بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
طحال یک عضو حیاتی در بدن است که وظایف مهمی مثل تصفیه خون و تولید سلول های خونی را بر عهده دارد. بیماری بزرگ شدن طحال یک بیماری خطرناک است که ممکن است با از دست دادن طحال همراه باشد. پس تشخیص به موقع و درمان آن ضر.ری است.
وظایف طحال چیست؟
بزرگ شدن طحال میتوان در اثر از بیماریهای متفاوتی مثل عفونتها، بیماریهای کبدی، اختلالات خونی و برخی از انواع سرطان باشد. در بسیاری از موارد، هیچ علائمی وجود ندارد، اما در صورت بزرگ شدن طحال، امکان دارد فرد احساس سیری زودرس، درد در قسمت چپ و فوقانی شکم یا کم خونی داشته باشد.
طحال (Spleen) یک اندام حیاتی در بدن انسان و بسیاری از حیوانات است که وظایف مهمی در بدن دارد. این اندام در قسمت چپ و بالایی شکم، زیر قفسه دنده ها و پشت معده قرار دارد. وظایف اصلی آن به شرح زیر است:
- فیلتراسیون خون: به عنوان یک فیلتر طبیعی برای خون عمل می کند. این اندام قدیمی ترین و آسیب دیده ترین سلول های خونی را شناسایی و از بین می برد. این عمل به ترتیب توسط سلول های ماکروفاژ (سلول های تخلیصی) انجام می شود.
- تولید لنفوسیت ها: نقش مهمی در تولید برخی از گلبول های سفید خون به نام لنفوسیت ها دارد. این لنفوسیت ها جزء سیستم ایمنی بدن بوده و در مقابل عفونت ها و بیماری ها دفاع می کنند.
- ذخیره سازی خون: مقدار معتبری از خون را ذخیره کرده و با توجه به نیاز بدن آزاد می کند. در شرایطی که بدن نیاز به خون بیشتری دارد، طحال خون ذخیره شده را آزاد می کند.
- مشارکت در لخته شدن خون: در فرآیند لخته شدن خون نقش دارد. این اندام با ذخیره پلاکت ها (قطره های خونی) به لخته شدن خون کمک می کند.
- تجدید سلول های قرمز خون: برخی از سلول های قرمز خون قدیمی را تجدید و بازسازی می کند.
- ذخیره سازی آهن: مقدار کمی آهن را ذخیره می کند و در صورت نیاز به بدن آزاد می کند.
همچنین بخوانید: کمبود آهن بدون کم خونی
بنابراین، این عضو حیاتی نه تنها در فیلتراسیون و تنظیم خون نقش دارد، بلکه در حفظ سیستم ایمنی بدن و تنظیم فرآیندهای مختلف نیز تاثیرگذار است.
بیماری بزرگ شدن طحال
بیماری بزرگ شدن طحال، به وضعیتی اشاره دارد که طحال به طور غیرطبیعی بزرگ تر از حالت معمول خود می شود. این وضعیت می تواند ناشی از عوامل متنوعی از جمله عفونت ها، بیماری های مزمن، اختلالات متابولیکی یا عوامل وراثی باشد. بزرگ شدن طحال می تواند منجر به کاهش تعداد سلول های خونی، کاهش ایمنی بدن و مشکلات دیگری شود. تشخیص و درمان مناسب آن با توجه به علت اساسی و شدت آن بستگی دارد تا از بروز عوارض جدی تر جلوگیری و سلامتی فرد تضمین شود.
| علل بزرگی طحال | علائم | عوارض | راه های درمان |
| عفونت | درد در ناحیه چپ بالای شکم | پارگی طحال | کنترل علائم و مدیریت بیماری |
| سرطان | احساس سیری بدون غذا خوردن | کم خونی | جراحی |
| بیماری های خونی | خستگی | عفونت های مکرر | واکسیناسیون |
| بیماری های التهابی | کاهش وزن بی دلیل | خونریزی دستگاه گوارش | مصرف دارو های ضد التهاب |
| بیماری های ژنتیکی | زردی پوست | افزایش آسیب پذیری در ضربه ها | مصرف دارو های بیماری خون |
علت بزرگ شدن طحال
این بیماری می تواند به دلایل متعددی رخ دهد، که به طور خلاصه ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- عفونت ها: عفونت های ویروسی، باکتریایی و انگلی می توانند باعث بزرگ شدن طحال شوند. مثلا عفونت هایی مانند مونونوکلئوز، توکسوپلاسموز و آندوکاردیت (عفونت دریچه قلب) می توانند این اثر را داشته باشند.
- سرطان و بیماری های خونی: برخی از بیماری های سرطانی مثل سرطان خون و سرطان بافت لنفاوی می توانند به بزرگ شدن طحال منجر شوند. همچنین، بیماری های خونی مانند آنمیاها، تالاسمی و آئیدز نیز ممکن است این عارضه را ایجاد کنند.
- بیماری های التهابی: بیماری هایی مانند سارکوئیدوز، لوپوس اریتماتوس سیستمیک و آرتریت روماتوئید نیز می توانند باعث ایجاد این وضعیت شوند.
- سایر دلایل: بزرگ شدن طحال ممکن است به دلیل عوامل متنوع دیگری نظیر ضربه به ناحیه شکمی، سرطانی که به طحال گسترش یافته است، کیست، آبسه بزرگ، بیماری های ژنتیکی مانند بیماری گوچر و آمیلوئیدوز، فشار بر روی رگ های طحال یا کبد و لخته شدن خون در رگ ها ایجاد شود.
در صورت تجربه علائم مشکوک، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا علت تشخیص داده شده و برنامه درمانی مناسب برای شما تعیین شود.
علائم بزرگ شدن طحال
علائم بزرگ شدن طحال ممکن است متنوع و متفاوت باشند. برخی از علائم شایع آن عبارتند از:
- احساس ناراحتی یا درد در ناحیه چپ بالای شکم: بیماران ممکن است احساس ناراحتی، سنگینی یا درد در ناحیه چپ بالای شکم خود داشته باشند. این درد ممکن است به سمت شانه چپ گسترش یابد.
- احساس سیری بدون خوردن غذا: ممکن است باعث احساس سیری و پری بدون خوردن غذا شود.
- علائم عمومی: در برخی موارد، ممکن است به علائم عمومی مانند خستگی بیشتر، کاهش وزن غیر منطقی، عفونت های مکرر، خونریزی آسان و زردی پوست (زردی) منجر شود.
اگر احساس درد شدید، تنگی نفس شدید، خونریزی نامعمول یا علائم شدید دیگری دارید، بهتر است بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. همچنین، اگر علائم بزرگ شدن طحال با علائم دیگر همراه می شوند و شما نگران هستید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا علت این علائم تشخیص داده شود و درمان مناسب انجام شود.
عوارض بزرگ شدن طحال
عوارض بزرگی طحال شامل موارد زیر می شود:
- پارگی طحال
- افزایش خونریزی با کم شدن پلاکت ها
- کم خونی (آنمیا): می تواند منجر به کاهش تعداد گلبول های قرمز (سلول های حمل اکسیژن) و پلاکت ها در خون و باعث کم خونی و خونریزی ناشی از کاهش پلاکت ها شود.
- عفونت های مکرر: می تواند باعث کاهش تعداد سلول های سفید خون شود و سبب شدت عفونت های مختلف در بدن شود.
- خونریزی دستگاه گوارشی: ایجاد فشار بر روی رگ ها و عروق دستگاه گوارشی
- افزایش آسیب پذیری در تصادفات و ضربه ها: طحال نرم است پس بزرگ شدن آن ممکن است باعث افزایش آسیب پذیری این عضو در مواجهه با ضربه ها و تصادفات شود.
تشخیص بزرگ شدن طحال
تشخیص بزرگی طحال یک فرآیند چند مرحله ای است که شامل موارد زیر می شود:
- تاریخچه پزشکی (Medical History): پزشک با شما مصاحبه می کند تا درباره تاریخچه پزشکی خودتان و علائمی که تجربه می کنید، اطلاعات جمع آوری کند. او ممکن است سوالاتی درباره موارد زیر از شما بپرسد:
- علائم حال حاضر، مانند درد، تورم یا خونریزی.
- تاریخچه بیماری های قبلی یا بیماری های خونی و عفونی.
- داروهایی که مصرف کرده اید یا مصرف می کنید.
- سابقه عفونت ها یا مشکلات دیگری که ممکن است به بزرگ شدن طحال مرتبط باشند.
- معاینه فیزیکی (Physical Examination): پزشک ناحیه شکم را معاینه می کند تا اندازه و شکل طحال را ارزیابی کند. او ممکن است با استفاده از استتتوسکوپ صدای ضربان طحال را بشنود. همچنین با لمس کردن ناحیه شکمی به تشخیص ورم می پردازد.
- آزمایشات خون (Blood Tests): آزمایش های خونی انجام می شود تا تعداد سلول های خونی، پلاکت ها و شاخص های دیگر خون بررسی شود. این آزمایشات ممکن است نشان دهنده نشانگرهایی از بیماری های خونی یا التهابی باشند.
- تصویربرداری (Imaging): از تصویربرداری های مختلف نظیر سونوگرافی (Ultrasound) و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT Scan) برای تصویربرداری ناحیه شکم و طحال استفاده می شود. این تصاویر به پزشک کمک می کنند تا اندازه و وضعیت طحال را دقیق تر ارزیابی کند.
- آزمایشات تکمیلی (Additional Tests): در صورت لزوم، پزشک ممکن است آزمایشات تکمیلی دیگری مانند آزمایش های خون خاص یا آزمایش های انعقادی انجام دهد تا علت بزرگ شدن طحال دقیق تر مشخص شود.
- بیوپسی (Biopsy): در برخی موارد نادر، پزشک ممکن است نیاز به انجام بیوپسی طحال داشته باشد. در این روش، نمونه کوچکی از بافت طحال برداشته می شود و تحت میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد تا علت ورم روشن شود.
در نهایت، با ترکیب اطلاعات به دست آمده از مراحل مختلف، پزشک تشخیص نهایی را در مورد بزرگ شدن طحال و علت آن مشخص می کند. این تشخیص دقیق می تواند به تعیین درمان مناسب کمک کند.
درمان بزرگ شدن طحال
درمان این بیماری در واقع به وابسته بودن به علت اساسی آن و شدت عوارض آن بستگی دارد. در بعضی موارد، بزرگ شدن طحال نیاز به درمان فوری دارد. در حالی که در موارد دیگر ممکن است درمان های غیر جراحی و دارویی مورد استفاده قرار گیرد. به برخی از راه های درمانی بزرگ شدن طحال اشاره می کنیم:
- مدیریت تحت نظر پزشک: در مواردی که بزرگ شدن طحال به علت بیماری های خونی مانند آنمیا یا لوپوس ایجاد می شود، مدیریت بیماری اصلی و کنترل علائم می تواند به کاهش اندازه طحال کمک کند.
- جراحی: در مواردی که بزرگ شدن طحال به اندازه های خطرناک و پارگی طحال منجر می شود، جراحی ممکن است لازم شود. در برخی موارد، اندازه طحال به حدی بزرگ می شود که تهویه مناسب ریه ها را مختل می کند. در این صورت جراحی به منظور برداشتن بخشی از طحال انجام می شود.
- داروها: در برخی موارد، داروها می توانند برای کاهش اندازه طحال یا کنترل عوارض آن مورد استفاده قرار گیرند. این داروها ممکن است شامل داروهای ضد التهاب، داروهای کنترل بیماری های خونی و داروهای مهارکننده سیستم ایمنی باشند.
- واکسیناسیون: برای افرادی که طحال آنها بزرگ شده و احتمال پارگی طحال وجود دارد، واکسن هایی مانند واکسن های پنوموکوک (عامل عفونت های تنفسی) و همچنین واکسن های تزریقی مخصوص عفونت های میکروبی و ویروسی توصیه می شود.
در هر صورت، تصمیم گیری درباره درمان بزرگ شدن طحال باید توسط پزشک معالج بر اساس تاریخچه پزشکی، علائم، عوارض و تشخیص دقیق انجام شود. اگر به تشخیص یا درمان خاصی نیاز دارید، حتما به پزشک خود مراجعه کنید.
عوامل خطر ابتلا به بزرگ شدن طحال
عواملی که ممکن است افراد را در معرض خطر ابتلا قرار دهند عبارتند از:
- عفونت ها: برخی از عفونت ها می توانند منجر به بزرگ شدن طحال شوند. به طور مخصوص، عفونت هایی مانند مونونوکلئوز و عفونت های باکتریایی می توانند باعث انفجار سلول های خونی در بدن شوند که در نتیجه طحال بزرگ می شود.
- بیماری های خونی: برخی از بیماری های خونی مانند تالاسمی و سیکل همولیتیک می توانند باعث کاهش عمر گلبول های قرمز خون و افزایش فعالیت طحال در تخلیه آنها شوند.
- عوامل ژنتیکی: وجود عوامل ژنتیکی ممکن است باعث آسیب به ساختار طحال شود و منجر به بزرگ شدن آن گردد.
- بیماری های کبدی: برخی از بیماری های کبدی مانند سیروز می توانند باعث اختلال در جریان خون شده و به این بیماری منجر شوند.
- بیماری های التهابی: برخی از بیماری های التهابی مانند سارکوئیدوز و آرتریت روماتوئید ممکن است باعث تحریک سلول های طحال شوند و منجر به بزرگ شدن آن گردند.
- مالاریا: افرادی که در مناطقی با مالاریا زندگی می کنند یا به این مناطق سفر می کنند، در خطر ابتلا به مالاریا و در نتیجه بزرگ شدن طحال قرار دارند.
- بیماری های ایمنی: برخی از بیماری های ایمنی مانند لوپوس و بیماری هاشیموتو می توانند باعث اختلال در سیستم ایمنی و تحریک طحال شوند.
- عوامل محیطی: تماس با عوامل آلرژی زا و تنش های محیطی می توانند به افزایش فعالیت طحال و در نتیجه بزرگ شدن آن منجر شوند.
لطفا توجه داشته باشید که وجود یک یا چند عامل خطر، تنها احتمال افزایش خطر ابتلا به بزرگ شدن طحال را افزایش نمی دهد، بلکه این ترکیب با دیگر عوامل و وضعیت های شخصی هر فرد باید مورد ارزیابی توسط پزشک قرار گیرد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
توجه داشته باشید که در مواقع زیر شما باید به پزشک مراجعه کنید:
- علائم بزرگ شدن طحال: اگر علائمی نظیر احساس پری در ناحیه شکم، درد یا دیگر تغییرات در منطقه طحال داشته باشید، به پزشک مراجعه کنید.
- درد شدید و ناگهانی: در صورتی که درد شدید و ناگهانی در منطقه شکم بالای سمت چپ احساس کنید و این درد با تنفس بدتر می شود، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
- علائم عفونت: اگر علائمی مثل تب بالا، سرفه شدید، دشواری در تنفس، درد گلو و علائم مشابه را تجربه کنید، به پزشک مراجعه کنید.
- اختلالات خونی: در صورت دیدن علائم خونریزی غیرمعمول، کبودی های ناگهانی، لکه های خونی در پوست یا هر نشانه غیرعادی دیگر در مورد خونریزی یا اختلالات خونی، به پزشک مراجعه کنید.
- تغییرات و نشانه های ناگوار: هر گونه تغییرات ناگوار و نشانه های غیر معمول در سلامتی، شکل یا حالت و ناحیه مرتبط با آن نیازمند ارزیابی پزشکی هستند.
به چه پزشکی باید مراجعه کرد؟
برای مشکلات مرتبط با بزرگ شدن طحال، شما می توانید به پزشکان زیر مراجعه کنید:
- پزشک عمومی (پزشک خانواده): اگر علائمی از بزرگ شدن طحال دارید، می توانید ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کنید. او می تواند معاینه اولیه را انجام داده و در صورت لزوم شما را به پزشک متخصص ارجاع دهد.
- پزشک داخلی: پزشک داخلی متخصص در تشخیص و مدیریت بیماری های داخلی است. اگر بیشتر اطلاعات و تشخیص دقیق تری نیاز است، به یک پزشک داخلی مراجعه کنید.
- پزشک هماتولوژیست (متخصص خون و طحال): در صورتی که علائم بزرگ شدن طحال به علل خونی مرتبط باشد، به یک پزشک هماتولوژیست مراجعه کنید. این تخصصی برای تشخیص و مدیریت بیماری های خونی و طحال می باشد.
- جراح عمومی یا متخصص طب جراحی: در مواردی که نیاز به جراحی برای برداشتن طحال یا اقدامات جراحی دیگر دارید، به یک پزشک جراحی مراجعه کنید.
اگر علائم شما ناگهانی و شدید است یا به نظر می رسد وضعیت شما خطرناک است، فورا به مرکز درمانی مراجعه کنید.
چه مواد غذایی برای طحال بزرگ شده مفید هستند؟
برخی از مواد غذایی می توانند در تقویت طحال و افزایش سیستم ایمنی کمک کنند. این مواد غذایی عبارتند از:
- غلات کامل: غلات کامل مانند برنج قهوه ای، جو، گندم کامل و غلات دیگر حاوی فیبر و مواد مغذی مفیدی هستند که می توانند به تغذیه سالم طحال کمک کنند.
- میوه ها: میوه هایی مانند انگور، هندوانه، زردآلو و مرکبات سرشار از ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها هستند که به تقویت سیستم ایمنی و حفظ سلامت طحال کمک می کنند.
- دانه ها و مغزها: مصرف دانه ها و مغزها مانند بادام، گردو، پسته و بذرهای کتان می تواند منبع خوبی از مواد مغذی و اسیدهای چرب امگا ۳ باشد که به سلامتی طحال و سیستم ایمنی کمک می کنند.
- دارچین و عسل: دارچین و عسل دارای خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی هستند که می توانند به تقویت سیستم ایمنی کمک کنند.
- سیب زمینی: سیب زمینی حاوی مقدار زیادی فیبر و ویتامین های مختلف است که به سلامتی طحال و گوارش کمک می کند.
- خربزه و سبزیجات نشاسته ای: این نوع مواد غذایی حاوی ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر هستند و می توانند به تقویت سیستم ایمنی و سلامت طحال کمک کنند.
- حبوبات: حبوبات مانند لوبیا، نخود، عدس و عدسی دارای پروتئین، فیبر و مواد مغذی مفیدی هستند که به تغذیه سالم و تقویت سیستم ایمنی کمک می کنند.
مهم ترین نکته این است که تنوع در رژیم غذایی خود را حفظ کنید و از مواد غذایی طبیعی، تازه و متنوع استفاده کنید تا بهترین تاثیر را در تقویت طحال و بهبود سلامتی داشته باشید. همچنین، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه در تنظیم رژیم غذایی مناسب و مفید برای وضعیت خاص شما بسیار مفید است.
از مصرف چه مواد غذایی اجتناب کنیم؟
هنگام بزرگ شدن طحال، بهتر است از برخی مواد غذایی که ممکن است به وضعیت طحال آسیب برسانند یا سیستم ایمنی را تحت تاثیر قرار دهند، اجتناب کنید. این مواد شامل موارد زیر می شود:
- غذاهای شیرین: مصرف غذاهای بسیار شیرین مانند شکلات، شیرینی، بیسکویت ها و کیک ها می تواند باعث افزایش وزن و نیز افزایش سطح قند خون شود. این وضعیت ممکن است به سیستم ایمنی آسیب بزند و عوارض منفی را تازه تر کند.
- فست فود و غذاهای ناسالم: مصرف فست فودها و غذاهای پر چرب و پر نمک می تواند به افزایش وزن و ایجاد مشکلات متابولیکی منجر شود. این نوع غذاها به سیستم ایمنی آسیب زدایند و در افزایش خطر بروز عوارض تاثیر دارند.
- نوشیدنی های شیرین: مصرف نوشیدنی های شیرین شده با شکر مانند نوشابه ها، آبمیوه های شیرین و انرژی زاها می تواند به افزایش مصرف قند و کالری منجر شود و سیستم ایمنی را ضعیف کند.
- کافئین بیش از حد: مصرف زیاد قهوه، چای، نوشابه های حاوی کافئین و مکمل های انرژی ممکن است به الگوی خواب و اعمال طبیعی سیستم ایمنی آسیب بزند.
- مواد نگهدارنده و افزودنی های شیمیایی: مواد نگهدارنده، رنگ ها، مزه دهنده ها و افزودنی های شیمیایی در مواد غذایی می توانند به سیستم ایمنی آسیب بزنند و مشکلات را تشدید کنند.
- نوشیدنی های گازدار: نوشیدنی های گازدار حاوی مقادیر زیادی شکر و کالری ممکن است به وزن اضافه و به سیستم ایمنی آسیب برساند.