یکی از نقص های مادرزادی که در بین کودکان در بدو تولد بسیار رایج است شکاف کام و لب است. این نقص ژنتیکی زمانی که صورت جنین در حال شکل گرفتن است به وجود می آید. زمانی که بافت های تشکیل دهنده صورت قبل از تولد به درستی جوش نخورند باعث ایجاد شکاف کام و لب می شوند.
علاوه بر زمینه های ژنتیکی و ارثی عواملی مانند کمبود فولیک اسید در مادران باردار، استعمال دخانیات، مصرف الکل و داروهای صرع، دیابت قبل از بارداری، سن بالای پدر و استرس دوران بارداری می توانند احتمال ابتلا به این مشکلات مادرزادی را افزایش دهد.
این نقص مادرزادی با جراحی برطرف می شود و درمان به موقع از تشدید عوارض آن جلوگیری می کند. توضیحات تکمیلی در مورد عوامل ایجاد کننده، اقدامات پیشگیرانه، عوارض جانبی و روش های درمان را در ادامه مقاله بیان کرده ایم.
شکاف کام و شکاف لب چیست؟
در هفته ۴ تا ۷ بارداری زمان شکل گیری لب ها است و سقف دهان در هفته ۶ و ۹ بارداری شکل می گیرد. عدم پیوستن بافت های تشکیل دهنده لب به طور کامل موجب بروز شکاف لب می شود. شکاف یا پارگی موجود در لب را لب شکری نیز می گویند. لب شکری و شکاف کام از مشکلات مادرزادی بسیار رایج هستند که به دلیل تاثیر منفی که در چهره و زیبایی افراد دارد اعتماد به نفس آن ها را کاهش می دهد و موجب بروز مشکلات روحی و روانی می شود.
شکاف لب و کام بلافاصله در بدو تولد مشخص هستند. گاهی شکاف لب فقط یک بریدگی کوچک در لب است و گاهی نیز شکافی است که از لثه بالایی شروع می شود و تا پایین بینی ادامه پیدا می کند. شکاف کام برخلاف شکاف لب تاثیر منفی روی ظاهر افراد ندارد؛ اما مشکل رایجی است که در عضلات کام پشت دهان اتفاق می افتد.
اگر نشانه ای از شکاف در سونوگرافی های قبل از تولد وجود داشته باشد پزشک برای اطمینان آزمایش آمنیوسنتز یا نمونه برداری از مایع آمنیوتیک رحم را تجویز می کند. نتایج این آزمایش ها حاکی از آن است که آیا جنین به سندروم ژنتیکی مبتلا شده است یا نه؟
در واقع ابتلا به سندروم ژنتیکی شرایط را برای بروز شکاف کام و لب در جنین فراهم می کند. شکاف مخاطی و شکاف مخفی از جمله شکاف هایی هستند که ممکن است تا پایان زندگی فرد تشخیص داده نشوند. احتمال بروز شکاف لب در پسران بیشتر از دختران است و گاهی هر دو نقص شکاف لب و شکاف کام در پسران رخ می دهد و در برخی موارد نیز تنها شکاف لب در نوزادان پسر اتفاق میافتد. شیوع شکاف کام در دختران بیشتر است.
بیشتر بخوانید: راه های درمان اگزما در کودکان
تشخیص شکاف کام
در بیشتر مواقع شکاف کام در بدو تولد مشخص نیست و پس از روی علائم آن تشخیص داده می شود. از طریق انجام سونوگرافی در هفته ۱۳بارداری شکاف های دهانی به خصوص شکاف لب مشخص می شوند. در صورتی که شکاف کام را نمی توان از طریق سونوگرافی تشخیص داد.
علت لب شکری شدن نوزاد و شکاف کام در جنین
اگر جوش خوردن بافت های دهان و صورت نوزاد به درستی انجام نشود شکاف کام یا لب به وجود می آید. ایجاد پیوند بین بافت های تشکیل دهنده کام و لب نوزادان در ماه دوم و سوم بارداری صورت می گیرد و این در حالی است که جوش خوردن بافت های لب و دهان کودکان مبتلا به شکاف لب و کام اتفاق نمی افتد و یا این که جوش خوردن به صورت جزئی رخ می دهد.
تحقیقات عامل بروز این نقص های مادرزادی را عوامل محیطی، ژنتیکی و ارثی می داند. هرچند علت اصلی ایجاد این مشکلات مادرزادی تاکنون ناشناخته مانده است؛ ولی برخی عوامل مانند بیماری های دوران بارداری، استعمال دخانیات و سیگار، اضطراب مادر در دوران بارداری، سن بالای پدر، اضافه وزن و چاقی مادر در دوران بارداری، دیابت قبل از بارداری، کمبود فولیک اسید در رژیم غذایی مادر، مصرف برخی داروها مانند دارو های صرع احتمال ابتلا به شکاف کام را افزایش می دهند.
عوارض جانبی شکاف کام و لب
شکاف کام و لب با توجه به نوع و شدت بیماری می تواند مشکلات فراوانی را برای پدر و مادرها و نوزادان ایجاد کند. این عوارض شامل موارد زیر هستند:
۱. مشکلات تغذیه ای شکاف کام در کودکان
تغذیه کودک یک از مسائل مهم پس از تولد است. گرفتن سینه مادر و شیشه شیرهای معمولی برای نوزادان مبتلا به شکاف کام و لب مشکل است. در این شرایط این نوزادان نیاز به شیشه های مخصوص دارند در ضمن تغدیه با شیر مادر برای این کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است.
۲. عفونت های گوش و کاهش شنوایی
خطر افزایش مایع گوش، ابتلا به عفونت های گوش، کاهش شنوایی و یا حتی از دست دادن شنوایی از جمله مشکلاتی هستند که نوزادان مبتلا به شکاف کام را بیشتر از مبتلایان به شکاف لب تهدید می کند. علت این مشکل تولید زیاد مایع گوش در گوش میانی است و عدم درمان به موقع عفونت گوش ممکن است موجب کاهش شنوایی شود.
در این شرایط برای درمان از لوله های خاصی برای تخلیه مایع گوش استفاده می شود در ضمن این کودکان باید سالیانه برای بررسی شنوایی به پزشک مراجعه کنند.
بیشتر مطالعه کنید: دلیل کم شنوایی چیست
۳. مشکلات گفتاری شکاف کام در کودکان
مشکل در صحبت کردن از عوارض ابتلا به شکاف کام و لب است. انتقال صدای این کودکان به خوبی انجام نمی شود و صدای تو دماغی و غیر قابل فهم از دیگر مشکلاتی است که مبتلایان به شکاف کام با آن درگیر هستند. البته لازم به ذکر است که تمام کودکان مبتلا به شکاف کام و لب در صحبت کردن مشکل ندارند و با جراحی می توان برخی اختلالات گفتاری را برطرف کرد در برخی موارد نیز کمک گرفتن از گفتار درمانگر و جراحی های بعدی نیز می تواند در حل مشکلات گفتاری این بیماران موثر باشد.
۴. مشکلات دندان یا فک
در مورد شکاف کام به دلیل تکامل نیافتن کام مشکلاتی مانند نامنظم بودن و به هم ریختگی دندان ها وجود دارد همچنین گاهی نیز در محل شکاف دندان هایی رشد کرده اند. برای رفع این مشکل مراجعه به دندانپزشک کودکان الزامی است و گاهی نیز با انجام ارتودنسی مشکل برطرف می شود.
۵.ایجاد حالت خفگی در هنگام غذاخوردن
یکی بودن راه دهان و بینی در این نوزادان ممکن است آن ها را دچار خفگی کند. در این گونه موارد شیر وارد بینی می شود و راه تنفس کودک بسته می شود. روش درست شیردادن به این کودکان از ایجاد چنین مشکلاتی جلوگیری می کند و مادران باید شیوه درست شیردهی به این کودکان را از پزشک بپرسند.
۶. اختلالات ظاهری
مشکلات در گفتار و اختلالات ظاهری در مبتلایان به شکاف کام و لب باعث کمبود اعتماد به نفس در آن ها می شود.
درمان لب شکری و شکاف کام
اسکن آنومالی روشی برای تشخیص شکاف لب است؛ در حالی که تشخیص شکاف کام به راحتی امکان پذیر نیست و قابل تشخیص نمی باشد. به هر حال این نقایص قابل درمان هستند. دوره درمان از هنگام تولد شروع و تا مرحله نوجوانی ادامه پیدا می کند. نوع درمان به شدت بیماری بستگی دارد. معمولی ترین روش درمان شکاف کام، جراحی است و چنانچه در کودکی این مشکل برطرف نشود با بزرگ تر شدن او انجام جراحی های بیشتر می تواند به حل مشکل کمک کند. البته در بیشتر موارد در همان مرحله نوزادی مشکل شکاف کام با جراحی برطرف می شود.
مشکلات بیماران در صحبت کردن، نوشیدن، غذاخوردن و شنیدن با درمان یا حراجی برطرف می شود. همچنین این بیماران با به دست آوردن ظاهری طبیعی اعتماد به نفس از دست رفته را به دست می آورند. برای درمان این نقایص مادرزادی باید تیمی از پزشکان و متخصصان با هم همکاری کنند. این تیم شامل متخصص گوش و حلق و بینی، ارتودنتیست، گفتار درمانگر، متخصص اطفال، متخصص گفتاری و روانشناس هستند.
علاوه بر جراحی درمان شکاف کام و لب شامل مراحلی دیگری نیز می شود که در ادامه به آن ها می پردازیم:
- ارائه روش ها و شیوه های تغذیه ای مانند استفاده از شیشه شیر و سرشیشه مخصوص
- رفع مشکل گفتاری با گفتار درمانی
- استفاده از وسایل کمک شنوایی برای کودکان دارای اختلال شنوایی
- انجام جراحی گوش در صورت لزوم
- استفاده از مشاوره و راهنمایی یک روانشناس برای رویارویی با استرس مراحل درمان و دیگر مشکلات
نکته مهم پس از جراحی، گفتار درمانی است که پدر و مادرها حتما باید به آن توجه داشته باشند. برای رفع مشکلات گفتاری افراد ارتباط داشتن با گفتار درمانگر پس از جراحی از اهمیت فراوانی برخوردار است و این موضوع به خصوص برای افرادی که دارای شکاف های عمیق بوده و تحت جراحی قرار گرفته اند اهمیت بیشتری پیدا می کند.
اقدامات پیشگیرانه در رابطه با شکاف کام و لب
والدینی که فرزند مبتلا به شکاف کام و لب دارند به دلیل این که ممکن است فرزند بعدی آنها نیز این مشکل را پیدا کند نگرانی هایی دارند. احتمال ابتلا فرزند بعدی به مشکل شکاف کام و لب بین ۲ تا ۸ درصد است. اگر یکی از والدین نیز در هنگام تولد با این نقایص مادرزادی متولد شده اند احتمال این که فرزند آن ها نیز به این مشکلات مبتلا شود بین ۲ تا ۸ درصد است.
درصد ابتلای فرزند بعدی والدین به مشکل شکاف کام یا لب و یا احتمال انتقال این مشکل از پدر و مادر به فرزند در صورت داشتن بیماری ژنتیکی افزایش پیدا می کند. هرچند در اغلب موارد نمی توان از ابتلا به این مشکلات به طور کامل پیشگیری کرد؛ ولی راه حل هایی برای کاهش ابتلا به این مشکلات وجود دارد. این روش ها عبارتند از:
- رعایت خود مراقبتی های لازم و داشتن یک بارداری سالم
- اجتناب مادر از استعمال دخانیات و مصرف الکل در دوران بارداری
- قبل از تصمیم برای بارداری مراجعه به پزشک الزامی است.
- افرادی که دارای سابقه خانوادگی هستند انجام مشاوره های ژنتیک برای آن ها ضروری است.
- انجام آزمایش ها و معاینات پزشکی قبل از باردارشدن
- شروع مصرف مکمل های مجاز بارداری چند ماه قبل از بارداری با توجه به نظر پزشک
مادرانی که دارای سابقه خانوادگی و زمینه های ارثی و محیطی هستند باید حتما آزمایشهای تشخیصی را انجام دهند؛ زیرا احتمال بروز این ناهنجاری در نوزاد مادرانی که دارای این شرایط هستند بیشتر میباشد.