سرخک چیست؟
سرخک یک عفونت ویروسی بسیار مسری است که ابتدا سیستم تنفسی را تحت تأثیر قرار می دهد و میتواند به عوارض جدی منجر شود. علائم این بیماری شامل بثورات گسترده پوستی، تب بالا، سرفه و لکه های سفید در داخل دهان است. دریافت مراقبت های پزشکی فوری برای مبتلایان به این بیماری توصیه می شود.
کودکان، افراد با سیستم ایمنی ضعیف و زنان باردار در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. با این حال، هر کسی می تواند به این ویروس مبتلا شود و علائم بیماری را تجربه کند.
در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۲۸۰۰۰ نفر در سراسر جهان بر اثر سرخک جان خود را از دست دادند که بیشتر آن ها کودکان زیر ۵ سال بودند که واکسینه نشده بودند. در این مقاله به بررسی علائم، عوارض، درمان و سایر جنبه های مربوط به بیماری سرخک خواهیم پرداخت.
علائم سرخک
علائم سرخک معمولاً حدود ۸ تا ۱۲ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می شوند، اما در برخی موارد ممکن است تا ۲۱ روز طول بکشد تا علائم ظاهر شوند.
چند روز پس از شروع این علائم، بثورات قرمز و لکه دار ظاهر می شوند که از صورت شروع شده و به بقیه بدن گسترش می یابند. این بثورات معمولاً حدود ۷ تا ۱۰ روز طول می کشند.
موارد زیر می توانند جزو سایر علائم سرخک باشند:
- گلو درد
- لکه های سفید در دهان
- درد عضلانی
- حساسیت به نور
علائم سرخک در بزرگسالان
بزرگسالان به ندرت به سرخک مبتلا می شوند زیرا بیشتر آن ها در کودکی به این بیماری مبتلا شده و از آن زمان نسبت به آن مصون شده اند. با این حال، برخی بزرگسالان همچنان ممکن است به دلیل عدم مصونیت به این بیماری مبتلا شوند. پس از آلودگی، فرد یک دوره نهفته ۷ تا ۲۱ روزه (میانگین ۱۰ روز) را تجربه می کند.
علائم سرخک در بزرگسالان عبارتند از:
- تب بالا
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- سردرد
- التهاب دستگاه تنفسی فوقانی (سرفه خشک، گرفتگی و آبریزش بینی)
- قرمزی، برآمدگی و آبریزش چشم ها، حساسیت به نور، پلک های متورم
- لکه های سفید/خاکستری کوچک با هاله اریتماتوز در داخل دهان
بثورات پوستی پس از ۳ تا ۴ روز تب بالا ظاهر می شوند و از پشت گوش، گردن، پیشانی و صورت شروع شده و به تدریج به تنه و اندام ها، از جمله کف دست و پا گسترش می یابند. هنگامی که بثورات تمام بدن را می پوشاند، دمای بدن به تدریج کاهش می یابد.
علائم سرخک در کودکان
مرحله اولیه بیماری ۱ تا ۴ روز طول می کشد و علائمی مشابه عفونت دستگاه تنفسی فوقانی دارد. شایعترین علائم سرخک در کودکان عبارتند از:
- آبریزش بینی
- سرفه خشک
- التهاب چشم (چشم صورتی یا کانژونکتیویت)
- تب
پس از ۲ تا ۳ روز از شروع این علائم، ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:
- اسهال شدید
- لکه های کوچک با مرکز سفید در داخل گونه (نقاط کوپلیک)
بثورات قرمز و مسطح که از صورت شروع شده و به پایین تنه، بازوها، پاها و پاها گسترش می یابد. این بثورات با ضایعات کوچک شروع شده و به تدریج به یک راش بزرگ تبدیل می شوند. پس از ۳ تا ۷ روز، بثورات به همان ترتیبی که ظاهر شده اند، محو می شوند و نواحی قهوه ای رنگ به جا می گذارند.
علائم سرخک ممکن است شبیه سایر بیماری ها باشد، بنابراین برای تشخیص دقیق علائم فرزندتان، مراجعه به پزشک ضروری است.
همچنین بخوانید: درمان تب و لرز در کودکان
علائم و نشانه های سرخک در نوزادان
در نوزادان معمولاً با علائم غیرمعمولی ظاهر می شود که شامل موارد زیر است:
- تب خفیف
- سرفه ملایم
- بثورات سرخکی: نوزاد ممکن است بثوراتی به رنگ صورتی و کمی برجسته روی پوست داشته باشد. این بثورات ممکن است ابتدا بر روی پشت یا سینه دیده شوند.
- نوزاد ممکن است بی اشتها شود و از شیر خوردن امتناع کند.
- دچار اسهال یا استفراغ نیز از علائم این بیماری در نوزادان است.
به طور کلی، بیماری سرخک در نوزادان زیاد شایع نیست زیرا ایمنی مادر از طریق جفت به نوزاد منتقل می شود و او را تا حدودی محافظت می کند.
سرخک در بارداری
زنان بارداری که واکسن سرخک نزده اند، اگر به سرخک مبتلا شوند، در معرض عوارض جدی تر و بیشتری قرار دارند. سرخک در دوران بارداری می تواند باعث ذات الریه یا آسیب به جنین شود. سقط جنین، زایمان زودرس، مرده زایی و وزن کم هنگام تولد از جمله عوارض ابتلا به سرخک در بارداری هستند. خبر خوب این است که اگر واکسن زده باشید، از سرخک محافظت می شوید و احتمال ابتلا به آن بسیار کم است.
اگرچه احتمال ابتلا به سرخک در افرادی که واکسن زده اند بسیار کم است، اما صفر نیست. بنابراین، بهتر است در دوران بارداری از تماس با افرادی که بیمار هستند، خودداری کنید.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) توصیه می کند که همه زنان در سنین باروری قبل از بارداری وضعیت واکسیناسیون خود را بررسی کنند. همچنین زنان باید حداقل یک ماه پس از تزریق واکسن MMR از باردار شدن خودداری کنند.
همچنین درباره واکسیناسیون در بارداری بخوانید
راه های انتقال سرخک
سرخک بسیار مسری است و به راحتی از فردی به فرد دیگر سرایت می کند. این بیماری به روش های زیر منتقل می شود:
- تماس با فرد مبتلا: ویروس سرخک در مخاط بینی و گلوی فرد مبتلا وجود دارد. هنگام سرفه یا عطسه، قطرات عفونی در هوا منتشر می شوند. اگر با این قطرات تماس پیدا کنید، ممکن است آلوده شوید.
- انتقال از طریق هوا: ویروس سرخک می تواند تا دو ساعت پس از خروج فرد آلوده از منطقه در هوا باقی بماند. اگر هوای آلوده را تنفس کنید یا سطحی را لمس کنید که ویروس روی آن وجود دارد و سپس چشم، بینی یا دهان خود را لمس کنید، می توانید به سرخک مبتلا شوید.
متن انگلیسی:
An infected person can spread measles to others even before knowing they have the disease. You can spread measles to others from 4 days before through 4 days after the rash appears.
ترجمه فارسی:
«یک فرد مبتلا حتی قبل از اینکه بداند به این بیماری مبتلا شده است می تواند سرخک را به دیگران منتقل کند. شما می توانید سرخک را از ۴ روز قبل تا ۴ روز پس از ظاهر شدن بثورات به دیگران منتقل کنید.»
به نقل از وبسایت cdc.gov
دلایل ابتلا به سرخک
سرخک یک بیماری بسیار مسری است که توسط ویروسی در بینی و گلوی افراد آلوده ایجاد می شود. ویروس از طریق سرفه، عطسه یا صحبت کردن فرد مبتلا به هوا منتقل شده و می تواند تا یک ساعت در هوا معلق بماند. همچنین می تواند روی سطوح قرار گیرد و تا چندین ساعت زنده بماند. افراد با لمس این سطوح و سپس لمس دهان، بینی یا چشم ها می توانند مبتلا شوند.
همچنین از چهار روز قبل تا چهار روز پس از ظاهر شدن بثورات مسری است و حدود ۹۰ درصد افرادی که واکسینه نشده اند، در صورت تماس با ویروس مبتلا می شوند.
عوامل خطرزا در ابتلا به سرخک
واکسینه نشدن یکی از اصلی ترین عوامل خطر برای ابتلا به ویروس سرخک و ایجاد عوارض جدی است. اگر واکسینه نشده در معرض ویروس سرخک قرار بگیرید، با احتمال ۹۰ درصد به این بیماری مبتلا خواهید شد.
- نوزادان واکسینه نشده: واکسن سرخک برای نوزادان موثر نیست، زیرا سیستم ایمنی آن ها به اندازه کافی رشد نکرده تا به واکسن پاسخ مناسبی دهند.
- مشکلات پزشکی: برخی افراد به دلیل مشکلاتی مانند نقص ایمنی یا مصرف داروهای خاصی مانند شیمی درمانی سرطان یا دوزهای بالای استروئیدها، نمی توانند واکسن MMR را دریافت کنند.
- واکسینه ناقص: اگر کسی دوز تقویتی دوم واکسن MMR را دریافت نکند، ممکن است مقاومت کاملی در برابر سرخک نداشته باشد. دوزهای تقویتی برای ایجاد مقاومت دائمی مهم هستند.
- واکسینه شدن کامل اما ایجاد نشدن ایمنی: برخی افراد، علیرغم واکسیناسیون کامل، در مقابل این بیماری ایمنی پیدا نمی کنند. تقریباً در ۳ درصد از افراد واکسینه شده این اتفاق می افتد.
- نقص ایمنی: حتی افرادی که قبلاً واکسینه شده اند ممکن است به دلیل نقص ایمنی در معرض خطر باشند.
- کمبود ویتامین A: این وضعیت باعث میشود احتمال ابتلا به سرخک و شدت بیماری بیشتر شود.
تشخیص سرخک
پزشک معمولاً می تواند با گرفتن شرح حال، معاینه فیزیکی دقیق و بررسی بثورات، سرخک را تشخیص دهد. با این حال، ممکن است برای تأیید تشخیص، آزمایش هایی نیز توصیه کند:
- خون
- ترشحات بینی و گلو
- ادرار
راه های درمان سرخک
برخلاف عفونت های باکتریایی، آنتیبیوتیک ها برای عفونت های ویروسی موثر نیستند. ویروس و علائم مربوطه معمولاً در عرض ۳ هفته خود به خود از بین می روند. بنابراین، درمان سرخک با هدف تسکین علائم و کاهش احتمال عوارض انجام می شود.
اگر در معرض ویروسی قرار گرفته اید که باعث سرخک می شود، پزشک ممکن است اقدامات زیر را حتی قبل از بروز علائم انجام دهد.
- تزریق واکسن سرخک، ظرف ۷۲ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس
- تجویز دوز پروتئین ایمنی به نام ایمونوگلوبولین، طی ۶ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس
برای تسکین علائم حاد مانند سرفه و تب، ممکن است توصیه های زیر انجام شود:
- مصرف داروهای بدون نسخه
- استراحت کافی برای کمک به تقویت سیستم ایمنی
- نوشیدن مایعات زیاد
- استفاده از مرطوب کننده برای تسکین سرفه و گلودرد
- افزودن مکمل های ویتامین A به برنامه روزانه
داروهای مهم برای درمان سرخک
همانطور که گفتیم، داروی خاصی برای هدف قرار دادن مستقیم ویروس وجود ندارد. اما برخی داروها می توانند به مدیریت علائم و جلوگیری از عوارض کمک کند:
- تب بُرها: برای کاهش ناراحتی ناشی از تب، می توانید از داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن (تیلنول)، ایبوپروفن (ادویل)، یا ناپروکسن سدیم (Aleve) استفاده کنید.
- آنتی بیوتیک ها: اگر عوارض باکتریایی مانند ذات الریه یا عفونت گوش همراه با سرخک ایجاد شود، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک تجویز کند.
- ویتامین A: تجویز ویتامین A می تواند مفید باشد، به خصوص برای کودکانی که سطوح پایینی از این ویتامین دارند. ممکن است به کاهش شدت عفونت سرخک کمک کند.
درمان سرخک در کودکان
درمان به علائم، سن و سلامت عمومی کودک شما بستگی دارد. همچنین شدت بیماری نیز نقش مهمی دارد. درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- مصرف مایعات: به کودک آب، آبمیوه یا آبگوشت بدهید تا از کم آبی جلوگیری شود. ممکن است به محلول آبرسانی خوراکی (ORS) نیاز باشد.
- استراحت: کودک باید تا حد امکان استراحت کند.
- استفاده از مرطوبکننده: مرطوب کننده هوا به تنفس راحت تر و کاهش سرفه کمک می کند.
- تغذیه سالم: به کودک غذاهای سالم مانند میوه، سبزیجات، نان غلات کامل و لبنیات کم چرب بدهید.
- محافظت از چشم: نورها را کم کنید یا عینک آفتابی به کودک بدهید تا درد ناشی از حساسیت چشم کاهش یابد.
- مصرف استامینوفن: برای کاهش درد و تب، طبق دستور پزشک.
- NSAID ها: مانند ایبوپروفن برای کاهش تورم، درد و تب، اما بدون راهنمایی پزشک به کودکان کمتر از ۶ ماه ندهید.
- داروی سرفه: برای کاهش سرفه و کمک به استراحت کودک تجویز می شود.
- ویتامین A: پزشکان ممکن است به کودکان مبتلا به سرخک ویتامین A دهند، زیرا نشان داده شده است که ویتامین A میزان مرگ و میر و بیماری های جدی ناشی از سرخک را در کشورهایی که کمبود این ویتامین شایع است کاهش می دهد.
**نکته: همیشه قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. به کودک کمتر از ۶ ماه ایبوپروفن ندهید، مگر اینکه پزشک توصیه کند. همچنین به کودکان آسپرین ندهید، زیرا آسپرین می تواند باعث بیماری جدی به نام سندرم ری شود.
عوارض سرخک
این بیماری می تواند عوارض زیادی داشته باشد و برخی از این عوارض می توانند بسیار جدی باشند. برخی از افراد بیشتر احتمال دارد این عوارض را تجربه کنند، از جمله:
- ذات الریه (عفونت ریه)
- مننژیت (عفونت پرده های مغزی)
- نابینایی
- عفونت گوش میانی
- تشنج
- عفونت راه هوایی فوقانی همراه با مشکلات تنفسی و سرفه (کروپ)
- اسهال
- عفونت مغز (آنسفالیت)
- عوارض بارداری مانند وزن کم هنگام تولد یا زایمان زودرس (در افرادی که در دوران بارداری به سرخک مبتلا میشوند) و درمواردی مرگ مادر
سرخجه چیست؟
سرخجه یک عفونت ویروسی مسری است که بیشتر با بثورات قرمز متمایز آن شناخته می شود. به این بیماری سرخک سه روزه یا سرخک آلمانی نیز می گویند. این عفونت در اکثر افراد علائم خفیف ایجاد می کند یا علامتی ندارد. اما می تواند در دوران بارداری برای مبتلا می شوند، مشکلات جدی ایجاد کند.
سرخجه همان سرخک نیست، اما این دو بیماری در برخی علائم و نشانه ها مشترک هستند، مانند بثورات قرمز. ویروسی که سرخجه را ایجاد می کند با ویروسی که سبب سرخک می شود متفاوت است. علاوه بر این، سرخجه به اندازه سرخک شدید یا عفونی نیست.
هر دو بیماری، سرخک و سرخجه، با بثورات قرمز و برجستگی های کوچک در بدن مشخص می شوند و اغلب علائم دیگری نیز به همراه دارند. با این حال، سرخک معمولا جدی تر از سرخجه است.
تفاوت سرخجه و سرخک
- سرخک بسیار مسری تر و خطرناک تر از سرخجه است.
- دوره نهفتگی در سرخک ۱ تا ۲ هفته طول می کشد، در حالی که در سرخجه ۲ تا ۳ هفته به طول می انجامد.
- علائم سرخک می تواند تا ۱۰ روز طول بکشد، در حالی که علائم سرخجه معمولاً تا ۵ روز طول می کشد.
- تورم غدد لنفاوی همیشه در سرخجه وجود دارد، اما در سرخک همیشه وجود ندارد.
- فوتوفوبیا (حساسیت به نور) در سرخک شایع است، اما در سرخجه وجود ندارد.
- دمای بدن در سرخک می تواند تا ۴۰ درجه سانتی گراد افزایش یابد؛ تب سرخجه کمتر از ۳۸.۳ درجه سانتی گراد است.
- در سرخک لکه های سفید کوچک در دهان در عرض ۲-۳ روز ظاهر می شوند. سپس لکه های قرمز بعد از ۳-۵ روز روی بدن پخش می شود. اما در سرخجه راش صورتی از صورت شروع می شود و به سمت بدن حرکت می کند، ۳-۵ روز طول می کشد تا کامل شود.
- بثورات سرخک شامل لکه هایی است که مدت زمان طولانی تری باقی می مانند، در حالی که بثورات سرخجه شامل لکه هایی است که به سرعت محو می شوند.
تفاوت سرخجه و آبله مرغان
- علائم سرخجه شامل تب، بثورات پوستی، سردرد و قرمزی و خارش چشم است. علائم آبله مرغان شامل بثورات تاول مانند، خارش، تب و خستگی است.
- ظاهر بثورات نیز متفاوت است، سرخجه دارای لکه های صورتی یا قرمز مسطح است در حالی که آبله مرغان دارای بثورات برجسته و پر از مایع است.
- سرخجه یک هفته قبل از ظاهر شدن بثورات و ۴ روز پس از آن مسری است. آبله مرغان از ۲ روز قبل از ظهور بثورات و تا زمانی که تمام بثورات پوسته پوسته شوند مسری است.
- علائم سرخجه معمولا ۵ روز طول می کشد و پس از آن بهبود می یابد، اما آبله مرغان زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارد و معمولا ۱۰ تا ۱۴ روز طول می کشد.
همچنین بخوانید: آبله مرغان چیست و درمان آن چگونه است؟
راه های پیشگیری از سرخک
با انجام هر یک از مراحل زیر، می توانید احتمال ابتلا و عوارض را کاهش دهید.
واکسیناسیون بهترین راه برای پیشگیری از سرخک است. دو دوز از واکسن سرخک ۹۷% در پیشگیری از سرخک موثر است. کودکان اولین دوز واکسن را در ۱۲ ماهگی و دومین دوز را بین ۴ تا ۶ سالگی دریافت میکنند. بزرگسالانی که واکسینه نشدهاند میتوانند در هر سنی واکسن بزنند.
روش های دیگر پیشگیری:
- شستن دست ها قبل از غذا، بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و قبل از لمس صورت.
- عدم اشتراک وسایل شخصی با دیگران.
- اجتناب از تماس مستقیم با افراد بیمار.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فکر میکنید که شما یا فرزندتان با فرد مبتلا به سرخک در تماس بودهاید، حتماً با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود تماس بگیرید. همچنین، در صورت ابتلا و بدتر شدن علائم به جای بهبود، باید با پزشک خود مشورت کنید. زنان باردار و نوزادان زیر ۱۲ ماه بیشتر در معرض عوارض قرار دارند، بنابراین در این شرایط نیز ضروری است که به پزشک مراجعه کنید.
به چه دکتری مراجعه کنیم؟
اگر فکر میکنید فرزندتان در معرض ابتلا قرار گرفته است یا علائم را نشان می دهد، باید به پزشک عمومی یا متخصص عفونی مراجعه کنید. از پزشکتان بپرسید که آیا می تواند فرزندتان را در خانه ملاقات کند یا خیر. اگر به کلینیک پزشکی مراجعه می کنید، به محض ورود به پذیرش اطلاع دهید تا از سرایت عفونت به دیگران جلوگیری شود.
سخن پایانی
سرخک یک عفونت ویروسی بسیار مسری است که می تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ در کودکان و بزرگسالانی شود که واکسینه نشده اند.
با این حال، سرخک و عوارض آن از طریق واکسیناسیون قابل پیشگیری است. واکسیناسیون نه تنها از شما و افراد نزدیک به شما محافظت می کند، بلکه از انتشار ویروس سرخک در جامعه و آسیب رساندن به افرادی که قادر به واکسینه شدن نیستند نیز جلوگیری می کند. اکثر افراد ظرف ۳ هفته از سرخک بهبود می یابند. تشخیص زودهنگام می تواند به جلوگیری از عوارض کمک کند. اگر فکر میکنید که در معرض ویروس سرخک قرار گرفته اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.