حالت تهوع یک احساس دردناک در معده و گلو بوده که ممکن است با ضعف، افزایش ترشح بزاق، تعریق و اغلب قبل از استفراغ همراه باشد.
استفراغ تخلیه غیر ارادی و ناگهانی معده است.
حالت تهوع و استفراغ علائم بسیاری از بیماری ها و شرایط هستند، از بارداری گرفته تا بیماری های جدی مانند تومورهای مغزی، صرع و انفارکتوس میوکارد.
در بیشتر موارد، حالت تهوع و استفراغ خطری برای بدن ایجاد نمی کنند. با این حال، استفراغ طولانی مدت، اغلب همراه با اسهال، می تواند منجر به کم آبی شدید بدن (دهیدراته بدن) و در نتیجه اختلال در سیستم قلبی عروقی، مغز، کلیه ها و سایر اندام ها شود. این امر به ویژه در مورد کودکان خردسال صادق است که خودشان نمی توانند علائم کم آبی را کنترل کنند. زنان باردار ممکن است به اصطلاح “استفراغ بیش از حد زنان باردار” را تجربه کنند که تعادل الکترولیت های خون را به هم می زند و زندگی مادر و جنین را تهدید می کند.
داروهایی هستند که می توانند حالت تهوع را کاهش بدهند. در هر صورت، باید علت آن ها را کشف کرد. در ادامه مطلب با دکتر آسپرین همراه باشید تا به بررسی دلایل تهوع و استفراغ و درمان آن ها بپردازیم.
چه چیزی باعث تهوع یا استفراغ می شود؟
حالت تهوع زمانی رخ می دهد که کاهش یا عدم وجود پریستالیس معده همراه با تنش همزمان بخش اولیه روده یا دوازدهه بوده که با رفلکس بخشی از محتویات دوازدهه به معده همراه است. با استفراغ، انقباض شدید دیافراگم و عضلات دیواره قدامی شکم، حبس نفس و آزاد شدن شدید محتویات معده به مری و بیشتر به داخل حفره دهان وجود دارد. این ممکن است با افزایش بزاق، تعریق، ضعف و سرگیجه همراه باشد.
مراکز خاصی در مغز مسئول بروز تهوع و استفراغ هستند که اطلاعات را از اندام های دستگاه گوارش، دستگاه دهلیزی، سایر قسمت های مغز و کلیه ها دریافت می کنند و هم‌چنین به ترکیب شیمیایی خون از جمله سموم، داروها و متابولیسم محصولات واکنش نشان می دهند. این مراکز باعث تحریک و کنترل فعالیت عضلات درگیر در حالت تهوع و استفراغ می شوند.
دلایل تهوع و استفراغ
علل تهوع و استفراغ می تواند به شرح زیر باشد:
- تحریک مخاط معده: در این مورد، تهوع و استفراغ واکنش های محافظتی بدن، با هدف از بین بردن عامل آسیب رسان است.
- عفونت های روده ای، روتاویروس، سالمونلوز، بوتولیسم، اسهال خونی و غیره: علاوه بر حالت تهوع و استفراغ، با درد شکم و تب همراه است. شایع ترین عفونت روتاویروس است. این بیماری به ویژه در میان کودکانی که در مهدکودک ها و مدارس شرکت می کنند شایع است و با حالت تهوع، استفراغ، اسهال که معمولا ۱ تا ۲ روز طول می کشد، رخ می دهد. پس از بیماری، ایمنی ایجاد می شود.
- مسمومیت غذایی: در این حالت، استفراغ در عرض چند ساعت پس از صرف غذا رخ می دهد.
- زخم معده، آسیب به غشای مخاطی معده تحت تاثیر آب معده: ممکن است با آروغ زدن، سوزش سر دل و درد شکم همراه باشد.
- بیماری ریفلاکس معده: یک بیماری مزمن است که در آن یک رفلکس منظم محتویات معده به مری همراه با آسیب به غشای مخاطی مری توسط شیره اسیدی معده وجود دارد.
- تحریک معده توسط مواد دیگر: الکل، نیکوتین، آسپرین
- تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی و دستگاه دهلیزی:در این حالت، حالت تهوع و استفراغ در اثر تحریک مراکز خاصی از مغز ایجاد می شود.
- افزایش فشار داخل جمجمه در آسیب های مغزی، تومورها، عفونت ها (مننژیت، آنسفالیت): ممکن است با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد.
اطلاعات بیشتر خونریزی مغزی چیست و چه علائمی دارد ؟
- تحریک دستگاه دهلیزی: این شامل لابیرنتیت (التهاب گوش داخلی)، بیماری حرکت در حمل و نقل و سایر بیماری ها و شرایطی است که در آن تحریک بیش از حد اندام تعادل رخ می دهد.
- سردرد، به ویژه میگرن: میگرن یک بیماری عصبی است که با سردرد شدید معمولا در یک طرف مشخص می شود که ممکن است با نورهای روشن یا صداهای بلند تشدید شود و با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد.
- آفتاب زدگی: زمانی رخ می دهد که سر برای مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار گیرد. اغلب در کودکان یافت می شود. ممکن است با بی حالی، ضعف، حالت تهوع، استفراغ، رنگ پریدگی، بی نظمی، از دست دادن هوشیاری همراه باشد.
- بیماری های سایر اندام ها: دیابت شیرین، سنگ کلیه، هپاتیت، پانکراتیت، برخی از نئوپلاسم های بدخیم، بیماری های روانی (افسردگی، بی اشتهایی، پرخوری عصبی) و سایر بیماری ها
- داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان، پرتودرمانی
- بارداری (سه ماهه اول)
در کودکان زیر یک سال، استفراغ می تواند نشانه تنگی پیلور، انواژیناسیون روده باشد و اغلب با بیماری های ویروسی (آنفولانزا، سارس) همراه است. تنگی پیلور یک باریک شدن یا انسداد کامل دهانه بین معده و دوازدهه است. انواژیناسیون روده وضعیتی است که در آن قسمتی از روده در مجرای یک بخش مجاور روده قرار می گیرد که منجر به ایجاد انسداد روده می شود.
در بزرگسالان، شایع ترین علل استفراغ و تهوع عفونت روده، مسمومیت غذایی، بیماری حرکت، عفونت روده، مسمومیت غذایی، پرخوری و هم‌چنین سرفه شدید و هر بیماری همراه با تب بالا است.
چه کسانی بیشتر در معرض تهوع و استفراغ هستند؟
- کودکان
- زنان باردار
- افراد تحت درمان سرطان
- افراد مبتلا به بیماری های مزمن دستگاه گوارش
- افراد مبتلا به بیماری های روانی
تشخیص علت تهوع و استفراغ
۱.تشخیص آزمایشگاهی
- تجزیه و تحلیل عمومی خون: افزایش گلبول های سفید ممکن است نشان دهنده عفونت به عنوان یک علت احتمالی تهوع و استفراغ باشد. افزایش تعداد گلبول های قرمز نشان دهنده غلیظ شدن خون به دلیل کم آبی است.
- ESR، سرعت رسوب گلبول های قرمز: به طور معمول گلبول های قرمز یکدیگر را دفع می کنند. با التهاب، ترکیب پروتئین خون تغییر می کند، الکترولیت ها راحت تر به هم می چسبند و سرعت رسوب آن ها افزایش می یابد. بنابراین، افزایش ESR ممکن است نشان دهنده عفونت یا التهاب مزمن به عنوان علت احتمالی تهوع و استفراغ باشد.
- الکترولیت های خون
- پتاسیم و سدیم در سرم خون: آن ها در انتقال یک تکانه عصبی، انقباض عضلانی، حفظ تعادل اسید و باز خون شرکت می کنند. کاهش سطح سرمی پتاسیم و سدیم ممکن است نشان دهنده لخته شدن خون و کم آبی بدن باشد. سطح سدیم می تواند با بیماری کلیوی، اختلال عملکرد آدرنال افزایش یابد.
- کلسیم: سرم کلسیم در تشکیل بافت استخوانی، هدایت یک تکانه عصبی و کار برخی آنزیم ها نقش دارد. تغییر سطح آن نشانه بیماری های کلیه، غده تیروئید، غدد پاراتیروئید و برخی نئوپلاسم ها است.
- گلوکز: سرم گلوکز منبع اصلی انرژی در بدن است. افزایش غلظت آن مشخصه دیابت شیرین است. افزایش قابل توجه سطح آن ممکن است نشان دهنده کتواسیدوز دیابتی باشد، یک وضعیت شدید و تهدید کننده زندگی که با کمبود انسولین ایجاد می شود. بدون انسولین، سلول های بدن نمی توانند از گلوکز برای انرژی استفاده کنند. در نتیجه، بدن شروع به استفاده از چربی ها می کند، که تجزیه آن ها مواد سمی کتون ها را تولید می کند. بنابراین، سطح گلوکز و کتون در خون افزایش می یابد. کتواسیدوز دیابتی در صورت عدم درمان می تواند منجر به کما یا حتی مرگ شود.
- آمیلاز توتال: در سرم این آنزیمی است که در پانکراس و غدد بزاقی تولید می شود. برای هضم کربوهیدرات ها ضروری است. افزایش سطح آمیلاز ممکن است نشان دهنده یک فرآیند پاتولوژیک در پانکراس باشد.
- لیپاز: آنزیمی که در پانکراس تولید می شود، در هضم چربی ها نقش دارد. افزایش غلظت لیپاز مشخص ترین علامت آسیب پانکراس است.
- زیرواحد β گنادوتروپین جفتی انسانی (بتا-hCG): هورمونی است که توسط غشای جنین تولید می شود و در حفظ بارداری نقش دارد. برای تشخیص بارداری از آزمایش خون برای بتا-hCG استفاده می شود. آزمایشات بارداری خانگی نیز بر اساس تعیین مقدار آن در ادرار است، با این حال، تعیین سطح آن در خون قابل اطمینان تر است و می تواند حاملگی را در روز ۶ تا ۸ پس از لقاح تشخیص دهد.
- تجزیه و تحلیل کلی ادرار با میکروسکوپ: ادرار تیره و غلیظ می تواند نشانه کم آبی بدن باشد.
- کاشت مدفوع برای فلور: برای عفونت مشکوک روده استفاده می شود.
۲.روش های دیگر
- معاینه اولتراسوند (سونوگرافی)، اشعه ایکس از اندام های شکم: آن ها برای ارزیابی وضعیت اندام های داخلی و شناسایی علت تهوع و استفراغ استفاده می شوند.
- اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) جمجمه: برای تشخیص آسیب ها، بیماری های مغزی استفاده می شود.
- معاینه آندوسکوپی دستگاه گوارش: این معاینه اندام های گوارشی با کمک آندوسکوپی است(یک دستگاه ویژه به شکل یک لوله مجهز به یک سیستم نوری). در طول آندوسکوپی، می توانید نمونه ای از بافت دیواره دستگاه گوارش را برای بررسی میکروسکوپی بعدی بگیرید.
- پونکسیون کمری برای بیماری های مشکوک سیستم عصبی مرکزی: این نمونه برداری از مایع اطراف نخاع است. بعد از بیهوشی انجام می شود. برای تحقیق از سوزنی استفاده می شود که بین مهره های دوم و سوم یا سوم و چهارم کمری فرو می رود. بیمار در این زمان به پهلو می نشیند یا دراز می کشد، کمر حداکثر خم شده است.
- شنوایی سنجی و الکترونیستاگموگرافی: برای تشخیص بیماری های دستگاه دهلیزی استفاده می شود. شنوایی سنجی آزمایشی است که توسط شنوایی شناس برای تعیین حد شنوایی انجام می شود. برای این کار از دستگاه ادیومتر مخصوص استفاده کنید. الکترونیستاگموگرافی روشی برای ثبت حرکات غیر ارادی کره چشم در حین حرکات سر، تغییرات دما است که اطلاعاتی در مورد وضعیت دستگاه دهلیزی ارائه می دهد.
- الکتروانسفالوگرافی (EEG): مطالعه فعالیت الکتریکی مغز با استفاده از حسگرهایی است که روی سر قرار می گیرند. با ظن یک بیماری عصبی یا روانی انجام می شود. به این ترتیب وضعیت مغز، پاسخ آن به محرک ها ارزیابی می شود.
درمان تهوع و استفراغ
درمان بستگی به علت زمینه ای تهوع و استفراغ دارد. هم‌چنین راه هایی برای کمک به کاهش این علائم و جلوگیری از کم آبی بدن وجود دارد:
- آب را به آرامی، در جرعه های کوچک بنوشید.
- غذا را در وعده های کوچک بخورید، غذاهای سرد و گرم را مخلوط نکنید، غذاهای چرب، تند، شیرین، سرخ شده را حذف کنید.
- در هنگام حمله تهوع غذا نخورید.
- بلافاصله بعد از غذا مسواک نزنید.
- بلافاصله پس از صرف غذا از فعالیت بدنی خودداری کنید.
علاوه بر این، داروهای ضد استفراغ وجود دارد، اما آن ها باید فقط طبق دستور پزشک، پس از تعیین علت علائم ناخوشایند استفاده شوند.
مدیریت تهوع و استفراغ در کودکان رده های سنی مختلف
تولد تا ۶ ماهگی ؛
- مراقب کم آبی بدن نوزاد باشید. علائمی همچون چشم های فرورفته و اشک آلود، خشکی دهان، کمبود بزاق دهان، کاهش ادرار یا فقدان آن از علائم رایج کم آبی در بدن نوزادان است.
- به کودکتان آب ساده ننوشانید. اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه می کند به شیردهی ادامه دهید.
- با مشورت پزشک از محلول آبرسان خوراکی ( ORS ) برای نوزادتان استفاده کنید. این محلول ها دارای ترکیباتی همچون نمک و قند و آب کافی هستند و در داروخانه ها در دسترس هستند. می توانید محلول را از طریق قطره چکان یا قاشق به نوزادتان بنوشانید. مقدار محلول با توجه به سن کودک متغیر است.
- از تجویز خودسرانه دارو بدون مشورت پزشک به نوزاد خود خوداری کنید.
۷ ماه تا ۳ سال ؛
- به کودک کمک کنید جرعه های کوچک آب را به میزان کافی مصرف کند تا کم آبی بدن جبران شود.
- در صورتی که به مدت ۶ ساعت کودک استفراغ نداشت می توانید به او غذا بدهید.
- به کودک اجازه دهید مقدار کمی از آن چیزی را که دوست دارد میل کند.
- از مصرف غذاهای پرفیبر توسط کودک جلوگیری کنید.
- خوراکی های حاوی قند زیاد همچون بستنی و آبنبات را از کودک منع کنید.
- در صورت صلاحدید پزشک از محلول سرم خوراکی برای کودک استفاده کنید و هرگز خودسرانه دارویی را برای کودکتان تجویز نکنید.
اطلاعات بیشتر : چه داروهایی برای دل درد مناسب اند ؟
بیش از ۳ سال ؛
- به علائم کم آبی بدن توجه داشته باشید، این علائم عبارتند از ؛ خشکی دهان ، گود افتادن چشم و فقدان اشک ، فقدان انرژی ، کاهش ادرار یا فقدان آن.
- به کودک کمک کنید آب را در جرعه های کوچک بنوشد.
- از کودک خود بخواهید تا زمان بهبوید در رختخواب استراحت کند و از فعالیت بدنی اجتناب کند.
- در صورت بهبودی نسبی، مقداری غذا در اختیار کودک قرار دهید. از مصرف غذاهای پرفیبر و خوراکی های حاوی قند زیاد توسط کودک خودداری کنید.
- در صورت صلاحدید پزشک، از محلول سرم خوراکی برای کودکتان استفاده کنید و از مصرف هرگونه دارو بدون تجویز پزشک اجتناب کنید.
چه موقع در مورد حالت تهوع و استفراغ به پزشک مراجعه کنیم؟
مدت زمان تهوع و استفراغ، زمان شروع و تاثیر غذا بر روی آن ها به علت اصلی آن ها بستگی دارد. به عنوان مثال، تهوع و یا استفراغ تقریبا بلافاصله پس از غذا خوردن ممکن است نشان دهنده گاستریت (التهاب مخاط معده) باشد، در عرض ۱ تا ۸ ساعت پس از غذا خوردن و به خاطر مسمومیت رخ دهد.
با استفراغ طولانی مدت، علائم کم آبی بدن ممکن است مشاهده شود:
- دهان خشک
- تشنگی
- چشم های گود رفته
- تکرر ادرار، کاهش مقدار ادرار، ادرار تیره رنگ
- در کودکان، فونتانل ممکن است رخ دهد. (یک ناحیه نرم در محل اتصال استخوان های جمجمه کودک، که معمولا در ۱۲ الی ۱۸ ماهگی بسته می شود.)
هم‌چنین تعدادی از علائم وجود دارد که نشانه شرایط خطرناک و تهدید کننده زندگی است و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد:
- مخلوط خون در استفراغ
- سردرد شدید، بی نظمی، اختلال در هوشیاری
- درد شکم
- علائم کم آبی بدن
- تنگی نفس
- استفراغی که بیش از یک روز طول بکشد (برای کودکان، اگر چندین ساعت طول بکشد، به ویژه همراه با اسهال و تب).
اغلب، استفراغ و حالت تهوع در عرض ۶ تا ۲۴ ساعت برطرف می شود. اگر این علائم در عرض یک هفته عود کرد و در صورت مشکوک بودن به بارداری احتمالی، فورا با دکتر آسپرین تماس گرفته و با پزشک متخصص مشورت کنید.
در صورت مشاهده علائم زیر در کودکان حتما به پزشک مراجعه کنید
- کاهش هشیاری و از حال رفتن
- به سختی از خواب بیدار شدن و تشدید علائم
- شکم درد شدید
- تب و سردرد و سفتی گردن
- استفراغ خونی
- علائمی همچون چشم های گود و فرورفته ، خشکی دهان و فقدان ادرار به مدت ۶ ساعت
چگونه می توان از حالت تهوع جلوگیری کرد؟
- فقط از غذاهای تازه و فرآوری شده استفاده کنید.
- رژیم غذایی مناسب به ویژه در بیماری های دستگاه گوارش رعایت شود.
چگونه می توانیم زمانی که تهوع داریم از استفراغ جلوگیری کنیم؟
- مقداری مایعات شیرین مثل نوشابه یا آب میوه بنوشید.
- در حالت نشسته یا در موقعیت دراز کشیده قرار بگیرید و استراحت کنید.
- فعالیت هایی که حالت تهوع را بدتر می کنند و یا باعث استفراغ می شوند را انجام ندهید.
آیا استفراغ مضر است؟
استفراغ علاوه بر احساس ناراحتی، می تواند عوارضی ایجاد کند:
- استنشاق استفراغ (آسپیراسیون)
- پارگی مری (پارگی مالوری-وایس)
- کم آبی و سطوح غیر طبیعی الکترولیت
- سوء تغذیه و کاهش وزن
آیا تهوع یا استفراغ طولانی مدت باعث ایجاد عارضه می‌شود؟
استفراغ همراه با اسهال منجر به کم آبی بدن می شود و به بدن آسیب وارد می کند.
