بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
غربالگری سرطان روده بزرگ (کلون و راست روده) بخش مهمی از چکاپ سلامتی است که از سن مشخصی باید آغاز شود. اگر علائمی دارید و پزشک به شما توصیه کرده غربالگری سرطان روده را انجام دهید یا به سنی رسیده اید که باید این کار انجام شود، آن را پشت گوش نیندازید چرا که شناسایی زود هنگام نشانه های سرطان روده، شما را از ابتلا به سرطان نجات میدهد.
عوامل زمینه ساز سرطان روده
در این افراد، احتمال سرطان روده بیشتر است و باید پیش از ۴۵ سالگی (بر اساس شرایط پزشک تعیین میکند از چه سنی)، غربالگری را آغاز نمایند. برخی از عواملی که احتمال سرطان روده را بیشتر میکنند تحت کنترل شما نیستند اما در مورد برخی دیگر شما میتوانید گامهایی بردارید تا احتمال آن را کم کنید:
عواملی که احتمال سرطان روده را افزایش میدهند و در مورد آنها کنترل و اختیار دارید:
- اضافه وزن و چاقی
- دیابت نوع دو
- تغذیه ناسالم
- سیگار و سایر دخانیات (مصرف هر گونه محصولات تنباکو)
- مصرف متوسط تا زیاد الکل
عواملی که احتمال سرطان روده را افزایش میدهند و در مورد آنها کنترل و اختیار ندارید:
- سن بالا
- برخی نژادها
- جنسیت
- انجام کوله سیستکتومی (برداشتن کیسه صفرا اندکی احتمال سرطان سمت راست روده بزرگ را افزایش میدهد)
- سابقه پولیپ روده به ویژه اگر پولیپ بزرگ، متعدد و یا دارای دیسپلازی بوده است
- سابقه سرطان روده
- سابقه بیماری التهابی روده یا کولیت روده یا آی بی دی (IBD) از جمله کولیت اولسرانیو (کولیت زخمی) و بیماری کرون
- سابقه پرتو درمانی در ناحیه شکم یا لگن
- سابقه خانوادگی سرطان روده یا پولیپهای آدنوماتوز
- برخی سندرم های وراثتی مانند سندرم لینچ و پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی
برای اطلاعات بیشتر: انواع اختلالات و بیماری های روده که بین افراد شایع هستند
غربالگری سرطان روده از چه سنی باید آغاز شود؟
به طور کلی توصیه میشود افراد بزرگسال از ۴۵ تا ۷۵ سالگی غربالگری سرطان کلورکتال یا روده را پشت سر بگذارند. غربالگری بین ۷۶ تا ۸۵ سال بر اساس نیازهای فردی متفاوت است. اگر بالای ۷۵ سال سن دارید، در مورد انجام این آزمایش با پزشک مشورت کنید.
اگر از دسته کسانی هستید که احتمال سرطان روده در شما بیشتر است (یا عوامل زمینه ساز سرطان روده را دارید)، در سنین پایینتر و به دفعات بیشتر باید غربالگری را آغاز نمایید.
چه کسانی در خطر متوسط سرطان روده (average risk) قرار دارند؟
کسانی که موارد زیر را نداشته باشند در خطر متوسط یا معمولی و کسانی که داشته باشند در خطر بالای سرطان روده قرار دارند:
- سابقه پیشین در سرطان روده یا برخی انواع پولیپ های روده
- سابقه خانوادگی سرطان روده
- سابقه بیماریهای التهابی روده یا آی بی دی (کولیت زخمی یا بیماری کرون)
- مشکوک بودن به سندرم ارثی سرطان کلورکتال مانند سندرم لینچ یا پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی
- سابقه پرتو درمانی ناحیه شکم یا لگن برای درمان سرطان پیشین
برای اطلاعات بیشتر: راه های درمان کولیت روده
کسانی که در خطر ابتلا به سرطان روده قرار دارند چند وقت یک بار غربالگری انجام بدهند؟
کسانی که در خطر متوسط سرطان روده قرار دارند از سن ۴۵ سالگی باید غربالگری را آغاز نمایند. این غربالگری میتواند آزمایش مدفوع یا انجام کولونوسکوپی باشد. کسانی که انتظار طول عمر آنها بیش از ۱۰ سال است و از نظر تندرستی در وضعیت خوبی به سر میبرند، تا ۷۵ سالگی غربالگری را باید ادامه بدهند. بین ۷۶ تا ۸۵ بر اساس شرایط تصمیم گیری میشود. کسانی که بالای ۸۵ سال سن دارند دیگر نیازی به غربالگری سرطان روده ندارند.
کسانی که در خطر بالای سرطان روده قرار دارند، باید غربالگری روده را با روش کولونوسکوپی انجام بدهند. آزمایش های غربالگری این افراد هم به طور کلی از ۴۵ سالگی شروع میشود اما دفعات آن بیشتر است و یا ممکن است آزمایش های دیگری نیز همراه آن تجویز شود. با این وجود در برخی افراد بر اساس شرایط ممکن است غربالگری پیش از این سن توصیه شود.
برای مثال کسانی که در ناحیه شکم یا لگن پرتو درمانی برای درمان سرطان انجام داده اند، از ۳۵ سالگی یا ۱۰ سال پس از پرتو درمانی (در کسانی که زیر ۳۵ سال سن دارند) باید غربالگری را آغاز کنید. برای کسانی که مشکوک به برخی سندرم های ژنتیکی خاص هستند که احتمال سرطان روده را بالا میبرد از نوجوانی ممکن است غربالگری آغاز شود. بنابراین اگر جز آن دسته از افراد هستید که در خطر بیشتر سرطان روده قرار دارند، در مورد زمان شروع غربالگری با پزشک خود صحبت کنید.
آزمایش های غربالگری سرطان روده
نوع آزمایش غربالگری به نتیجه آزمایشهای دیگر و شرایط شما بستگی دارد. اگر مورد مشکوکی در مورد روده وجود داشته باشد علاوه بر آزمایش های دیگر مانند نمونه مدفوع، آزمایش خون و اسکن، باید کولونوسکوپی انجام شود. به طور کلی آزمایش های غربالگری سرطان روده به شرح زیر است:
- آزمایش مدفوع
- در آزمایش خون پنهان در مدفوع گایاک guaiac-based fecal occult blood test که به اختصار به آن gFOBT میگویند، وجود خون پنهان در مدفوع بررسی میشود. برای شناسایی خون، از مواد شیمیایی به نام گایاک استفاده میشود. این آزمایش سالی یک مرتبه صورت میگیرد.
- در آزمایش ایمنو شیمیایی مدفوع (fecal immunochemical test) یا فیت (FIT) از پادتنها برای شناسایی خون در مدفوع استفاده میشود. این آزمایش نیز سالی یک مرتبه انجام میشود.
- در آزمایش دی ان ای فیت که به آن تست دی ان ای مدفوع هم میگویند، روش فیت با آزمایشی که دی ان ای تغییر یافته را در مدفوع بررسی میکند، ترکیب میشود. این تست هر سه سال یک بار انجام میشود.
- سیگموئیدوسکوپی
- کولونوسکوپی
- سی تی کلونوگرافی (کلونوسکوپی مجازی)
کدام یک از آزمایشهای غربالگری سرطان روده را باید انجام بدهم؟
این که کدام روش برای شما مناسب است بستگی به چند مورد دارد. هر کدام از آزمایش های نام برده معایب و مزایایی دارد اما بسته به عوامل زیر، نوع آن انتخاب میشود:
- ترجیحات شخصی شما
- شرایط پزشکی شما
- سابقه خانوادگی بیماریهای روده
- دارا بودن سندرم یا نقایص ژنتیکی خاص
- منابع غربالگری در دسترس
برای اطلاعات بیشتر: علائم سندروم روده تحریک پذیر
آیا غربالگری سرطان روده بزرگ و روده کوچک متفاوت است؟
بله. روشهای غربالگری که در اینجا به آنها اشاره شد برای سرطان روده بزرگ و راست روده هستند اما برای سرطان روده کوچک موضوع متفاوت است.
آزمایش های غربالگری برای سرطان روده کوچک
به طور کلی غربالگری سرطان روده کوچک برای افراد عادی که علائمی ندارند توصیه نمیشود چرا که این سرطان نادر است و در حال حاضر تکنیکی وجود ندارد که برای شناسایی سرطان روده کوچک در مراحل اولیه به اندازه کافی قابل اطمینان و مقرون به صرفه باشد.
برای کسانی که در خطر بالای سرطان روده کوچک قرار دارند یا علائمی دارند آزمایشهای غربالگری که ممکن است توصیه شود به صورت زیر است:
- معاینه بدنی برای ارزیابی وجود توده یا ورم در ناحیه شکم
- آزمایش خون برای بررسی برخی پروتئین ها
- آزمایش خون پنهان در مدفوع
- اسکن اشعه ایکس
- آندوسکوپی
شرایط انجام غربالگری سرطان روده
آماده شدن برای غربالگری روده ممکن است سخت یا آزار دهنده باشد اما برای موثر بودن آزمایش ضرورت دارد.
دستور دقیق آمادگی برای غربالگری سرطان روده را پزشک به شما میگوید اما به طور کلی این برنامه شامل ناشتا بودن و غذا نخوردن به مدت مشخص، مصرف برخی داروها، نوشیدن محلول های مسهل یا استفاده از اماله برای تخلیه روده می باشد.
معایب و مزایای هر کدام از روش های غربالگری سرطان روده
۱. کولونوسکوپی
در کولونوسکوپی یک شلنگ بلند انعطاف پذیر مخصوص که به آن کلونوسکوپ میگویند از طریق مقعد وارد روده شما میشود. در این حین شما خواب هستید و متوجه چیزی نمیشوید. در سر این شلنگ یا لوله، یک دوربین کوچک و لامپ تعیبه شده تا تصاویری از داخل روده به نمایشگر ارسال کند. به این گونه پزشک میتواند ناهنجاری ها و تغییرات داخل روده را ببیند و در صورت لزوم نمونه برداری کند یا پولیپی اگر مشاهده میکند بکند و بیرون بیاورد.
کولونوسکوپی چقدر طول میکشد؟
کولونوسکوپی بین سه تا شصت دقیقه ممکن است طول بکشد.
هر چند وقت یک بار باید کولونوسکوپی تکرار شود؟
اگر نتیجه نرمال باشد هر ده سال یک بار آزمایش را باید تکرار کنید.
مزیت های کولونوسکوپی
- کولونوسکوپی یکی از دقیق ترین روشهای بررسی و معاینه روده است.
- پزشک تمامی روده بزرگ و راست روده را از طریق آن مشاهده میکند و هر گونه بافت غیر طبیعی از جمله پولیپ را میتواند همانجا بردارد.
برای اطلاعات بیشتر: اهمیت کولونوسکوپی در تشخیص و درمان بیماری ها
معایب و محدودیت های کولونوسکوپی
- در این روش ممکن است پولیپهای کوچک یا توده های سرطانی ریز شناسایی نشوند.
- پاکسازی و تخلیه روده پیش از کلونوسکوپی برای برخی افراد سخت است.
- برای کولونوسکوپی باید آرام بخش استفاده شود که در برخی افراد تاثیر آن تا چند ساعت باقی می ماند بنابراین تا چند ساعت نباید خودتان رانندگی کنید.
- احساس نفخ یا دل درد خفیف بلافاصله پس از کلونوسکوپی که خیلی زود برطرف میشود.
۲. آزمایش دی ان ای مدفوع
در آزمایش دی ان ای مدفوع، نمونه مدفوع بررسی میشود تا مشخص شود آیا دی ان ای تغییر یافته در آن وجود دارد یا نه. همچنین نشانه های وجود خون در مدفوع ارزیابی میشود.
نمونه مدفوع را در خانه جمع آوری میکنید و سپس به آزمایشگاه میبرید.
مزیت های آزمایش دی ان ای مدفوع
- برای انجام این آزمایش نیازی به آماده سازی روده، آرام بخش و تزریق وجود ندارد.
- میتوانید همانند همیشه بخورید و بیاشامید و داروهای معمول خود را مصرف کنید. نیازی به رژیم خاصی نیست.
- نمونه را در خانه جمع میکنید بنابراین اختلالی در کارهای روزمره تان ایجاد نمی شود.
معایب آزمایش دی ان ای مدفوع
- حساسیت و دقت آن در شناسایی پولیپ های پیش سرطانی از کولونوسکوپی کمتر است.
- اگر ناهنجاری مشاهده شود، باید آزمایش های بیشتری از جمله کولونوسکوپی صورت بگیرد.
- ممکن است نتیجه مثبت کاذب بدهد یعنی در حالی که هیچ سرطانی وجود ندارد نتیجه ازمایش از وجود یک ناهنجاری خبر بدهد.
۳. آزمایش ایمنو شیمیایی و آزمایش خون مدفوع
در این دو روش نمونه مدفوع برای بررسی خون به آزمایشگاه فرستاده میشود.
مزایای آزمایش ایمنو شیمیایی و آزمایش خون مدفوع
- نمونه را در خانه جمع میکنید.
- نیازی به آماده سازی روده وجود ندارد.
- نیازی به تزریق و آرام بخش وجود ندارد.
معایب آزمایش ایمنو شیمیایی و آزمایش خون مدفوع
- شناسایی برخی انواع پولیپ ها و سرطانها از این روش میسر نیست.
- از چند روز پیش از آزمایش از خوردن برخی داروها و غذاها باید خودداری کنید.
- اگر خون در نمونه شناسایی شود، باید آزمایشهای بیشتر از جمله کلونوسکوپی انجام شود.
- این آزمایش میتواند نتیجه مثبت کاذب بدهد.
۴. سی تی کلونوگرافی یا کولونوسکوپی مجازی
در این روش با کمک دستگاه سی تی اسکن، تصاویر برش عرضی از اندام های شکم حاصل میشود. برای به دست آوردن تصاویر واضح، یک لوله کوچک به نام کاتتر در داخل راست روده قرار داده میشود تا روده بزرگ را با دی اکسید کربن یا هوا پر کند.
کلونوسکوپی مجازی ۱۰ دقیقه زمان میبرد.
مزایای کولونوسکوپی مجازی
بر خلاف کلونوسکوپی واقعی، در این روش نیازی به آرام بخش و وارد کردن کلونوسکوپ به روده نیست.
معایب کولونوسکوپی مجازی
- همانند کلونوسکوپی واقعی باید همه کارهایی که برای آماده سازی روده است را انجام بدهید.
- در این روش پولیپها و سرطانهای کوچک ممکن است شناسایی نشوند.
- پیش از آزمایش باید رژیم غذایی مخصوصی بگیرید و داروهایی مصرف کنید.
- دوز کمی از تابش پرتوی ایکس دریافت میکنید. اگر چه میزان تشعشع از سی تی اسکن معمولی کمتر است.
- نمیتوان در این آزمایش، نمونه برداری انجام داد و در صورت مشاهده ناهنجاری باید کلونوسکوپی واقعی انجام شود.
- پس از آزمایش نفخ و دل درد خفیف تجربه میشود که خیلی زود برطرف میگردد.
