غلظت خون یا hypercoagulability وضعیتی است که بر انعقاد خون اثر می گذارد و ممکن است حاصل وضعیت پزشکی باشد که شرایط انعقاد خون را تغییر می دهد مانند پلی سیتمی ورا (polycythemia vera).
اگر چه خون ممکن است مایع یکدست و همگن به نظر برسد اما از ترکیبی از سلول ها، پروتئین ها و عوامل انعقاد (لخته) مختلف تشکیل شده است. خون هم همانند بسیاری از مواد دیگر بدن برای حفظ عملکرد و غلظت نرمال نیاز به تعادل بین ترکیبات دارد. اگر بین پروتئین ها و سلول های خون عدم تعادل به وجود بیاید، ممکن است خون خیلی رقیق یا خیلی غلیظ شود. به وضعیت زیاد بودن گلبول های قرمز، گلبول های سفید یا پلاکت ها، غلظت خون یا بیش لختگی (hypercoagulability) می گویند.
علائم و نشانه های غلظت خون
بسیاری از کسانی که دچار غلظت خون هستند علائمی ندارند تا زمانی که دچار لخته خون می شوند. لخته خون معمولا در سیاهرگ ایجاد می شود و ایجاد درد می کند. تشکیل لخته در رگ بر گردش خون در داخل و اطراف آن ناحیه تاثیر می گذارد.
برخی افراد که سابقه اختلالات خونی دارند باید آزمایش های مرتبط با آن را در فواصل منظمی انجام بدهند.
وجود بیش از حد نرمال سلول های خون که منجر به غلظت خون می شود می تواند انواع علائم از جمله موارد زیر را به وجود بیاورد:
- تاری دید
- سرگیجه
- سهولت کبودی
- خونریزی شدید قاعدگی
- سردرد
- فشار خون بالا
- کمبود انرژی
- نفس نفس زدن
- نقرس
بیشتر مطالعه کنید: درمان خانگی فشار خون بالا چگونه است؟
اگر هر یک از این علائم را تجربه می کنید، به پزشک مراجعه کنید و آزمایش بدهید:
- داشتن لخته بدون دلیل مشخص
- تکرار شدن تشکیل لخته بدون دلیل
- تجربه سقط جنین مکرر (از دست دادن بیش از سه بارداری در سه ماهه اول)
در این شرایط پزشک آزمایش غربالگری خون تجویز می کند تا مشخص شود علت بروز این موارد چیست.
توجه داشته باشید ممکن است در اثر رقیق شدن بیش از حد خون، مشکلات خونی مزمن و کبود شدن زیاد بدن اتفاق بیفتد و خطر خونریزی های داخلی وجود داشته باشد.
بیماری وال ویلبرند و هموفیلی وضعیت هایی هستند که در آنها خون بیش از حد رقیق می شود و عوامل انعقاد خون به اندازه کافی وجود ندارند که به هم بپیوندند و خون را لخته کنند. در این افراد بند آوردن خونریزی کار دشواری است و باید تحت درمان با داروهای غلیظ کننده خون قرار بگیرند. از علائم این بیماری سریع کبود شدن بدن است چون پلاکت ها پوشش چسبنده ندارند و به هم نمی چسبند که خونریزی را متوقف کنند.
چه عواملی باعث غلیظ شدن خون می شوند؟
عوامل متعددی در این امر نقش دارند. به طور کلی سه عامل اصلی غلظت خون شامل موارد زیر هستند:
- زیاد بودن سلول های موجود در گردش خون
- بیماری هایی که بر انعقاد خون اثر می گذارند
- زیاد بودن پروتئین های موجود در خون
عوامل زمینه ساز غلظت خون معمولا در طی زندگی به دلیل عوامل محیطی یا مشکلات پزشکی که برایمان به وجود می آیند ایجاد می شوند.
برخی از عواملی که باعث غلظت خون می شوند عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- تغییرات هورمونی مانند بارداری
- عمل جراحی
- داروهای هورمونی مانند برخی انواع قرص های ضد بارداری، درمان جایگزینی هورمونی و تستوسترون درمانی
- التهاب (به خصوص التهاب ناشی از بیماری التهابی روده یا اس ال ای)
- ورزش در کسانی مبتلا به برخی مشکلات خونی یا مشکلات قلبی عروقی
- جراحت و آسیب
- برخی بیماری ها مانند سرطان، به خصوص مالتیپل میلوما
- عفونت
مشکلات پزشکی که باعث غلظت خون می شوند ممکن است ارثی (ژنتیکی) و یا اکتسابی باشند.
اختلالات و بیماری هایی که بر لخته شدن خون تاثیر می گذارند و خون را غلیظ می کنند به طور کلی نادر به شمار می آیند. یکی از شایع ترین آنها فاکتور پنج لیدن (factor V Leiden) است که برآورد می شود بین سه تا هفت درصد از جمعیت به آن مبتلا هستند. این وضعیت به این معنی نیست که خون فرد خیلی غلیظ است بلکه فقط زمینه غلیظ شدن را دارد. از جمله بیماری های دیگری که می توانند در افزایش غلظت خون نقش داشته باشند عبارتند از پلی سیتمی ورا، ماکروگلوبولینمی والدنشتروم و لوپوس از جمله لوپوس منتشر سیستمی.
در همه کسانی که در رگ هایشان لخته داشته اند، کمتر از ۱۵ درصد موارد به دلیل وضعیتی بوده است که باعث غلظت خون بوده است.
غلظت خون چه مشکلاتی ایجاد می کند؟
وقتی خون غلیظ باشد، حرکت اکسیژن را سخت تر می کند، هورمون ها و مواد مغذی در سرتاسر بدن سخت تر در دسترس قرار می گیرند و ممکن است به طور کامل در اختیار بافت ها و سلول ها قرار نگیرند. این باعث کمبود میزان اکسیژن در سلول ها و کمبود مواد مغذی و هورمون ها در اعضا و بافت های بدن می شود.
بیشتر مطالعه کنید: دلایل بروز فشار خون بالا در بارداری چیست؟
عوارض غلظت خون
اگر غلظت خون داشته باشید هم در سیاهرگ ها و هم در سرخرگ ها بیشتر در خطر تشکیل لخته در خون هستید. لخته خون در سیاهرگ بر گردش خون نواحی حساسی از بدن تاثیر می گذارد و اگر گردش خون درست برقرار نشود بافت های آن ناحیه می میرند. یکی از عوارض احتمالی و مرگبار لخته خون، آمبولی ریه و سکته قلبی است.
سایر عوارض غلظت خون و تشکیل لخته عبارتند از:
- سکته مغزی
- حمله قلبی
- آسیب کلیه
- عوارض بارداری
- بیماری سرخرگ محیطی
راه های پیشگیری
اگر مستعد لخته شدن خون هستید یا غلظت خون دارید باید تغییراتی در سبک زندگی خود به وجود بیاورید:
- اگر دخانیات استعمال می کنید، ترک کنید.
- فعالیت بدنی بیشتری داشته باشید.
- اگر اضافه وزن دارید، خود را به وزن سالم برسانید.
- از نشستن های طولانی خودداری کنید.
- از هر فرصتی برای حرکات کششی و پیاده روی استفاده کنید. به خصوص اگر مسافت طولانی سفر می کنید حتما مرتبا استراحت داشته باشید، از ماشین پیاده شوید و حرکات کششی و بدنی انجام بدهید. اگر اصلا نمی توانید، همان طور که روی صندلی خود هستید سعی کنید هر از گاهی بدن و به خصوص پاهای خود را ورزش دهید.
- آب و مایعات دیگر زیاد مصرف کنید.
راه های تشخیص
ابتدا علائم شما بررسی شده و به نوبت آزمایش هایی برایتان تجویز می شود چرا که بسیاری از آزمایش های غلظت خون هزینه بر و خاص هستند و بهتر است مرحله به مرحله با رد احتمال عوامل شایع تر، موارد دیگر تست شوند. برخی از آزمایش های خون برای بررسی غلظت خون عبارتند از:
سی بی سی یا شمار سلول های خون: در این آزمایش تعداد گلبول های قرمز و پلاکت ها در خون مشخص می شود. هموگلوبین بالا و هماتوکریت بالا می تواند نشان دهنده وضعیتی به نام پلی سیتمی ورا باشد.
مقاومت پروتئین سی فعال: در این آزمایش وجود فاکتور پنج لیدن مشخص می شود.
آزمایش جهش G20210A پروترومبین: ناهنجاری های پروتئین سی، آنتی ترومبین یا پروتئین اس را مشخص می کند.
میزان عملکرد آنتی ترومبین، پروتئین سی یا پروتئین اس: در این تست وجود ضد انعقاد لوپوس تایید می شود.
توصیه می شود این آزمایش های بررسی غلظت خون حداقل چهار تا شش هفته پس از ابتلا به لخته خون صورت بگیرد. هر چه آزمایش زودتر انجام شود به دلیل وجود ترکیبات التهابی ناشی از لخته در خون، بیشتر احتمال دارد که منجر به نتیجه مثبت کاذب شود.
راه های درمانی
در بسیاری از موارد، عامل غلظت خون باعث تشکیل لخته نمی شود. به همین علت پزشک ممکن است دارویی تجویز نکند مگر این که واقعا خطر تشکیل لخته مطرح باشد. به ظور کلی داروهای رقیق کننده خون برای درمان غلظت خون استفاده می شوند. برخی داروهای رقیق کننده خون مانند آسپیرین و پلاویکس (کلوپیدوگرل) باعث می شوند پلاکت ها چسبندگی کمتری داشته باشند. برخی دیگر از داروها مانند هپارین یا کومادین با کند کردن سیستم انعقاد خون کار خود را انجام می دهند. بعضی بیماران غلظت خون به مدت شش ماه تحت درمان با این داروها قرار می گیرند و برخی دیگر به مدت طولانی تری لازم است تحت درمان باشند تا خطر تشکیل لخته رفع شود.
اگر علت غلظت خون بیماری زمینه ای دیگری باشد باید آن بیماری درمان شود.
در مواردی که وضعیتی بر انعقاد خون تاثیر می گذارد، درمان شامل موارد زیر می باشد:
- درمان ضد انعقاد یا ضد لخته (مانند وارفارین)
- درمان ضد پلاکت (مانند آسپیرین)
- ترومبولیتیک (داروهای حل کننده لخته در موارد اورژانسی)
- در برخی موارد پروتئین سی و آنتی ترومبین
آیا اهدای خون کمکی به درمان غلظت خون می کند؟
اگر اهداء خون مرتبا در فواصل مشخصی (نه زودتر از آن چه پزشک مشخص می کند) صورت بگیرد، سلامت قلب را بهبود می بخشد چرا که باعث کاهش غلظت خون می شود. با پایین آمدن غلظت خون، گردش خون در بدن آسان تر و بهتر می شود. در پژوهشی که در American Journal of Epidemiology منتشر شد چنین نتیجه گیری شد که کسانی که خون اهدا کرده اند، ۸۸ درصد کمتر در خطر حمله قلبی قرار داشتند.
حجامت نیز تاثیر مشابهی دارد چرا که مقداری از خون و مواد داخل آن کم می شود.
با این حال اهدای خون علاوه بر بهبود سلامت شما، به افراد دیگری نیز زندگی می بخشد و از لحاظ اخلاقی بر حجامت ارجحیت دارد. علاوه بر این، فردی که می خواهد خون اهدا کند ابتدا معاینه می شود بنابراین اگر فشار خون بالا یا قند بالا داشته باشید مشخص می شود. علاوه بر این خون آزمایش می شود و در صورتی که به بیماری خاصی مبتلا باشید به شما اطلاع داده می شود.
بیشتر بخوانید: انواع آزمایش های چربی خون کدام اند؟
اهمیت پروتئین سی و اس و آنتی ترومبین در غلظت خون چیست؟
بدن مواد طبیعی ضد لخته تولید می کند مانند پروتئین های سی و اس و آنتی ترومبین. برخی افراد که مقدار این مواد در بدنشان کم است، بیشتر در خطر تشکیل لخته قرار دارند. علت این اتفاق ممکن است ارثی و یا اکتسابی باشد. اولین نشانه این مشکل اغلب لخته خون است. دکتر ممکن است این وضعیت را در آزمایش تشخیص بدهد. اگر لخته در سیاهرگ عمقی تشکیل شده باشد، ممکن است ترومبوز سیاهرگ عمقی (DVT) تشخیص داده شود. اگر لخته از دیواره رگ کنده شده و حرکت کند و رگی که به ریه خون می رساند را مسدود کند، به آن آمبولی ریه می گویند که وضعیتی خطرناک است و می تواند منجر به مرگ شود.
کمبود پروتئین سی (Protein C) در حدود یک نفر از هر دویست تا پانصد نفر، کمبود پروتئین اس (protein S) در یک نفر از هر پانصد نفر و کمبود آنتی ترومبین در یک نفر از هر دو هزار تا پنج هزار نفر دیده می شود.
آیا هر کسی که لخته خون در بدن دارد دچار غلظت خون است؟
خیر. باید بدانید لخته خون به دلایل دیگر هم تشکیل می شود که ارتباطی با غلظت خون ندارد. مثلا به دلیل تشکیل رسوب در سرخرگ های و کند شدن جریان خون در این محل، ممکن است لخته تشکیل شده و فرد دچار حمله قلبی شود. این وضعیت ارتباطی با غلظت خون ندارد.
همه وضعیت هایی که باعث ضعیف شدن گردش خون می شوند احتمال تشکیل لخته را افزایش می دهند چون خون در بعضی نواحی جریان کافی یا سریع ندارد اما این ارتباطی با غلظت خون ندارد و این افراد لزوما غلظت خون ندارند. مثلا ممکن است علت بد بودن گردش خون این باشد که سرخرگ ها یا سیاهرگ های شما آسیب دیده اند و نمی توانند خون را به درستی انتقال بدهند. عواملی که باعث آسیب دیدن رگ ها می شوند (مانند کلسترول بالا، فشار خون بالا و غیره) احتمال تشکیل لخته در اثر ضعف گردش خون را افزایش می دهند.
