بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
علائم و نشانه های سیاه سرفه
هنگامی که کسی دچار سیاه سرفه (Whooping cough یا pertussis) میشود، هفت تا ده روز زمان میبرد تا نشانه های آن پدیدار شوند. هر چند گاهی وقت ها بیشتر هم میتواند طول بکشد.
الف- علائم و نشانه های آن در کودکان
معمولا نخست علائم بیماری ملایم هستند و همانند سرماخوردگی به نظر میرسند:
- آبریزش بینی
- گرفتگی بینی
- آبریزش چشم
- سرخ شدن چشم
- تب
- سرفه
پس از یکی دو هفته، علائم آن بدتر میشود. مخاط غلیظ درون بینی و راه های هوایی انباشته شده و سرفه های پی در پی را به دنبال دارد. حمله های سرفه های شدید و طولانی میتواند پیامدهای زیر را در پی داشته باشد:
- استفراغ
- قرمز یا کبود شدن چهره
- خستگی شدید
- شنیده شدن صدای بلند در تلاش برای نفس کشیدن
- نوزادان ممکن است با وجود ابتلا به این بیماری، سرفه نکنند ولی برای نفس کشیدن در تکاپو باشند یا حتی تنفسشان به صورت موقتی متوقف شود.
برای آشنایی با درمان آسم و آلرژی با کرم های انگلی کلیک کنید.
ب- علائم و نشانه های آن در بزرگسالان
علائم این بیماری در بزرگسالان نیز میتواند همین موارد باشد. هرچند بسیاری از بیماران این ویژگی های سیاه سرفه را نشان نمیدهند. گاهی وقت ها سرفه های خشک همیشگی تنها نشانه گرفتار شدن یک نوجوان یا بزرگسال به این بیماری است.
یادتان باشد گاهی علائم آن مشابه وضعیت های پزشکی دیگر مانند آسم یا بیماری های تنفسی است. از این رو حتما برای تشخیص به پزشک باید مراجعه کنید.
آیا سیاه سرفه خطرناک است؟
پیش از واکسیناسیون سیاه سرفه در دنیا گسترده بود و یکی از بیماری های شایع کودکان و عامل مرگ و میر نوزادان به شمار می آمد، ولی اکنون در کشورهایی که واکسن انجام میدهند تنها در کودکانی دیده می شود که هنوز به سن انجام دوره کامل واکسن این بیماری نرسیده اند یا در نوجوانان و بزرگسالانی که دستگاه ایمنی شان ضعیف است.
مرگ و میر ناشی از این بیماری هم اکنون کم شده است. روی هم رفته مرگ ناشی از سیاه سرفه بیشتر در نوزادان دیده می شود. از این رو زنان باردار و دیگر کسانی که با نوزاد ارتباط نزدیک دارند باید واکسن سیاه سرفه زده باشند.
بیشتر بخوانید: تنگی نفس چگونه اتفاق می افتد؟
شیوع سیاه سرفه پیش از واکسن آن چقدر بوده است؟
شوربختانه پیش از واکسیناسیون سیاه سرفه، حدود ۹۵ درصد مردم در طول عمر خود دچار آن میشدند و یک پنجم موارد (۲۰%) در کودکان زیر یک سال و ۶۰% در کودکان بین یک تا چهار سال اتفاق می افتاده است. از این رو پیش از به کارگیری گسترده واکسن در دهه چهل میلادی، این بیماری عامل اصلی مرگ و میر کودکان کم سن بوده است.
برای نمونه تنها در آمریکا هر ساله بیش از ۲۰۰ تا ۲۷۰ هزار نوزاد دچار سیاه سرفه شده و نزدیک به ۱۰ هزار نوزاد جان میباختند. میزان مرگ و میر کودکان در اثر این بیماری در سرتاسر دنیا بسیار زیاد بوده است. برای نمونه تنها در سال ۱۹۸۳، از ۱۰۰ میلیون کودک متولد شده در کشورهای کمتر توسعه یافته، ۶۰۰ هزار کودک در اثر این بیماری یا عوارض آن جان باختند. با مدرن و پیشرفته شدن کشورها در قرن بیستم، شیوع این بیماری در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه تا حد چشمگیری کاهش داشته است.
چه عواملی زمینه ساز سیاه سرفه هستند؟
تاثیر واکسن سیاه سرفه ای که در کودکی دریافت کرده اید پس از مدتی از بین میرود. از این رو نوجوانان و بزرگسالان اگر به این باکتری آلوده شوند میتوانند دچار سیاه سرفه شوند. در دوره های گسترش بیماری باید مراقب باشید. نوزادان زیر ۱۲ ماه که هنوز دوره کامل واکسن شان را دریافت نکرده اند بیشتر از همه در خطر عوارض شدید سیاه سرفه و حتی مرگ قرار دارند.
عوارض
نوجوانان و بزرگسالان اغلب بدون هیچ مشکلی از سیاه سرفه بهبود می یابند. هنگامی که این بیماری عوارض ایجاد کند، معمولا این عوارض برخاسته از سرفه های شدید است، مانند:
- کبودی یا شکستگی دنده ها
- فتق شکمی
- پارگی رگ های خونی در پوست یا سفیدی چشم ها
در نوزادان به ویژه کودکان زیر شش ماه، عوارض آن شدیدتر بوده و میتواند دربردارنده این موارد باشد:
- سینه پهلو یا ذات الریه
- کندی تنفس یا قطع شدن تنفس
- بی آب شدن بدن یا کاهش وزن به دلیل مشکلات تغذیه
- تشنج
- آسیب مغزی
از آنجایی که کودکان کم سن بیشترین آسیب پذیری را در مقابل ای بیماری را دارند، بیشتر احتمال دارد که نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند. عوارض این بیماری در کودکان زیر شش ماه میتواند مرگبار باشد.
برای دریافت اطلاعات درباره تشنج ناشی از تب کلیک کنید.
راه های پیشگیری
بهترین راه پیشگیری از سیاه سرفه، واکسن آن است که معمولا همراه با دو واکسن مهم دیگر (کزاز و دیفتری) داده میشود. در گذشته کودکان و بزرگسالان زیادی به دلیل ابتلا به این بیماری ها جان خود را از دست میداده اند اما اکنون با کمک این واکسنها در بیشتر کشورها این بیماری های واگیردار خطرناک کمیاب یا ریشه کن شده اند. توصیه میشود این واکسیناسیون از نوزادی آغاز شود.
زمان بندی واکسن سیاه سرفه چگونه است؟
این واکسن پنج بار داده میشود:
- نوبت اول واکسن سیاه سرفه در دو ماهگی
- چهار ماهگی
- شش ماهگی
- ۱۵ تا ۱۸ ماهگی
- ۴ تا ۶ سالگی
دوز بوستر یا یادآور برای کسانی که شرایطی دارند که باید از این بیماری در امان باشند هر ده سال یک بار است.
همچنین دوز یادآور واکسن سیاه سرفه برای والدینی که میخواهند بچه دار شوند و زنان باردار پیشنهاد میشود. زنان باردار بین ۲۷ تا ۳۶ هفتگی بارداری بهتر است این واکسن را دریافت کنند. این کار افزون بر محافظت از مادر، تا چند ماه نخست پس از تولد، از نوزاد هم در برابر ابتلا به پرتوزیس محافظت میکند.
برای آشنایی با بیماری های تنفسی شایع کلیک کنید.
آزمایش تشخیص سیاه سرفه
تشخیص سیاه سرفه در مراحل اولیه میتواند دشوار باشد چون نشانه های آن شبیه به بیماری های دستگاه تنفسی مانند سرما خوردگی، آنفلوانزا یا برونشیت است. گاهی پزشک به سادگی تنها با پرس و جوی علائم بیمار و گوش دادن به سرفه های او میتواند بیماری را تشخیص بدهد. آزمایشهای پزشکی که برای تایید تشخیص نیاز هستند شامل این موارد می باشند:
- آزمایش کشت گلو یا بینی: پزشک با یک سواب (چیزی شبیه به گوش پاک کن یا فرچه کوچک) یا مکش، نمونه ای از جایی که بینی و گلو به هم میرسند را برمیدارد. این نمونه برای بررسی وجود باکتری پرتوزیس به آزمایشگاه فرستاده میشود.
- آزمایش خون: نمونه خون از بیمار گرفته شده و به آزمایشگاه فرستاده میشود تا شمار گلبول های سفید خون اندازه گیری شود چرا که گلبول های قرمز خون به نبرد با میکروب ها و بیماری ها میپردازد. اگر شمار گلبول های سفید افزایش یافته باشد میتواند نشان دهنده التهاب یا عفونت باشد. این آزمایش عمومی است و آزمایش ویژه سیاه سرفه نمی باشد.
- عکس اشعه ایکس از سینه: پزشک ممکن است عکس پرتوی ایکس برای بررسی التهاب یا مایع در ریه تجویز کند. التهاب و آب آوردن شش ها در سینه پهلو یا ذات الریه رخ میدهد که یکی از عوارض سیاه سرفه و دیگر بیماریهای تنفسی است.
برای آشنایی با انواع آنتی بیوتیک ها و روش مصرف آن ها کلیک کنید.
راه های درمان سیاه سرفه
نوزادان برای درمان سیاه سرفه معمولا باید بستری شوند چون در این گروه سنی خطرناک است. اگر کودک نمیتواند غذا بخورد یا مایعات بدن را حفظ کند نیازمند سرم است. کودک از دیگران باید جداگانه نگهداری شود تا عفونت گسترش پیدا نکند. درمان آن در نوجوانان و بزرگسالان معمولا در خانه مدیریت میشود.
درمان اصلی این بیماری آنتی بیوتیک است که باکتری آن را میکشد و به بهبودی سریعتر کمک میکند. به دیگر اعضای خانواده بیمار هم آنتی بیوتیک پیشگیرانه ممکن است داده شود (بسته به شرایط). برای بهبودی سرفه کار چندانی نمیتوان انجام داد و باید صبر کنید دوره بیماری به پایان برسد.
چه زمانی آنتی بیوتیک تجویز می شود؟
اگر با کسی در ارتباط بوده اید که این بیاری را داشته است، ممکن است پزشک در موارد زیر برای پیشگیری از این بیماری داروی آنتی بیوتیک برایتان تجویز کند:
- جزء کادر درمان بودن
- باردار بودن
- سن کمتر از دوازده ماه
- داشتن بیماری زمینه ای که فرد را در خطر شدید شدن بیماری یا عوارض آن قرار میدهد (مانند آسم یا بیماری های ضعف دستگاه ایمنی)
- زندگی با کسی که سیاه سرفه دارد.
- زندگی با کسی که در خطر بالای شدید شدن بیماری سیاه سرفه یا عوارض ناشی از عفونت آن قرار دارد.
بیماری سیاه سرفه چگونه سرایت میکند؟
یک بیماری عفونی به شدت واگیردار است و به سادگی از راه قطرات مایعی که از دهان فرد بیرون پرتاب میشود و آن را با دم به درون دستگاه تنفسی خود میکشید، سرایت میکند. همچنین از راه دست آلوده به این باکتری نیز میتوانید آلوده شوید.
اگر کودکی دچار آن شود، از پیش از شروع سرفه هایش ناقل بیماری شده است و تا سه هفته پس از آن هنوز میتواند بیماری را به دیگران بدهد. اگر آنتی بیوتیک به کودک بدهید باز هم گسترش بیماری همچنان پابرجا خواهد بود تا زمانی که پنج روز از آغاز درمان گذشته باشد.
از آنجایی که این بیماری به سادگی گسترش می یابد، اغلب دیگر اعضای خانواده یا کسانی که ارتباط نزدیکی با کودکانی که دچار شده اند نیز این باکتری را دارند. از این رو ممکن است برای همه کسانی که در دوره مسری بودن بیماری کودک تماس نزدیک با او داشته اند آنتی بیوتیک داده شود. برای نمونه به نوزادان زیر شش ماه یا زنانی که در ماه آخر بارداری خود قرار داشته اند و ممکن است بیماری را از نوزاد گرفته باشند یک دوره دارو داده میشود تا دچار آن نشوند چون برایشان خطرناک است.
کودکی که در دوره گیرایی این بیماری قرار دارد نباید به مهد کودک، مدرسه یا مهمانی برود:
- در مدت سه هفته نخست از آغاز سرفه ها در کاسی که آنتی بیوتیک نخورده است
- تا پنج روز پس از آغاز دوره درمان با آنتی بیوتیک
بیشتر بخوانید: عفونت ریه و علائم آن
از کجا بدانیم سرفه ها از سیاه سرفه است یا آلرژی؟
سرفه های آسم و آلرژی با ویژگی های گوناگون میتوانند پدیدار شوند مانند سرفه های مداوم، سرفه خشک یا حتی سرفه شدید همانند سرفه های سیاه سرفه. سرفه های آلرژیک میتوانند چندین هفته یا ماه باقی بمانند و فرد را آزار دهد.
در آسم و آلرژی، باکتری سیاه سرفه وجود ندارد و هیچ واگیری ندارد در حالی که پرتوزیس یک عفونت باکتریایی و بسیار واگیردار است. اگر سرفه تان شدید و شبیه به سیاه سرفه است نزد پزشک بروید. با بررسی علائم دیگر و همچنین آزمایش های نامبرده به سادگی میتوان روشن کرد آیا دچار عفونت هستید یا نه.
در حال حاضر چقدر شایع است؟
به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC)، براورد میشود هر ساله ۲۴.۱ میلیون نفر در سرتاسر دنیا دچار این بیماری شده و بیش از ۱۶۰ هزار کودک زیر ۵ سال در اثر این بیماری جان خود را از دست میدهند. بیشتر مرگ و میر در کشورهای توسعه نیافته است که واکسیناسیون اجباری انجام نمیشود.
