بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
شقاق یا فیشر مقعد به بریدگی ها و زخم های کوچک در بافت مرطوب و نازک پوشاننده مقعد گفته می شود. شقاق ممکن است زمانی ایجاد شود که مدفوع بزرگ یا سفت دفع می کنید. شقاق های مقعدی، معمولا درد و خونریزی در حین دفع مدفوع ایجاد می کنند.
شقاق در نوزادان کم سن بسیار شایع است اما در هر سنی ممکن است تجربه شود. بیشتر موارد شقاق مقعد با درمانهای ساده مانند افزایش مصرف فیبر یا نشستن در آب گرم حاوی داروها یا مواد نرم کننده شقاق و زخم، بهبود می یابند. برخی افراد مبتلا به شقاق نیاز به دارو درمانی یا گاهی اوقات عمل جراحی دارند.
| انواع شقاق | نشانه ها | علل بروز | راه های درمان |
| حاد | درد حین اجابت مزاج | یبوست | جراحی |
| مزمن | درد تا چند ساعت پس از دفع | اسهال مزمن | لیزر |
| خلفی | خون در مدفوع یا اطراف مقعد | رابطه جنسی مقعدی | پماد های موضعی |
| قدامی | ترک روی پوست مقعد | زایمان طبیعی | مصرف ملین |
| جانبی | برجستگی روی پوست مقعد | دفع مدفوع بزرگ | مصرف میوه و سبزیجات |
شقاق یا فیشر مقعدی چیست؟
بریدگی ها و زخم ها و شکاف های کوچک مقعد را شقاق یا فیشر (fisher) می گویند. شقاق یکی از بیماری های شایع گوارشی است که بر اثر عواملی مثل یبوست و اسهال مزمن به وجود می آید. همچنین ممکن است در عضله حلقوی انتهای مدفوع گرفتگی و اسپاسم نیز تجربه کنید.
انواع شقاق
در حالی که همه شقاقها آزاردهنده هستند، اما دو نوع اصلی با دورههای بهبودی و روشهای درمانی متفاوت وجود دارد:
۱. شقاق حاد
مدت زمان: کمتر از ۶ هفته
ویژگیها: درد شدید، بهخصوص هنگام دفع مدفوع، خونریزی کم یا متوسط روی مدفوع یا دستمال توالت، اسپاسم عضلات مقعد که دفع را دشوار میکند، ممکن است با مشاهده بریدگی قابل مشاهده باشد.
درمان: معمولاً با درمانهای خانگی و داروها در عرض چند هفته بهبود مییابد. درمانها شامل افزایش فیبر، حمامهای گرم، داروهای شلکننده عضلات و کرمهای موضعی مانند نیتروگلیسیرین یا داروهای بیحسی است.
۲. شقاق مزمن
مدت زمان: بیش از ۶ هفته یا عود کننده
ویژگیها: درد کمتر، اما ممکن است همچنان قابل توجه باشد، خونریزی کم، اسپاسم عضلات مقعد، ممکن است با زائدههای پوستی به نام “پوست اضافی” یا “جلد هموروئیدی” همراه باشد
درمان: ممکن است به درمانهای تهاجمیتری مانند تزریق بوتاکس، لیزر درمانی یا جراحی نیاز داشته باشد.
۳. انواع دیگر شقاق
علاوه بر انواع حاد و مزمن، شقاق را میتوان بر اساس محل قرارگیری آن نیز طبقهبندی کرد:
- شقاق خلفی: شایعترین نوع، در قسمت پشتی (پشت) کانال مقعد رخ میدهد.
- شقاق قدامی: در قسمت جلویی (جلوی) کانال مقعد رخ میدهد.
- شقاق جانبی: در کنارههای کانال مقعد رخ میدهد.
علائم و نشانه های شقاق
علائم و نشانه های شقاق عبارتند از:
- درد در حین اجابت مزاج که گاهی اوقات شدید ممکن است باشد.
- درد پس از دفع که تا چند ساعت طول می کشد.
- خون قرمز روشن در مدفوع یا روی دستمال توالتی که با آن خود را پس از دفع تمیز می کنید.
- ترک مشهود در پوست اطراف مقعد.
- برجستگی کوچک یا تگ پوستی (منگوله پوستی) در پوست اطراف شقاق
- یبوست
- خارش در ناحیه مقعد
- سوزش در ناحیه مقعد و اطراف
همچنین بخوانید: عوامل تحریک پوست و خارش باسن
چه عواملی باعث ایجاد فیشر مقعد می شوند؟
عوامل شایع شقاق عبارتند از:
- دفع مدفوع بزرگ یا سفت
- یبوست و فشار وارد کردن به مقعد در حین دفع
- اسهال مزمن
- رابطه جنسی مقعدی (خطرات و عوارض رابطه جنسی مقعدی)
- زایمان طبیعی
- قرار دادن جسم خارجی در مقعد
همچنین بخوانید: انواع اسهال و راه های درمان آن
عوامل کمتر شایع شقاق عبارتند از:
- بیماری کرون یا نوع دیگری بیماری التهابی روده
- سرطان مقعد
- اچ آی وی
- سل
- سیفیلیس
- بیماری های مقاربتی
- سفتو منقبض شدن عضلات مقعد
چه عواملی احتمال شقاق را افزایش می دهند؟
عوامل زیر احتمال شقاق را بیشتر می کنند:
- یبوست
- زایمان طبیعی
- بیماری کرون
- رابطه جنسی مقعدی
- افزایش سن
عوارض فیشر مقعد
- عدم بهبودی زخم: ممکن است شقاق نتواند ظرف هشت هفته التیام یابد. در این صورت به آن مزمن گفته می شود و نیاز به درمان بیشتر دارد.
- عود شقاق: کسانی که یک مرتبه شقاق را تجربه می کنند، مستعد عود آن هستند.
- بریدگی که به عضلات اطراف می رسد: شقاق ممکن است گسترش یافته و به عضله حلقوی مقعد که مقعد را بسته نگه می دارد برسد و باعث شود التیام شقاق سخت تر شود. اگر شقاق بهبود نیابد، چرخه معیوبی به راه می اندازد که ممکن است برای شکستن آن نیاز دارو یا عمل جراحی باشد.
راه های پیشگیری از شقاق
برای پیشگیری از شقاق باید اقدامات زیر را انجام دهید:
- از اسهال یا یبوست پیشگیری نمایید
- رژیم غذایی پرفیبر
- نوشیدن مایعات فراوان
- ورزش منظم
شقاق چگونه تشخیص داده می شود؟
- دکتر ابتدا علائم و سابقه پزشکی شما را جویا می شود و معاینه بدنی انجام می دهد. در معاینه، ناحیه مقعد بررسی می شود. اغلب بریدگی مشهود است. معمولا این معاینه کفایت می کند و نیازی به بررسی بیشتر نیست.
- شقاق مقعدی حاد شبیه به یک بریدگی تازه است، چیزی شبیه به بریدگی با کاغذ. موارد شقاق مقعدی مزمن بیشتر شبیه به بریدگی عمیق هستند و ممکن است با رشد زایده گوشتی داخلی یا بیرونی در مقعد همراه باشند. شقاق در صورتی که بیشتر از هشت هفته طول بکشد، مزمن محسوب می شود.
- در برخی موارد ممکن است به بررسی های بیشتر از جمله آندوسکوپی، کلونوسکوپی، آزمایش خون و غیره نیاز باشد.
روش های درمان شقاق مقعد
شقاق با اقدامات ساده ای مانند نرم نگه داشتن مدفوع (از طریق افزایش فیبر مصرفی و مایعات) ظرف چند هفته اغلب بهبود می یابد. نشستن در آب گرم به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه چند مرتبه در روز به خصوص پس از دفع، میتواند به شل شدن عضله حلقوی مقعد و تسریع بهبودی زخم، کمک کند.
اگر علائم برطرف نشد، احتمالا به درمانهای بیشتری نیاز است.
۱. درمان های غیر جراحی
- تزریق سم بوتولیوم (بوتاکس)
- داروهای فشار خون
۲. داروهای موضعی
- نیتروگلیسیرین: این دارو به شل شدن عضلات اسفنکتر مقعد کمک میکند و در نتیجه جریان خون را به ناحیه افزایش داده و به بهبود زخم کمک میکند. نیتروگلیسیرین به صورت پماد یا شیاف موجود است.
- دیلتیازم: این دارو نیز عضلات اسفنکتر مقعد را شل کرده و میتواند به کاهش درد و اسپاسم کمک کند. دیلتیازم به صورت پماد یا کرم موجود است.
- لیدوکائین: این دارو یک بیحسکننده موضعی است که میتواند به طور موقت درد را تسکین دهد. لیدوکائین به صورت پماد یا کرم موجود است.
۳. درمان جراحی شقاق
در صورتی که شقاق مزمن با وجود درمانهای دیگر بهبود نیافت و علائم شدید است، میتوان عمل جراحی انجام داد. پزشک معمولا درمانی به نام اسفنکتروتومی داخلی جانلی (lateral internal sphincterotomy) انجام می دهد که در آن بخش کوچکی از عضله حلقوی مقعد بریده می شود تا اسپاسم و درد کاهش یابد و التیام تسریع شود.
پژوهش ها نشان می دهند عمل جراحی از درمانهای دارویی موثرتر است اما احتمال کم بی اختیاری مدفوع پس از آن وجود دارد.
۴. داروهای خوراکی
ملینها: این داروها به نرم شدن مدفوع و دفع آسانتر کمک میکنند که میتواند از تحریک بیشتر شقاق جلوگیری کند. ملینهای مختلفی مانند سنا، بیزاکودیل و روغن معدنی وجود دارند.
مسکنها: داروهایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن میتوانند به کاهش درد و التهاب ناشی از شقاق کمک کنند.
۵. لیزر شقاق
لیزر درمانی شقاق، روشی نوین و کم تهاجمی است که به طور فزایندهای برای درمان این عارضه مورد استفاده قرار میگیرد. در لیزر درمانی شقاق، از یک پرتو لیزر با شدت بالا برای cauterize کردن (سوزاندن) لبههای شقاق و تحریک رشد بافت جدید استفاده میشود. این کار باعث افزایش جریان خون به ناحیه، کاهش درد و اسپاسم عضلات و در نهایت بهبودی زخم میشود. از مزایای لیزر درمانی شقاق میتوان به کاهش درد، بهبود سریع، کم تهاجم بودن، کاهش عوارض و موفقیت بالا اشاره کرد. در مواردی مانند عفونت، بیماریهای خاص مانند دیابت یا بیماریهای عروقی و بارداری، انجام لیزر ممنوع است.
۶. درمان فیشر با کپسول ویتامین ای
ویتامین E یک آنتیاکسیدان است که به دلیل خواص ضد التهابی و ترمیمیاش شناخته میشود. برخی تحقیقات نشان میدهند که استفاده موضعی از ویتامین E، ممکن است به بهبود شقاق کمک کند. مطالعهای در سال ۲۰۲۴ نشان داد که استفاده از ژل ویتامین E به مدت ۸ هفته در مقایسه با پماد پترولاتوم، به طور قابل توجهی درد و خونریزی را در افراد مبتلا به شقاق کاهش میدهد.
مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۶ نشان داد که استفاده از روغن ویتامین E به مدت ۶ هفته، به اندازه لیزر درمانی در بهبود شقاق مؤثر است. با این حال، لازم به ذکر است که شواهد مربوط به اثربخشی ویتامین E برای درمان شقاق هنوز محدود است. تحقیقات بیشتری برای تأیید این موضوع و تعیین دوز و مدت زمان مناسب درمان مورد نیاز است.
نحوه استفاده
میتوانید از کپسولهای ۴۰۰ یا ۱۰۰۰ واحد IU ویتامین E استفاده کنید. محتویات کپسول را به آرامی در یک ظرف تمیز فشار دهید. قبل از استفاده از ویتامین E، ناحیه مقعد را با آب گرم و صابون به آرامی بشویید و کاملاً خشک کنید. با استفاده از انگشت تمیز یا یک پد پنبهای، روغن ویتامین E را به طور مستقیم روی شقاق بمالید. این کار را ۲ تا ۳ بار در روز به مدت ۴ تا ۶ هفته یا طبق دستور پزشک انجام دهید.
درمان های خانگی شقاق
چندین تغییر مهم در سبک زندگی میتواند به بهبودی شقاق کمک کند یا از بروز مجدد آن پیشگیری نماید:
- فیبر زیادی به غذای خود اضافه کنید: مصرف حدود ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر در روز به نرم شدن مدفوع کمک کرده و التیام شقاق را سریعتر می کند. غذاهای پر فیبر عبارتند از میوه ها، سبزیجات، آجیل و مغزهای درختی و غلات کامل. همچنین میتوانید مکمل فیبر مانند پسیلیوم (اسفرزه) یا مکمل های دیگر فیبر به غذای خود بیفزایید. توجه داشته باشید که افزودن فیبر باید تدریجی باشد نه ناگهانی. در غیر این صورت نفخ و باد شکم تجربه می شود.
- مایعات زیاد بنوشید: مایعات زیاد برای جلوگیری از یبوست لازم است.
- از فشار آوردن و زور زدن در اجابت مزاج پرهیز کنید: زور زدن زیاد در حین دفع باعث می شود فشار زیادی به مقعد وارد شده و بریدگی های در حال التیام باز شوند یا پارگی جدید ایجاد شود.
درمان شقاق مقعدی با عسل
عسل، به دلیل خواص ضد التهابی و ضد میکروبی، به عنوان یک درمان خانگی محبوب برای شقاق شناخته شده است. مزایای استفاده از عسل برای شقاق شامل: ضد التهاب و میکروب بودن، مرطوبکنندگی و کمک به بهبود زخم می شود. نحوه استفاده از عسل برای شقاق به شرح زیر است:
استفاده موضعی
مقداری عسل را مستقیماً روی ناحیه آسیب دیده بمالید. میتوانید از یک پد گاز استریل آغشته به عسل استفاده کنید و آن را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی محل بگذارید. چند بار در روز این کار را تکرار کنید.
مصرف خوراکی
اضافه کردن عسل به رژیم غذایی روزانه میتواند به طور کلی به بهبود سلامت دستگاه گوارش کمک کند و یبوست، که یکی از عوامل شقاق است را کاهش دهد. میتوانید عسل را به چای، اسموتی یا ماست اضافه کنید.
درمان شقاق با روغن حیوانی
روغن حیوانی نوعی چربی لبنی است که از شیر گاو، گوسفند یا بز تهیه میشود. برخی معتقدند که روغن حیوانی میتواند به دلیل خواص مرطوبکنندگی و ضد التهابی خود، به التیام و تسکین درد شقاق کمک کند. حال شواهد علمی چه میگوید؟ در واقع تاکنون هیچ مطالعه علمی منتشر شدهای به طور خاص، اثربخشی روغن حیوانی را برای درمان شقاق بررسی نکرده است.
با این حال، برخی از تحقیقات نشان میدهند که روغن حیوانی ممکن است دارای خواصی باشد که میتواند برای بهبود زخم مفید باشد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که استفاده موضعی از روغن حیوانی به بهبود زخمهای موشها کمک میکند. دیگر مطالعاتی این را نشان می دهد که روغن حیوانی التهاب را در سلولهای پوست می تواند کاهش دهد. اگر میخواهید از روغن حیوانی برای درمان شقاق استفاده کنید، میتوانید به روشهای زیر عمل کنید:
- روغن حیوانی را به طور مستقیم روی ناحیه آسیب دیده بمالید.
- یک حمام گرم با چند قطره روغن حیوانی بگیرید.
- از یک کمپرس گرم آغشته به روغن حیوانی استفاده کنید.
شقاق در نوزادان
اگر نوزاد دچار شقاق مقعد است، حتما پوشک او را مرتب عوض کنید و ناحیه مقعد را با ملایمت بشویید. اگر شقاق ظرف چند هفته خوب نشد با پزشک مشورت کنید.
همچنین بخوانید: هموروئید در کودکان
عکس شقاق
در چه صورت باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که هر گونه دردی در حین اجابت مزاج دارید یا متوجه خون در مدفوع یا روی دستمال توالت (پس از دفع) شده اید باید به پزشک مراجعه کنید.
برای درمان شقاق به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
اگر شقاق مقعدی دارید به دکتر متخصص گوارش یا جراح گوارش میتوانید مراجعه کنید. بهتر است در این زمینه به پزشکی مراجعه کنید که در زمینه جراحی های روده و مقعد تجربه و مهارت کافی داشته باشد تا احتمال عوارض جراحی کاهش یابد.
