شامل می شوند:
- سنگ های کلسیمی
رایج ترین نوع سنگ کلیه، سنگ های کلسیمی هستند که اغلب از اگزالات کلسیم و در موارد دیگر از کلسیم فسفات یا مالئات ساخته می شوند. اگزالات توسط کبد ساخته شده و یا از طریق برخی غذاها، آجیل ها و سبزیجات به بدن جذب می شوند. مصرف زیاد غذاهای سرشار از اگزالات می توانند ابتلا به این نوع سنگ کلیه را افزایش دهد. برخی از این غذاها شامل موارد زیر هستند:
- چیپس سیب زمینی
- بادام زمینی
- شکلات
- اسفناج
- مصرف دوز بالای ویتامین D
- و …
- سنگ های اسید اوریک
دومین نوع شایع سنگ کلیه، سنگ های اسید اوریک بوده که معمولا در افرادی که به نقرس، دیابت، چاقی و انواع دیگر سندرم متابولیک مبتلا هستند، رخ می دهد. ادرار بیش از حد اسیدی باعث ایجاد این نوع سنگ ها می شود. مصرف زیاد غذاهایی که غنی از پورین (نوعی ترکیب شیمیایی) هستند که باعث افزایش سطح اسیدی ادرار خواهد شد. پورین یک ماده بی رنگ است که در پروتئین های حیوانی مانند گوشت، ماهی و صدف یافت می شود.
- سنگ های استروویت
سنگ های استروویت به علت عفونت کلیه ایجاد شده و افرادی که به عفونت های دستگاه ادراری (UTIs) مبتلا هستند، اغلب به این نوع سنگ کلیه دچار می شوند. این سنگ ها به علت بزرگ بودن، می توانند منجر به انسداد ادرار نیز شوند. با درمان عفونت زمینه ای، می توان از ایجاد این سنگ ها جلوگیری کرد.
این سنگ به نام های دیگری نیز خوانده می شود که عبارتند از:
۱. سنگ عفونی یا سنگ تریپل فسفات
۲. سنگ های شاخ گوزنی
- سنگ های سیستین
این نوع سنگ به دلیل اختلال ژنتیکی سیستینوری ایجاد می شود و در حدود ۱ نفر از هر ۷۰۰۰ نفر در سراسر را درگیر می کند. سنگ های سیستین می تواند هم در آقایان و هم خانم ها بروز پیدا کند. در اثر وجود این نوع سنگ در بدن، سیستین که اسیدی طبیعی در بدن است از کلیه ها به ادرار نشت کرده و منجر به دفع بیش از حد اسید آمینه از کلیه ها می شود.
- سنگ های دارویی
برخی داروهای مصرفی موجب تشکیل سنگ می گردد که اگر فرد مصرف کننده دارو به میزان کافی آب بنوشد احتمال تشکیل سنگ را کاهش می دهد.
آزمایش و تشخیص سنگ کلیه
برای تشخیص سنگ کلیه پزشک به طور کامل سابقه سلامتی بیمار را بررسی کرده و معاینات فیزیکی انجام می دهد و از آزمایشات و تست های زیر برای تشخیص کمک خواهد گرفت:
- آزمایش خون: برای بررسی میزان کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیت ها
- نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین: برای ارزیابی عملکرد کلیه ها
- آزمایش ادرار: برای بررسی باکتری ها، کریستال ها، خون و گلبول های سفید
- بررسی سنگ های عبوری: برای تعیین نوع سنگ ها
پزشک ممکن است برای رد انسداد، آزمایشهای زیر را نیز تجویز کند:
- اشعه ایکس شکم
- پیلوگرام داخل وریدی (IVP)
- سونوگرافی کلیه ها
- اسکن ام آر آی از شکم و کلیه ها
- سی تی اسکن شکم
- پیلوگرام رتروگراد
در صورت مصرف دارو حتما به پزشک و رادیولوژیست اطلاع دهید، چرا که برخی از داروها می توانند باعث افزایش احتمال آسیب کلیه ها در ارتباط با رنگ شوند.
درمان
درمان سنگ کلیه با توجه به نوع سنگ متفاوت است. ممکن است در ابتدا پزشک نوشیدن ۶ تا ۸ لیوان آب در روز را تجویز کند و در افرادی که به کم آبی دچار هستند و یا تهوع و استفراغ شدید دارند، سرم تجویز خواهد شد.
سایر روش هایی که برای سنگ کلیه به کار می رود شامل موارد زیر است:
- دارو
پزشک ممکن است برای تسکین دردها از مسکن ها و برای درمان عفونت ها از آنتی بیوتیک ها استفاده کند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- استامینوفن (تیلنول): برای تسکین درد
- ایبوپروفن (Advil): برای تسکین درد
- ناپروکسن سدیم (Aleve): تسکین درد
- محلول های فسفر: برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی
- دیورتیک های تیازیدی: برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی
- آلوپورینول (زیلوپریم): برای سنگ های اسید اوریک
- بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم: برای کاهش اسیدی شدن ادرار
داروهای مورد استفاده در درمان سنگ کلیه و مجاری ادراری
- شایع ترین داروی مورد استفاده سانکل است.
این دارو به شکل قطره گیاهی در بازار دارویی ایران موجود است. این قطره حاوی ۵/۷ سی سی رازیانه و ۷۵/۳ سی سی برگ بو و ۷۵/۳ سی سی خارخسک و ۷۵/۳ سی سی میوه زیره سبز و ۷۵/۳ سی سی دانه خربزه و ۷۵/۳ سی سی ذرت و ۷۵/۳ سی سی گیلاس می باشد. این قطره در دفع سنگ های ادراری کمتر از ۶ میلی متر و خارج کردن سنگ های خرد شده بعد از سنگ شکن و تسکین درد کلیوی و پیشگیری از تشکیل مجدد سنگ به کار می رود.
از عوارض این داروی گیاهی ایجاد اسهال در فرد مصرف کننده است. همچنین در افرادی که فشار خون پایین دارند ممکن است موجب افت بیشتر فشار خون گردد.
- داروی دیگر مورد استفاده دیورتیک است.
این دارو به صورت پودر در بازار دارویی ایران موجود است و حاوی ۵۷ درصد دم آلبالو و ۸ درصد کاکل ذرت و ۲۵ درصد میوه خار خاسک و ۸ درصد برگ پونه و مواد مؤثر دیگر می باشد. در بیماران مبتلا به سنگ ادراری به دفع سنگ کمک می کند. عوارض این داروی گیاهی ایجاد حساسیت در افرادی است که به کاکل ذرت حساسیت دارند.
درمان دارویی در مورد سنگ های متعدد و مکرر به کار می رود و بسته به اختلالی که موجب ایجاد سنگ شده داروی به کار برده شده متفاوت می باشد. پس تجویز این داروها حتماً باید توسط پزشک صورت گیرد زیرا نوع دارو و میزان تجویز آن از یک بیمار تا بیمار دیگر متفاوت است.
اما به جز داروهای گیاهی داروهای شیمیایی نیز در درمان سنگ کلیه به کار می رود.
- یکی از این داروها آلوپورینول است.
این دارو که به شکل قرص در بازار دارویی ایران موجود می باشد در بیمارانی که افزایش اسید اوریک دارند در صورت صلاحدید پزشک به کار میرود. بهتر است قبل از شروع درمان با الوپورینول و در حین درمان آزمایش های لازم به تشخیص پزشک انجام شود زیرا هدف کاهش تدریجی اسید اوریک خون است. ولی اگر در این کار زیاده روی شود خون شما قلیایی میشود قلیایی شدن زیاد ادرار ممکن است حل شدن سنگ های اسید اوریکی را مشکل تر سازد.
علایم مسمومیت با این دارو بیشتر در افرادی که عملکرد کلیه آنها نقص دارد دیده می شود. این علایم حدوداً ۲ تا ۴ هفته بعد از شروع درمان ظاهر می شوند و عبارتند از ضعف و تب و ضایعات پوستی و اختلالات کبدی و بدتر شدن عملکرد کلیه در این هنگام باید سریعاً دارو را قطع کرده و به پزشک خود گزارش دهید.
در هنگام مصرف این دارو باید آب زیاد مصرف کنید همچنین نباید مصرف گوشت و ماهی و نخود و لوبیا و گلم کلم و قارچ و اسفناج را محدود کنید. زیرا این مواد باعث تولید اسید اوریک می شوند. همچنین از مصرف چای و شکلات و گردو و فندق و چغندر و انجیر و فلفل تند به علت اینکه اگزالات زیاد دارند پرهیز نمایید.
به مصرف کنندگان آلوپورینول توصیه می شود کمتر در معرض نور خورشید قرار بگیرند یا حداقل در نور خورشید چشمان خود را با عینک آفتابی طبی بپوشانند چون این دارو ایجاد آب مروارید را تحریک میکند بیماری که الوپورینول میخورد باید به صورت دوره ای مورد معاینه چشم پزشکی هم قرار بگیرد.
بیشتر بخوانید: مصرف چه داروهایی ممنوع شده است
- داروی دیگر سیترات سدیم است.
این دارو به صورت قرص یا مایع موجود میباشد و به عنوان قلیایی کننده ادرار و ضد سنگ در بیماران دارای سنگ های فسفات کلسیمی و اگزالات کلسیمی و اسید اوریکی با نظارت پزشک به کار می رود. این قرص باید به طور کامل بلعیده شود و خرد یا جویده نشود این دارو همراه با یک لیوان پر از آب یا آب میوه خورده شود.
البته نوع مایع این دارو را می توان با آب یا آب میوه رقیق نمود و سپس مصرف کرد. سرد کردن آن ممکن است مطبوع بودن آن را برای ذائقه چشایی افزایش دهد. قبل از مصرف این دارو نیز باید آزمایش CBC (شمارش گلبول های خونی) و تعادل اسید و باز و کراتینین سرم انجام شود، در بیماران قلبی باید نوار قلب گرفته شود.
اگر بیمار در حین درمان دارویی با این دارو اسهال و تهوع و استفراغ و درد شکمی و یا مدفوع سیاه رنگ و قیری شکل یا خونریزی گوارشی پیدا کرد باید به پزشک معالج خود سریعا اطلاع دهد.
- داروی دیگر هیدروکلروتیازید است .
این دارو به صورت قرص در بازار دارویی ایران وجود دارد. در افراد دچار اختلال افزایش کلسیم ادرار با تجویز پزشک معالج به کار می رود. مواردی که در استفاده از این دارو باید رعایت شود از این قرار است: برای کاهش عوارض گوارشی می توان آن را با غذا با شیر مصرف نمود. برای جلوگیری از شب ادراری و قطع شدن خواب شبانه میتوان دوز تجویزی را صبح زود مصرف نمود.
قرص ها در ظرف سربسته در دمای ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد باید نگهداری شود. آزمایشات CBC (شمارش گلبول های) خونی و اوره و کراتینین و قند خون و اسید اوریک به صورت دوره ای باید انجام شود فشار خون بیمار باید قبل از درمان و در فواصل منظم کنترل شود چون این دارو باعث افت فشار خون می شود. باید به بیمار گفته شود که این دارو قند خون را افزایش میدهد و در بیماران دیابتی باید به این نکته توجه ویژه داشت.
همچنین بخوانید: بیماری های شایع کلیه
این بیماران در هنگام مصرف دارو نباید از مکمل های کلسیمی استفاده کنند. چون این دارو باعث افت فشار خون می شود بیمار باید در حمام از دوش داغ اجتناب کند و به آهستگی تغییر وضعیت دهد و زیاد در معرض آفتاب قرار نگیرد و از نشستن و بی حرکت ایستادن طولانی اجتناب کند.
دفع سنگ کلیه می تواند درد و ناراحتی بسیاری را به همراه داشته باشد. ممکن است پزشک برای دردهای شدید یک داروی مخدر یا داروی ضد التهابی مانند کتورولاک (تورادول) را تجویز کند.
- سنگ شکنی
از این روش برای شکستن سنگ های بزرگ با ایجاد یک موج شوک در خارج از بدن به وسیله امواج صوتی استفاده می شود تا حالب ها بتوانند سنگ ها را راحت تر به مثانه منتقل کنند. این روش ممکن است ناراحت کننده باشد و کبودی در شکم و پشت و خونریزی در اطراف کلیه و اندام های مجاور را به همراه داشته باشد. در این روش سنگ هایی که به وسیله ی درمان دارویی قابل دفع نیستند به وسیله ی امواج این دستگاه خرد شده و قابل دفع می گردند سنگ شکنی خود انواعی دارد:
- سنگ شکن خارج بدن
- سنگ شکن از راه پوست
- سنگ شکن لیزری
باید توجه کنید در موارد زیر نباید از سنگ شکن استفاده نمود:
- اگر حامله هستید.
- اگر از پیس میکر قلبی استفاده می کند (پیس میکر دستگاهی است که در بعضی از بیماران قلبی برای تنظیم ضربان قلب به کار می رود)
- اگر دارای اختلالات انعقادی هستید. ( یعنی کسی که به راحتی خونش بند نمی آید و یا سریع دچار خونریزی می شود)
- اورتروسکوپی
این روش در صورتی استفاده می شود که سنگ در حالب یا مثانه گیر کند. در روش اورتروسکوپی پزشک به کمک ابزاری به نام یورتروسکوپ سنگ را خارج می کند. به این صورت که یک سیم کوچک با دوربینی که به آن متصل است را به مجرای ادرار وارد کرده و به مثانه منتقل می کند. سپس پزشک با استفاده از یک گیره کوچک سنگ را خارج کرده و برای آزمایش به آزمایشگاه می فرستند.
همچنین بخوانید: نارسایی حاد کلیه چیست
- درمان جراحی
در موارد نادر برای برداشتن سنگ کلیه نیاز به عمل جراحی است. جراحی سنگ کلیه دو روش دارد:
- جراحی با ایجاد سوراخ از راه پوست.
- جراحی باز
اگر سنگ های شما بزرگتر از ۲/۵ سانتی متر باشند و یا به سنگ شکن مقاوم باشند، جراحی به کار می رود. بعد از انجام عمل جراحی و خارج کردن سنگ شما باید با استفاده از دارو و تغییر رژیم غذایی از تشکیل مجدد سنگ پیشگیری نمایید.
- جراحی تونل (نفرولیتوتومی از راه پوست)
جراح از طریق یک برش کوچک در پشت بدن، سنگ ها را خارج می کند. این روش تا زمانی که راه های درمان دیگر موثر نباشد، سنگ باعث انسداد و عفونت یا آسیب به کلیه ها نشود و بیش از اندازه بزرگ نباشد، انجام نخواهد شد.
- سایر درمان ها
پزشک ممکن است برای تسکین درد ها و علائم حمام کردن با آب گرم یا استفاده از پد گرم کننده روی ناحیه آسیبدیده را پیشنهاد کند.
پیشگیری از سنگ کلیه
هیدارته کردن بدن یکی از اصلی ترین روش های پیشگیری از سنگ کلیه است. استفاده روزانه مایعات به اندازه کافی می تواند تا حداقل ۲.۵ لیتر ادرار را دفع کند و در شستشوی کلیه ها موثر باشد. شما می توانید با مصرف برخی مواد غذایی و داروها و کاهش مصرف برخی از آن ها به پیشگیری از این بیماری کمک کنید:
- مصرف آب زنجبیل
- نوشیدن لیموناد یا ترکیب آب و لیموی تازه
- مصرف آب میوه
- استفاده از غذاهای غنی از اگزالات (سیب زمینی، چغندر و خشکبار) در حد اعتدال
- کاهش مصرف نمک، پروتئین های حیوانی، گوشت های فرآوری شده، فست فود، وعده های غذایی منجمد و تنقلات شور
- کاهش مصرف نوشیدنی هایی مانند چای و قهوه
- کاهش مصرف نوشیدنی های گازدار
پروتئین های حیوانی مانند گوشت، مرغ، غذاهای دریایی و محصولات لبنی نیز می توانند باعث افزایش سطح اسید اوریک در ادرار شده و خطر ابتلا به سنگ کلیه را نیز افزایش دهند.
چرا سنگ کلیه می تواند دردسرساز و یا خطرناک باشد؟
سنگ کلیه ممکن است در کلیه باقی نماند و وارد حالب شود و به دلیل نرمی، کوچکی و حساس بودن حالب، نتواند سنگ را به مثانه منتقل کند و منجر به اسپاسم و سوزش شود و در اثر آن در ادرار خون مشاهده شود. در برخی موارد نیز این سنگ ها باعث انسداد جریان ادرار شده و عفونت ها و آسیب های کلیوی را با خود به همراه خواهند داشت.
حرف پایانی
سنگ کلیه می تواند دردناک و خسته کننده باشد و در برخی موارد زندگی فرد را مختل کند اما جای نگرانی نیست، با کمک پزشکان می توانید از روش های درمانی مختلف استفاده کنید و بهبود یابید. هم چنین شما می توانید با هیدراته نگه داشتن بدن و داشتن یک رژیم غذایی سالم از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنید.
سلام میخواستم بدونم بهترین درمان سنگ کلیه با کمترین عوارض کدومه؟؟؟
سلام وقت بخیر
باید حضوری به متخصص کلیه مراجعه نمایید تا بر اساس نوع و اندازه سنگ کلیه درمان مناسب را پیشنهاد دهند.