چرخه قاعدگی یک زن یک چرخه تکراری و حدود یک ماهه است، البته این مدت برای هر فرد متفاوت است. یک سیکل معمولی قاعدگی هر ۲۵ تا ۳۸ روز است که نوسانات آن بیش از ۶ روز نخواهد بود و طول زمان آن ۳ تا ۷ روز است. اگر حتی یکی از این شرایط صدق نکند به آن پریود نامنظم یا قاعدگی نامنظم می‌گویند. با دکتر آسپرین همراه باشید، تا در این مقاله علت پریود نامنظم را بررسی کنیم.
علت پریود نامنظم چیست؟
دلایل زیادی برای بی‌نظمی قاعدگی وجود دارد، اما مهم‌ترین آن‌ها عدم تعادل هورمونی است.
به طور معمول، قاعدگی توسط هورمون‌های زنانه مانند هورمون‌های تخمدان و پروژسترون کنترل می‌شود. این هورمون‌های زنانه توسط غدد هیپوتالاموس و مغز، هیپوفیز، تخمدان، آدرنال و تیروئید به تنظیم چرخه قاعدگی و عادی‌سازی سطوح هورمونی کمک می‌کنند و اگر عملکرد طبیعی داشته باشند، قاعدگی شروع می‌شود.
برعکس، اگر یکی از هیپوتالاموس مغزی، غده هیپوفیز یا تخمدان غیرطبیعی باشد، مشکلاتی ایجاد می‌شود و قاعدگی شروع نمی‌شود یا چرخه مختل می‌شود.
شایع‌ترین علل تاخیر یا نامنظم شدن قاعدگی
بر خلاف بارداری و یائسگی که به طور طبیعی قاعدگی را متوقف می‌کنند، علل زیر برای آمنوره و پریود نامنظم بسیار نامطلوب هستند و بر سلامت ما تاثیر منفی می‌گذارند، اما می‌توانیم برای از بین بردن آن‌ها تلاش کنیم.
۱. افزایش سطح استرس
اگر زنی برای مدت طولانی استرس شدیدی را تجربه کند، بدن او با تولید نکردن تخمک‌گذاری شروع به ذخیره انرژی می‌کند. هم‌چنین در صورت بروز یک رویدادی، تجریه ضربه‌ای ناگهانی روحی، می‌تواند باعث افزایش استرس در غدد فوق کلیوی شود که منجر به توقف تولید استروژن و سایر هورمون‌های تولیدمثلی می‌شود (بیماری به نام آمنوره هیپوتالاموس). هنگامی که یک زن مقدار ناکافی استروژن داشته باشد، مخاط رحم او نمی تواند در حالت طبیعی حفظ شود، در نتیجه قاعدگی به تاخیر میفتد.
چرا این اتفاق میفتد؟ بدن شما به شرایط اضطراری واکنش نشان می‌دهد. راحتی بسیار خوب است و باروری بسیار مهم است، اما هنوز از نظر بقا در درجه دوم قرار دارند. همه ما یک مکانیسم بقای طبیعی ذاتی داریم که شامل تولید مداوم هورمون‌های استرس حیاتی است که در غیر این صورت به عنوان پاسخ “جنگ یا گریز” شناخته می‌شود، مانند کورتیزول و آدرنالین.
آدرنالین و کورتیزول دو هورمون اصلی مسئول پاسخ بدن به استرس هستند که به ما کمک می‌کنند تا از تهدیدات (چه تهدیدهای ناگهانی واقعی یا خیالی) فرار کنیم. این هورمون‌ها برای کمک به دویدن، بالا رفتن، افزایش قدرت، عرق کردن و تنظیم ضربان قلب، حیاتی و گاهی بسیار مفید هستند، اما مصرف بیش از حد آن‌ها می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی شود.
بدن همیشه به تولید هورمون‌های استرس که به زنده ماندن در شرایط بحرانی کمک می‌کنند، اولویت داده است و هورمون‌های جنسی را در دوره‌هایی که سخت می‌داند، ثانویه می‌دانند. در استرس مزمن، کمبود مواد مغذی مانند اسیدهای آمینه وجود دارد که به عملکرد طبیعی انتقال‌دهنده‌های عصبی کمک می‌کنند و برای تولید هورمون لازم، کافی نیستند، بنابراین بدن مجبور است بین هورمون‌های استرس و هورمون‌های جنسی یکی را انتخاب کند که همیشه به اولی داده می شود.
۲. رژیم غذایی اشتباه
غذاهایی که دارای مواد مغذی، آنتی اکسیدان‌ها و پروبیوتیک‌های کمی هستند، اما محرک بالایی دارند، می‌توانند بر تیروئید و غدد فوق کلیوی استرس وارد کنند. به عنوان مثال در صورت وجود عوامل زیر، سطح کورتیزول ممکن است افزایش یابد:
- مصرف زیاد شکر، چربی‌های هیدروژنه و افزودنی‌های مصنوعی یا آفت‌کش‌ها
- مشکلات غده تیروئید
- خستگی آدرنالین
سطوح بالای کورتیزول با تولید بهینه بسیاری از هورمون‌های مهم دیگر از جمله هورمون‌های جنسی تداخل ایجاد می‌کند. اگر سطح کورتیزول بالا برای مدت طولانی باقی بماند، پس این می‌تواند منجر به مشکلات پوستی، آسیب به استخوان و ماهیچه و هم‌چنین بافت مغز شود. این چرخه بالای کورتیزول می‌تواند منجربه کمبود پروتئین و در نتیجه از دست دادن عضلات و پوکی استخوان شود.
اگر با پریودهای خود مشکل دارید، بررسی کنید که چقدر خوب غذا می‌خورید. شما باید غذاهایی را انتخاب کنید که سرشار از آنتی اکسیدان و مواد مغذی هستند، به خصوص آن‌هایی که پروتئین و چربی بالایی دارند (حتی چربی اشباع شده که برای وضعیت شما خوب است). هم‌چنین اگر وزن کم دارید، فاقد بافت چربی هستید و یا به طور مداوم در ورزش شرکت می کنید، می‌توانید از مکمل‌های غذایی پرکالری استفاده کنید.
۳. کاهش وزن بیش از حد و وزن کم
هنگامی که شاخص توده بدنی (BMI) به زیر ۱۸-۱۹ می‌رسد، ممکن است به دلیل بافت چربی بسیار کم، بی‌نظمی در قاعدگی شروع شود. چربی بدن برای تولید مقادیر کافی استروژن مهم است، به همین دلیل زنانی که بیش از حد لاغر بوده‌اند یا به بیماری‌های جدی مانند بی‌اشتهایی و پرخوری عصبی مبتلا هستند، ممکن است از فقدان یا تاخیر قاعدگی رنج ببرند. افزایش فعالیت بدنی و در نتیجه نیاز به مواد مغذی بالا به دلیل ورزش شدید، گاهی اوقات می‌تواند منجر به کاهش وزن شود و شما را در معرض خطر عدم تعادل هورمونی قرار دهد.
غذاهای کم کالری و کم چرب نیز می‌توانند باعث کمبود مواد مغذی و کاهش چربی شوند و پریودهای نامنظم و تحلیل استخوان را تشدید کنند. بر اساس برخی داده‌ها، گیاه‌خوارهای بسیار لاغر، از جمله آن‌هایی که به طور انحصاری غذای خام و بدون عملیات حرارتی می‌خورند، و گیاه‌خوارانی که فقط گوشت نمی‌خورند نیز در معرض خطر هستند، به این دلیل که احتمال کم‌وزنی و کمبود مواد مفید حیاتی دارند.
۴. افزایش فعالیت بدنی
در حالی که ورزش متوسط برای سلامت قلب، کنترل خلق و خو، خواب و حفظ وزن ثابت بسیار مهم است، افزایش فعالیت بدنی باعث استرس بر غدد فوق کلیوی، تیروئید و هیپوفیز می‌شود. بنابراین، زنانی که به طور ناگهانی تمرینات بدنی شدید را شروع می‌کنند، به عنوان مثال، آماده شدن برای یک ماراتن یا رویداد مهم مشابه که نیاز به دفع بدنی بالایی دارد، ممکن است به طور ناگهانی قاعدگی متوقف شود.
مانند سایر هورمون‌های استرس، کورتیزول در پاسخ به هر استرس واقعی یا درک شده افزایش می‌یابد. مورد دوم می تواند فیزیکی (از جمله ورزش) یا احساسی باشد. چنین عوامل استرس‌زا شامل کار بیش از حد و خستگی جسمانی ناشی از افزایش فعالیت بدنی است که می‌تواند با کمبود خواب، عجله مداوم، بیماری‌های عفونی و خستگی عاطفی همراه باشد. امروزه با تمایل همیشگی به لاغری و تناسب اندام، برخی از خانم‌ها معتقدند که نیاز به ورزش شدید دارند، فکر می کنند تعریق زیاد خوب است و به همین دلیل دائما خود را خسته می‌کنند.
چنین بار فیزیکی می تواند استرس را افزایش دهد و انرژی مورد نیاز بدن برای تنظیم هورمون‌های جنسی را از بین ببرد.
نامنظمی پریود ناشی از ورزش ممکن است نشان‌دهنده خستگی عمومی بدن، کاهش نشاط باشد و بیشتر مشخصه دختران جوان است. سایر مشکلاتی که اغلب با آمنوره همراه است شامل کاهش تراکم استخوان و اختلالات خوردن است. بنابراین، نگرانی پزشکان از حساسیت این دسته از بیماران به عوارض قلبی، مشکلات استخوانی و کمبودهای تغذیه‌ای است.
۵. اختلالات تیروئید
حتی ممکن است باور نکنید که غده تیروئید می‌تواند علت اختلالات هورمونی باشد. بر اساس مطالعات اخیر، مشکلات تیروئید یکی از دلایل اصلی نامنظمی در پریود است، تقریبا ۱۵ درصد از بیماران مبتلا به آمنوره از ناهنجاری‌های تیروئید رنج می‌برند.
غده تیروئید که مکانیسم اصلی تنظیم‌کننده سیستم غدد درون‌ریز در نظر گرفته می‌شود، مسئول متابولیسم است و بر بسیاری از هورمون‌های جنسی تاثیر می‌گذارد.
مشکلات تیروئید، از جمله کم‌کاری یا گواتر بومی و پرکاری تیروئید، می‌تواند باعث طیف وسیعی از مشکلات سلامتی مانند تغییرات در سطح استروژن و کورتیزول و تاخیر در پریود شود. افزایش سطح کورتیزول می‌تواند منجر به عدم حساسیت عمومی هورمونی از جمله مقاومت تیروئید شود.
۶. قطع استفاده از عوامل هورمونی خوراکی
برخی از زنان به عمد چرخه قاعدگی خود را قطع می‌کنند تا از بارداری جلوگیری کنند، اما با قطع مصرف قرص‌های ضدبارداری، پریود آن‌ها شروع نمی‌شود. در حالی که برخی از پزشکان پیشنهاد می‌کنند که قاعدگی‌ها باید طی چند ماه پس از قطع قرص‌های هورمونی از سر گرفته شود و به حالت عادی باز گردد، بسیاری از زنان چندین سال پس از آن، قاعدگی‌های با تاخیر یا نامنظم را تجربه می‌کنند.
چرخه طبیعی قاعدگی یک زن شامل افزایش و کاهش سطح استروژن و پروژسترون است، اما استفاده از قرص های ضدبارداری برای جلوگیری از پریود سطح استروژن را به اندازه‌ای بالا نگه می‌دارد که بدن را گیج کند و فکر کند باردار هستید و در نتیجه چرخه قاعدگی را مختل می‌کند. ماه‌ها و حتی سال‌ها طول می‌کشد تا بدن این وضعیت را اصلاح و هموستاز را بازیابی کند.
از این رو توصیه ما این است که در صورت وجود نشانه‌هایی از نامنظمی چرخه قاعدگی، از مصرف داروهای ضد بارداری خودداری کنید.
۷. عدم تعادل هورمونی مزمن و سایر اختلالات هورمونی
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک عدم تعادل هورمونی در زنان است که بر تخمک‌گذاری تاثیر منفی می‌گذارد. هنگامی که یک زن از PCOS رنج می‌برد، به این معنی است که سطح هورمون‌های او از جمله استروژن، پروژسترون و تستوسترون، مختل می‌شود، که می تواند به صورت‌های مختلفی خود را نشان دهد:
- رشد غیر طبیعی مو در بدن یا صورت
- مشکلات مربوط به سطوح قند
- وجود وزن اضافی
- آکنه
- سیکل قاعدگی نامنظم
متخصص زنان برای تشخیص تخمدان پلی کیستیک، باید سطح هورمون‌های بدن را بررسی کند، علائم را تجزیه و تحلیل کرده و استعداد ژنتیکی شما را برای این بیماری مورد بررسی قرار دهد، هم‌چنین تخمدان‌ها را چک می‌کند تا متوجه شود که آیا کیست‌ها در حال رشد هستند یا خیر.
هم‌چنین، زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک اغلب قبل از ۴۰ سالگی یائسگی زودرس را تجربه می‌کنند که می‌تواند نه تنها با عدم قاعدگی، بلکه با گرگرفتگی، تعریق شبانه و خشکی واژن همراه باشد. اگرچه این نادرترین علت پریودهای نامنظم است.
۸. آلرژی غذایی و حساسیت به برخی غذاها
حساسیت ناشناخته به گلوتن یا بیماری سلیاک نیز می‌تواند بر سطح هورمون تاثیر بگذارد. از آن‌جایی که این مشکلات می‌توانند باعث کمبودهای تغذیه‌ای شوند، بر هضم غذا تاثیر منفی دارند و استرس بر غده فوق کلیوی را تشدید می‌کنند و تولید هورمون‌های جنسی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
۹. فیبروم رحمی
اگر در دیواره عضلانی رحم تومورهای خوش‌خیمی ایجاد شوند، به آن‌ها فیبروم می‌گویند. بیشتر فیبروم‌های ایجاد شده، غیرسرطانی هستند و اندازه آن‌ها می‌تواند به اندازه یک عدد سیب یا به بزرگی یک گریپ فروت باشد.
فیبروم‌ها باعث پریودهای شدید، دردناک و گاهی کم‌خونی می‌شوند. به همراه این علائم، نشانه‌هایی دیگری مثل احساس درد و فشار بر لگن، ایجاد درد در کمر و پاها و درد هنگام رابطه جنسی در فرد ایجاد می‌شود. معمولا فیبروم‌های ایجاد شده نیازی به درمان ندارند. پزشک متخصص زنان در صورت مشاهده کم‌خونی، با تجویز داروهای لازم، این مشکل را کنترل می‌کند.
۱۰. آندومتریوز
آندومتریوز از مشکلات متداول در میان خانم‌ها است. از هر ۱۰ خانم در سن باروری، یک نفر دچار این مشکل می‌شود. در این مورد بافت داخلی رحم خارج از رحم رشد می‌کند. آندومتریوز قاعدگی بسیار دردناک و طولانی، خونریزی‌های شدید و خونریزی بین دوره‌ها را به دنبال دارد. علائم دیگر این بیماری:
- ناباروری
- درد در دستگاه گوارش
- حرکات دردناک روده
- درد در زمان رابطه جنسی یا بعد از آن
انواع پریود نامنظم (قاعدگی نامنظم)
۱- قاعدگی طولانی مدت
اگر دوره قاعدگی طولانی باشد و بیش از ۸ روز طول بکشد، به عنوان “قاعدگی طولانی” طبقه‌بندی می‌شود. ممکن است مشکلی در هیپوتالاموس، غده هیپوفیز یا تخمدان وجود داشته باشد و سیکل عدم تخمک‌گذاری یا ترشح ناکافی هورمون لوتئینیزه کننده وجود داشته باشد.
۲- الیگومنوره
اگر سیکل قاعدگی طولانی باشد و بیش از ۳۹ روز طول بکشد، به عنوان “الیگومنوره” طبقه‌بندی می‌شود. در برخی موارد، چرخه به تدریج طولانی می‌شود و در موارد دیگر، چرخه به طور ناگهانی طولانی می‌شود. در این مورد تصور می‌شود که تخمدان‌ها به درستی کار نمی‌کنند و هورمون‌ها به طور طبیعی ترشح نمی‌شوند.
با این حال، برخی افراد به طور طبیعی به زمان بیشتری برای رشد فولیکول‌های خود نیاز دارند. حتی اگر سیکل شما بیش از ۳۹ روز باشد، تا زمانی که پریودهای منظم داشته باشید، ممکن است مشکلی ایجاد نشود.
بارداری و زایمان حتی با الیگومنوره تا زمانی که تخمک‌گذاری اتفاق میفتد امکان‌پذیر است، اما موارد نادری از عدم تخمک‌گذاری وجود دارد، بنابراین اگر به فکر باردار شدن یا زایمان هستید، مهم است که الیگومنوره را در نظر بگیرید. توصیه می‌کنیم به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.
۳- قاعدگی مکرر
سیکل قاعدگی کوتاه ۲۴ روزه یا کم‌تر، به عنوان “پلی منوره” طبق بندی می‌شود. از آن‌جایی که چرخه ۲۴ روز یا کم‌تر است، برخی از خانم‌ها دو بار در ماه پریود می‌شوند.
همانند اولیگومنوره، احتمال برهم خوردن تعادل هورمونی به دلیل عملکرد ناکافی تخمدان زیاد است.
۴- قاعدگی کوتاه
اگر دوره قاعدگی کوتاه باشد و کم‌تر از ۲ روز طول بکشد، در دسته “قاعدگی کوتاه” طبقه‌بندی می‌شود.
موارد زیادی از الیگومنوره وجود دارد که در آن مقدار خون قاعدگی به طور غیرطبیعی کم است. علت آن ضخامت ناکافی آندومتر ناشی از ترشح کم هورمون‌های زنانه و توسعه نیافتگی خود رحم است.
اطلاعات بیشتر : آیا طبیعی است که دختری که به سن بلوغ رسیده پریود نشود؟
۵- بی‌نظمی قاعدگی قبل از یائسگی
در زنان، عملکرد تخمدان‌ها در حدود ۳۵ سالگی به تدریج کاهش می‌یابد. اگر قبل از یائسگی (اواخر دهه ۳۰ یا بعد از آن) متوجه چرخه قاعدگی نامنظم یا کاهش جریان قاعدگی شدید، ممکن است بدن شما زودتر دچار تغییرات مرتبط با یائسگی شده باشد.
اگر احتمال یائسگی زودرس وجود داشته باشد، ممکن است برای جبران کمبود هورمون‌های زنانه، درمان جایگزینی هورمونی انجام شود.
تشخیص پریودهای نامنظم
تعیین علت قاعدگی نامنظم شامل شرح حال و شکایات کامل، معاینه عمومی زنان و روش های معاینه دیگر است:
- سونوگرافی اندام‌های لگنی و غدد پستانی
- MRI لگن، در صورت لزوم با کنتراست اضافی
- کولپوسکوپی دهانه رحم
- تعیین وضعیت هورمونی (هورمون‌های جنسی زنانه و مردانه، هورمون‌های غدد فوق کلیوی، غده هیپوفیز، غده تیروئید)
- معاینه عفونت‌های جنسی
- هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی (طبق علائم)
- MRI مغز (طبق علائم)
- کاریوتایپ – تعیین مجموعه کروموزوم (طبق علائم)
- در صورت لزوم، متخصصان مرتبط (درمانگر، متخصص غدد، روانشناس) در معاینه بیمار شرکت می‌کنند.
درمان پریود نامنظم
درمان قاعدگی نامنظم به علت آن بستگی دارد. در اصل علت باید درمان شود نه فقط با تجویز دارو خونریزی‌ها قطع شوند.
معمولا اگر که علت، کیست تخمدان باشد، با توجه به نوع کیست، درمان متفاوت هست، در این مورد معمولا از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌شود ولی اگر کیست‌ها خیلی بزرگ‌تر از مثلا ۸ سانتی‌متر باشند، ممکن است پزشک مجبور به جراحی شود.
در مورد فیبروم‌ها بسته به شخص و سن بیمار، بعضی از آن‌ها با دارو برطرف می‌شوند، بعضی دیگر ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند، ولی اگر به دلیل اختلالات هورمونی باشد، با مصرف دارو می توان این سیکل‌ها را منظم و پریودهای نامنظم را برطرف کرد، برای این مشکل می‌توان برای یک الی دو دوره از قرص‌های ضدبارداری استفاده کرد یا اگر قصد بارداری دارید یا قرص‌های ضدبارداری برای شما مشکل ایجاد می‌کند، می توانید از قرص‌های پروژسترونی استفاده کنید تا پریودها تنظیم شوند.
اگر نامنظمی پریود بر اثر مصرف قرص بارداری، تغذیه نامناسب یا استرس و اضطراب باشد، با تغییر روش جلوگیری، اصلاح سبک تغذیه و مصرف آرام‌بخش‌های ضعیف می‌توان آن را برطرف کرد.
در صورت بروز دیسمنوره اولیه، متخصصان داروهای مسکن، ضد اسپاسم و هم‌چنین داروهای ضد بارداری خوراکی ترکیبی را تجویز می‌کنند.
درمان آمنوره با هدف اصلاح بیماری زمینه‌ای انجام می‌شود. در صورت لزوم، جراحی انجام می‌شود: تشریح سینکیا داخل رحمی، جراحی پلاستیک، بازسازی ساختار و عملکرد اندام‌های تناسلی.
بهتر است برای درمان‌های دارویی پریود نامنظم باتوجه متفاوت بودن علل آن با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
درمان خانگی پریود نامنظم
مصرف برخی داروهای سنتی در درمان پریود نامنظم بسیار موثر هستند. این داروها شامل:
- کوهوش سیاه
- پنج‌انگشت
- ریشه شیرین‌بیان
- زردچوبه
دم‌کرده این گیاهان در دوزهای متفاوت و دفعات مشخص توصیه می‌شود. هم‌چنین می‌توانید با اصلاح سبک تغذیه و رژیم غذایی خود، به درمان پریود نامنظم کمک کنید. خواب و استراحت کافی و استفاده از آرام‌بخش‌های گیاهی مثل بیدمشک و بهارنارنج نیز کمک شایانی به بهبود این مشکل می‌کند.
